بعنوان یکی از اولیه ترین تئوریهای محتوایی در انگیزش ، می توان به نظریه سلسله مراتب نیازها اشاره کرد. در این تئوری نیازهای آدمی در پنج طبقه قرار داده شده است که عبارتند از: نیازهای جسمانی، نیاز به امنیت، نیاز به محبت، نیاز به حرمت، نیاز به خودیابی و کمال، نیازهای مذکور در سازمان بصورت پرداخت حقوق و مزایا و امکانات رفاهی ،ایجاد امنیت شغلی و مقررات حمایتی، تشکلهای گروهی رسمی و غیر رسمی در محیط کار ، قائل شدن حرمت برای فرد و کارا و در مراتب مختلف سازمان و ایجاد امکانات برای شکوفایی توان بالقوه افراد، ارضا می شوند به طبقه بندی مذکور ، دو نیاز دانش اندوزی و شناخت و درک پدیده ه ، نیاز به زیبایی و نظم،نیز اضافه شده که قبل از نیاز به خودیابی قرار میگیرند ، شکل شماره ۱ سلسله مراتب نیازها را نشان می دهد. اگر چه تئوری سلسله مراتب نیازها مستقیماً برای انگیزش کاری طراحی نشده است ، اما می توان نتیجه گرفت که با ارضای این نیازها برای فرد انگیزه به کار درسازمان ایجاد خواهد شد و شاید این ساده ترین خواستها را بوجود می آورند و در راه برآوردن این خواسته هاست که فرد به رفتار خاصی دست می زند و انگیزه عمل در او بیدار می شود.
برخی از صاحبنظران رابطه نیاز و انگیزش را به این صورت توصیف کرده اند که نیاز در فرد ایجاد محرک کرده و محرک باعث می شود فرد به سمت هدفی برای ارضای نیاز خود حرکت کند و انگیزش اتفاق بیفتد.
بر اساس این نظریه محرک یا انگیزه ، احساس نیازی است که جهتدار شده و به سمت هدفی موجد حرکت شده است. نیاز یک احسس است ، اما محرک یا انگیزه حاوی اقدام و عمل بوده و نیرویی زائیده و برخاسته از نیاز است.
ایجاد انگیزه در ادامه تحصیل معلمان:
در زمینه ایجاد انگیزه در معلمان جهت شکرت در ضمن خدمت مطالعات فراوانی صورت گرفته ، نتایج تحقیقات جکسون در این مورد به پیشنهاد یک شیوه تکمیل شده.
اجرای این شیوه مستلزم آنست که ساعات تدریس معلمان کاسته و در عوض ساعاتی به زمان تحلیل و برنامه ریزی ، پژوهش و تحقیق توسط آنها افزوده شود . از نظر جکسون پژوهش و تحقیق بیشتر توسط معلمان موجبات ادراک برترآنان می شود. لذا تداوم تحقیقات را فراهم می سازد.
تیلن نیز بعد از پژوهش در همین زمینه در سال ۱۹۷۱ می نویسد: معلمان از نقاط ضعف و تدریس خود به خوبی آگاهی دارند و از برنامه های آموزشی که در برطرف کردن این تقاط ضعف به انان کمک کند بخوبی استقبال می کنند.
لورتن نیز در سال ۱۹۷۵ در اینمورد می نویسد:
رضایتهای روحی و روانی ناشی از تدریس موفق بعد از شرکت در دوره های ضمن خدمت بزرگترین پاداش برای معلیمن محسوب می شود.
راین در این مورد در سال ۱۹۷۸ ، بعد از مطالعات بسیار نتیجه گیری می نماید که این برنامه ها در اصلاح عملکرد معلمان و رشد حرفه ای آنان نقشی نخواهد داشت مگر آنکه پاداشهای آشکار و نتایج مادی برایشان به همراه داشته باشد.
در مطالعه دیگری لیتل در سال ۱۹۸۲ می نویسد:
برنامه های آموزشی ضمن خدمتی که از تجزیه و تحلیل فرماهای دانشگاهی به دور بوده اند بیشترین تاثیر را بر مدارس داشته اند و معلمان ازآن استقبال بیشتری کرده اند.
نتایج تحقیقات مومان و فیلیبز و لورتی نمایانگر این واقعیت است که هرچه پاداشهای روانی (میزان رضایت روحی و روانی) در محیط مدرسه کمتر باشد، پاداش مادی بیشتری جهت شرکت معلمان در برنامه های آموزش ضمن خدمت ضروری بنظر می رسد.
