65 ص
افزایش سطح کویرها و کاهش کیفیت آب و خاک یکی از مهمترین معضلات چند دهه ی اخیر است. افزایش جمعیت دنیا و به تبع آن افزایش احتیاج به مواد غذایی باعث رویکرد انسان به کشاورزی شده و در این راستا ، تبدیل اراضی به زمین های کشاورزی بدون در نظر گرفتن مسائل مربوط به آن در بسیاری از مناطق دنیا باعث بروز بحران شده است که یکی از آنها همین پیشروی کویرهاست (9) کویر به جائی گفته می شود که در اثر افزایش محلولهای نمک در سطح خاک ، قابلیت تولید خاک کاهش می یابد و در نهایت به کلی از بین می رود. به بیان دیگر محل تولید غذای انسان تخریب می شود حفظ کیفیت آب و خاک بدلایل ذکر شده یکی از اصلی ترین وظایف انسان در حال حاضر است. زیرا نه تنها نسل حاضر در معرض خطر قرار می گیرند ، بلکه نسلهای آینده نیز از خطر ایجاد شده مصون نخواهند ماند.
در کشور ایران با توجه به قرار گرفتن در موقعیت جغرافیائی خاص ( وقوع در عرض جغرافیایی30 درجه که کمربندی از مناطق بیابانی در روی زمین را شامل می شود ) اهمیت این مسأله دو چندان می شود. کشور ما دارای میانگین بارندگی سالیانه ای بسیار پائین تر از میانگین بارندگی دنیاست ( حدود 3/1 ) و همین مقدار بارندگی نیز پراکنش منظومی چه از نظر مکانی و چه در زمانهای مختلف سال ندارد. لذا باید برای استفاده ی بهینه از منابع آبی موجود حداکثر توجه ( علمی – کاربردی ) اعمال شود. منطقه ی گرمسار نیز که به عنوان محلّ مورد بررسی انتخاب شد دارای خصوصیات جغرافیایی خاصی است. از یک طرف در قسمت شمالی چسبیده به البرز مرکزی و ارتفاعات آن است و از طرفی در طرف جنوب متصل به بزرگترین کویر ایران ( کویر مرکزی ) است (17) که هرگونه استفاده ی نادرست از منابع آبی زیر زمینی این منطقه ، امکان گسترش کویر را بطرف مناطق شمالی ، بیشتر می کند.
در این منطقه در بسیاری از مناطق جنوبی دشت ، به علت کاهش عملکرد محصول در اثر کاهش کیفیت خاک ، زمین ها رها شده و با حفر چاه در دیگر مکانها ، اراضی جدیدی تحت شخم قرار گرفتند یعنی با در نظر نگرفتن توان اکولوژیکی منطقه ، باعث تشدید عمل بیابان زایی در منطقه شده است لذا با تعیین هدفهای تحت بررسی ، امکان جلوگیری از پیشرفت کویر در دیگر مناطق مورد بحث قرار خواهد گرفت تا راه حل هایی مناسب برای این مسأله تشخیص داده شوند.
