آموزش عالی در ایران در درون دولت به وجود آمد و از سنتهای ریشه‌دار، پویایی‌های درونزا، آزادی و ابتکار عمل لازم برای ارزیابی کیفیت و خود – تنظیمی محروم ماند. دانشگاه ایرانی در طی چندین دهه، قادر به رصد کردن خود نشده است و نتوانسته است ساختارهای درونزا و کارآمدی از تضمین کیفیت به وجود بیاورد و توسعه بدهد. مقالة حاضر به روش تحلیل تاریخی – اسنادی و با رویکرد انتقادی به بررسی فعالیتهایی می‌پردازد که در طی نزدیک به صد سال گذشته در آموزش عالی و دانشگاه ایرانی در ارتباط با ارزشیابی کیفیت صورت گرفته است. هدف مقاله، کمک به فراهم شدن شناخت تحلیلی نسبت به این موضوع و چالشهای پیش روست.
در دوره قبل از انقلاب، کوشش‌های دانشگاهیان و نخبگان پیشرو برای پایش درونزای کیفیت آموزش عالی حتی اگر هم شده با ایجاد ساختارهای واسط دانشگاهی – دولتی، بنا به علل ساختار سیاسی و تعارضهای ناشی از آن نافرجام مانده است. در بعد از انقلاب روایتی مذهبی از الگوی ایدئولوژیک سیاسی به شکل‌گیری نظامی از نظارت و کنترل دیوانسالار بر دانشگاه انجامید و مانع از آن شد که او هوشمندیهای درونی خود را برای رصد کیفیت، ظاهر سازد و توسعه بدهد. در دوره سوم که از سالهای پایانی قرن بیستم آغاز شده است، تحولاتی در جامعه به عنوان بازتابی از تحولاتی جهانی، بستری فراهم آورد که بحث کیفیت به مفهوم آکادمیک آن در میان برخی دانشگاهیان ایران در بگیرد. نسل جدید و رو به رشد کارشناسان در درون دولت، حامل این بحث شدند و چالشهایی برای رویکرد علمی به تضمین کیفیت دانشگاه، در مواجهه با موانع ساختاری کشور آغاز شد. تأکید بر ارزیابی درونی دانشگاهها و ارزیابی بیرونی توسط همتایان علمی و تخصصی و نهادهای حرفه‌ای غیردولتی، با هدف بهبود درونزای کیفیت، از جملة محورهای این چالشها در برابر نظارت دیوانسالار دولتی بوده است.
تحولات آرام در متن جامعة ایرانی سبب شد که برخی از گفتارهای علمی و پیشرو و رو به رشد در آن، کم و بیش وارد متن برنامه چهارم توسعه بشود که از جملة‌آن اصل خودارزیابی و خود تنظیمی دانشگاهها براساس استقلال آکادمیک و آزادی علمی بوده است ولی میل
غالب در ساختار و مدیریت سیاسی کشور، همچنان به کنترل بیرونی و دیوانسالار دانشگاه معطوف است. تعارض میان متن‌های کم و بیش مترقی با ساختارهای نوعاً متصلب، بازتابی از دوگانگی‌ها در جامعة‌گذار ایرانی است.
چالش کیفیت آموزش عالی در ایران زمینه کاوی تاریخی31 ص