بهر حال نتایج کلی این تحقیقات، همچنین مطالعات سرجیوانی نشان می دهد که معلمان از رضایتهای روحی و روانی ، لذت بیشتری می برند تا سایر انواع پاداشها.
آنها زمانی که می بینند دانش آموزان بهتر یاد می گیرند بیشتر کوشش می کنند ، رفتار بهتری ارائه دهند، به معلمان خویش احترام می گذارند و بطور کلی عملکرد بهتری دارند بیشتر احساس رضایت می کنند. این نتیجه گیری بوسیله مطالعات وسیع جویس و پک در سال ۱۹۷۷ تائید شده است این مطالعه وسیع در سطح چهل و دو ایالت در امریکا انجام شده نشان می دهد که بیشتر از هفتاد درصد از پاسخ دهندگان انگیزه اولیه شرکتشان در آموزشهای ضمن خدمت را افزایش رشد حرفه ای و شخصیتی می دانند.
سیلور نیز در سال ۱۹۸۲ در یک بررسی تحقیقاتی در مورد انگیزه معلمان برای شرکت دردوره های ضمن خدمت به همین نتیجه دست یافته است.
مروری اجمالی بر تحقیقات گذشته:
بنابر بررسیهای انجام شده در زمینه سابقه تحقیق این موشوع، تحقیقی که دقیقاٌ در این راستا انجام شده باشد، یافت نشده ، لیکن پاره ای تحقیقات با عواوین دیگر انجام شده که می توان برخی از نتایج آنها را درخصوص عوامل مورد بررسی در تحقیق حاضر ، مفید فایده باشد. این بخش بطور اختصار به عمده ترین نتایج این بررسی ها می پردازد.
تحقیق آقای صمد ایزدیدر سال ۱۳۷۱
عنوان تحقیق: بررسی کارایی و اثر بخشی آموزشهای ضمن خدمت معلمان کاردانی رشته آموزش ابتدایی در سطح استان مازندران.
هدف تحقیق: بررسی کارایی و اثر بخشی اموزشهای ضمن خدمت معلمان رشته آموزش ابتدایی ، مقطع کاردانی در سطح استان مازندران.
هدفهای ویژه مطالعه پاسخگویی به سئوالات ذیل است:
۱- آیا آموزش ضمن خدمت معلمان در مواردی چون افزایش درصد قبولی و نمره ارزیابی از کار ، پذیرش مسئولیت و روحیه قوی در انجام فعالیت برای دستیابی به اهداف سازمان موفق بوده است؟
۲- آیا آموزش ضمن خدمت توانایی معلمان را در روش تدریس، شیوه کلاس داری ، طرح درسو کنترل و اداره کلاس بالا برده است.
۳- آموزشهای ضمن خدمت تا چه اندازه باعث افزایش نظم و انضباط در معلمین گردیده است؟ آیا این آموزشها معلمان را در برقراری نظم و انضباط در کلاس کمک نموده است.
۴- آموزش ضمن خدمت تا چه اندازه باعث افزایش دقت ، همکاری معلمان با یکدیگر و با اولیاء مدرسه با دانش آموزان و والدین آنها گردیده و تا چه اندازه مهارت تفکر برای حل مشکلات دانش آموزان در معلمین را موجب شده است.
فرضیات تحقیق:
۱- شرکت معلمان در آموزش ضمن خدمت موجب افزایش نظم و انضباط در معلمان و برقراری نظم و انضباط می شود.
۲- شرکت معلمان درآموزش ضمن خدمت باعث افزایش دقت آنان می شود .
۳- شرکت معلمان در آموزش ضمن خدمت باعث افزایش همکاری معلمان با یکدیگر و مدیریت مدرسه ، دانش آموزان و اولیاء آنها می شود.
۴- شرکت معلمان درآمورش ضمن خدمت مهارت آنها را در تفکر برای حل مشکلات درسی و غیر درسی دانش آموزان افزایش می دهد.
۵- شرکت معلمان درآموزش ضمن خدمت باعث پذیرش مسئولیت و روحیه قوی در انجام وظایف محوله می شود.
۶- شرکت معلمان درآموزش ضمن خدمت توانایی آنان را در امر تدریس اعم از روش تدریس، طرح درس ، کنترل و اداره درس ، افزایش می دهد.