فهرست مطالب ............................................................................................................................................................. صفحه
فصل اول : مقدمه ...........................................................................................................................................................5
فصل دوم : روش کار .......................................................................................................................................................... 7
بخش اول : سوابق تحقیق ..................................................................................................................................................... 8
1-1- مطالعات موردی ...................................................................................................................................................... 8
1-2- تداخل آب شور و شیرین در سفره های ساحلی ............................................................................................... 8
1-2-1- مخروط بالا آمده آب شور و نحوه کنترل آن ........................................................................................... 10
1-2-2- رابطه گیبن – هرزبرگ بین آبهای شور و شیرین ..................................................................................... 13
1-2-3- طول گاوه آب نافذ دریا ..................................................................................................................................14
بخش دوم : ویژگیهای آبخیز گرمسار ........................................................................................................................16
2-1- ویژگیهای دشت ................................................................................................................................................. 16
2-2- اقلیم دشت ........................................................................................................................................................... 16
2-3- زمین شناسی دشت ............................................................................................................................................ 17
2-4- زمین شناسی بالا دست حوزه ........................................................................................................................ 18
2-5- نگرشی کلی بر رودخانه حبله رود ............................................................................................................. 20
2-6- دبی مواد محلول و جامد رودخانه حبله رود ............................................................................................ 20
2-7- سرشاخه های حبله رود ................................................................................................................................. 21
2-8- منشا نمکهای منطقه ....................................................................................................................................... 23
بخش سوم : مواد و روشها ........................................................................................................................................ 25
3-1- آمار و اطلاعات مربوط به آبهای زیر زمینی ............................................................................................... 25
3-2- آمار و اطلاعات مربوط به زمین شناسی حوزه بالا دست.......................................................................... 26
3-3- اطلاعات مربوط به زهکشی ........................................................................................................................... 27
بخش چهارم : بررسی علل شور شدن خاکهای دشت گرمسار ............................................................................. 28
4-1- آبهای زیر زمینی ............................................................................................................................................... 28
4-1-1- بیلان آبی دشت ........................................................................................................................................... 28
4-1-2- بررسی میزان آفت و کسری آبخانه دشت از سال 79 تا 82 ...............................................................31
4-1-3- تاثیر شیمیایی پمپاژ بیش از حد مجاز بر کیفیت آب زیرزمینی گرمسار ..................................... 32
4-1-4- قابلیت آبگذاری دشت گرمسار .............................................................................................................. 40
4-1-5- بررسی میزان شوری آب چاها ............................................................................................................... 40
4-1-6- طبقه بندی آبهای زیرزمینی گرمسار .................................................................................................... 42
4-1-7- راههای جلوگیری از پیشروی آب شور به داخل سفره آب شیرین ................................................. 42
4-2- زمین شناسی بالادست..................................................................................................................................... 43
4-2-1- کیفیت شیمیایی آب حبله رود ............................................................................................................. 43
4-3- عدم زهکشی و یا زهکشی ناکارآمد و تایید این مساله در افزایش شوری خاک دشت.................. 44
فصل سوم : نتایج بحث ............................................................................................................................................. 47
فصل چهارم : پیشنهادات ......................................................................................................................................... 51
فصل پنجم : نتیجه گیری ......................................................................................................................................... 54
فصل ششم: منابع ....................................................................................................................................................... 56
فهرست جدولها ........................................................................................................................................................ صحفه
شماره 1- میزان نمک آب حبله رود در دو ماه کم و پر آب .......................................................................... 21
شماره 2- آمار منابع آبی دشت گرمسار از سال 79 تا 84 ............................................................................... 30
شماره 3- تغییرات سالیانه پیزومترهای دشت ، سال آبی 80 – 79 ................................................................ 33
شماره 4- تغییرات سالیانه پیزومترهای دشت ، سال آبی 81 – 80 ............................................................... 35
شماره 5- تغییرات سالیانه پیزومترهای دشت سال آبی 82 – 81 ................................................................. 37
فهرست شکلها ......................................................................................................................................................... صفحه
شماره 1- جهت جریان آب در منطقه آب شیرین ، شور و حد وسط ............................................................ 9
شماره 2- مخروط بالا آمده آب شور .................................................................................................................. 10
شماره 3- اثر پمپاژ در تشکیل مخروط بالا آمده ............................................................................................... 13
شماره 4- رابطه شوری آب چاه و میزان پمپاژ ................................................................................................... 13
شماره 5- عمق مرز بین آب شور و شیرین ............................................................................................................ 14
شماره 6- طول گاوه آب نافذ دریا در زیر آب شیرین ....................................................................................... 15
شماره 7- منحنی افت و کسری مخزن دشت از 79 تا 82 ................................................................................ 39
افزایش سطح کویرها و کاهش کیفیت آب و خاک