۷- شرکت معلمان در آموزش ضمن خدمت منجر به افزایش درصد قبولی دانش آموزان و نمره ارزیابی از کار معلمان می گردد.
نتایج :
یافته های تحقیق نشان می دهد آموزشهای ضمن خدمت بعنوان ابزاری جهت بهبود کیفیت عملکرد افراد مطرح می باشند.
۱- ۸۹ درصد از معلمان کاملاً موافق هستند که نظم و انضباط معلمین در داشتن برنامه زمان بندی شده برای تدریس از جمله تاثیرات آموزش ضمن خدمت می باشد.
۲- ۹۴ درصد معلمان کاملاً موافق هستند که آموزش ضمن خدمت موجب گردیده تا معلمان رفتار و اعمال شاگردان را منظماً هدایت نماید.
۳- ۸۸ درصد معلمان معتقدند آشنایی معلمان با کارهای جمعی و نحوه ترتیب و اداره آنها در اثر شرکت در آموزش ضمن خدمت است
۴- ۸۸ درصد معلمان نسبت به تاثیر آموزش ضمن خدمت در ملتزم نمودن معلمین جهت رعایت بیشتر مقررات اداری و آموزشی کاملاً موافق یا موافق هستند.
۵- حدود ۸۳ درصد معلمان کاملاً موافق هستند با تاثیر آموزش ضمن خدمت در گوش دادن دقیق به سخنان دانش آموزان و استفاده از آنها هنگام توضیح مطالب درس.
۶- ۹۳ درصد از معلمان کاملاً موافق افزایش کیفیت ارتباط بین معلمین و دانش آموزان در اثر آموزش ضمن خدمت هستند
۷- ۹۶ درصد معلمان اشاره به دقت معلیمن درآموزش مسائل اساسی و با ارزش درس در اثر شرکت آنها در آموزش ضمن خدمت دارند.
۸- ۹۲ درصد معلمان کاملاً موافق هستند که همکاری معلمان با مدیریت مدرسه در اثر شرکت در آموزش ضمن خدمت است.
۹- ۹۶ درصد معلمان معتقدند با شرکت معلمان در آموزش ضمن خدمت تشویق رفتار خوب دانش آموزان افزایش یافته است.
۱۰- ۸۸ درصد معلمان به تاثیر آموزش ضمن خدمت در افزایش همکاری و ارتباط معلمان با اولیاء از طریق شرکت در جلسات انجمن اولیاء و مربیان نظر کاملاً موافق دارند.
۱۱- ۸۸ درصد معلمان کاملا وافق هستند که شرکت معلمان در آموزش ضمن خدمت آنان را قادر ساخته تا دانش آموزان را برای برخورد با مشکلات خاص مراحل رشد آماده سازند
۱۲- ۹۰ درصد معلمان نسبت به تاثیر آموزش ضمن خدمت بر معلمین جهت همدردی و همدلی با دانش آموزان برای حل مشکلات آنان نظر کاملا موافق دارند.
۱۳- ۸۸ درصد معلم ها کاملا موافق هستند که شرکت در ضمن خدمت موجب می گردد تا معلمان در برخورد با مسائل و مشکلات غیر درسی دانش آموزان و سعی در شناخت و جلوگیری از عوامل اساسی بروز مشکلات داشته باشند.
۱۴- ۹۵ درصد معلمان کاملاً موافق هستند که معلمان باشرکت در آموزشهای ضمن خدمت همراه با احساس مسئولیت که درآنها بوجود می آید به سرنوشت دانش آموزان بیشتر علاقه مند می شوند در این ارتباط رعایت عدالت و برخورد مناسب با استعداد و توانایی و ظرفیت هر یک از دانش آموزان و عدم تبعیض بین آنها بیانگر احساس مسئولیت معلمان است.
۱۵- ۸۰ درصد معلمان موافق اند که معلمان شرکت کننده در آموزش ضمن خدمت بین دانش آموزان تبعیض قائل نمی شودژند.
۱۶- ۷۸درصد معلمان اعتقاد دارند معلمان شرکت کننده در آموزش ضمن خدمت از پذیرفتن مسئولیت استقبال می کنند.
۱۷- ۹۵ درصد معلمان کاملاً موافق هستند که آموزش ضمن خدمت باعث می شود معلمان بین تجربیات قبلی، انتظارات و نیازهای یادگیری شاگردان با هدفهای آموزشی درس ارتباط معنی داری برقرار کنند.
۱۸- ۹۴ درصد معلمان کاملا موافق هستند که معلمان شرکت کننده در آموزش ضمن خدمت هنگام ارائه درس روزانه فقط از یک روش استفاده نمی کنند
۱۹- ۹۷ درصد معلمان معتقدند آموزش ضمن خدمت باعث می گردد تا معلمان توجه بیشتری به نیازهای یادگیری شاگران داشته باشند.
۲۰- ۸۲ درصد معلمان کاملا موافق هستند که معلمان شرکت کننده در آموزش ضمن خدمت از طرح درس استفاده می کنند.
۲۱- ۸۳ درصد معلمان اظهار داشتند که معلمان شرکت کننده از رسانه های آموزشی کمک می گیرند.
۲۲- ۹۴ درصد معلمان کاملا موافق هستند آموزش ضمن خدمت باعث می شود معلمین از روشهای مختلف برای کنترل و اداره کلاس استفاده می کنند
۲۳- ۹۲درصد معلمان موافق بودند که آموزش ضمن خدمت باعث می شود که معلمین شرکت کننده در آموزش ضمن خدمت هدف از امتحان را تشویق دانش آموزان به فعالیت بیشتر قرار دهند.
۲۴- ۹۳ درصد معلمان کاملا موافق هستند که آموزش ضمن خدمت باعث گردیده تا معلمین تغییراتی را که در جریان تدریس در رفتار دانش آموزان ایجاد شده را ملاک ارزیابی میزان پیشرفت آنها قرار دهند.
۲۵- ۹۰ درصد معلمان معتقدند که شرکت معلمان باعث می شود تا آنها هدفهای تربیتی را اساس ارزشیابی آموزخته های دانش آموزان قرار دهند.
بطور کلی یافته های عمده تحقیق افزایش توانایی معلمان در تدریس اعم از روش تدریس ، طرح درس ، کنترل و اداره کلاس می باشد.
تحقیق دیگر از آقای علی قلی زاده در سال ۱۳۷۱ با عنوان بررسی تحلیلی آموزش ضمن خدمت دبیران آموزش و پرورش استان تهران در دهه ۷۰-۶۰ بمنظور ارائه الگوی موثر می باشد.
هدف اصلی این تحقیق بررسی آموزش ضمن خدمت کارکنان آموزشی آموزش و پرورش بود.
اهداف فرعی تحقیق:
۱- بررسی کمی دوره ای آموزش ضمن خدمت دبیران دوره متوسطه در طول ده سال گذشته در استان تهران.
۲- بررسی نظرات شرکت کنندگان در دوره های آموزش ضمن خدمت استان تهران.
جامعه آماری ، کلیه دبیران شرکت کننده در دوره های آموزش ضمن خدمت استان تهرن در طول دهه ۷۰-۶۰ (تعداد ۳۹۹۴)
نمونه آماری : نمونه گیری متناسب با حجم ۵ درصد (۲۰۰نفر)
مهمترین یافته های تحقیق:
۱- ۷۵ درصد اعتقاد داشتند که علاقمندی به تدریس و فعالیتهای آموزشی یکی از عوال مهم انگیزش برای شرکت در دوره های آموزش ضمن خدمت می باشد.
۲- ۸۰ درصد اعتقاد داشتند دستیابی به موفقیت شغلی برتر از عوامل موثر انگیزشی است.
۳- ۳۰ درصد معلمان وجود روحیه مدرک گرایی در جامعه را موثر دانستند.
۴- ۸۵ درصد علت ادامه تحصیل خود را ارتقاء علمی جهت انجام بهتر وظایف شغلی می دانند.
۵- رابطه معنی داری بین تطبیق با شریط احراز شغل فعلی و شرکت در دوره های آموزش ضمن خدمت وجود دارد. که تفاوت معنی داری بین زنان ومردان وجود داشته است.
۶- رابطه معنی داری بین شکوفا شدن استعدادهای بالقوه و شرکت در دوره های آموزش ضمن خدمت بدست نیامد.
۷- ۷۰ درصد علت شرکت خود را دستیابی به مدارک بالاتر ذکر کرده اند.
۸- تفاوت معنی داری بین مشکلات خانوادگی و شرکت در کلاسها مشاهده گردیده است (۸۰ درصد) درزنان و مردان تفاوت معنی داری بود بطوریکه زنان بیشتر از مردان به این عوامل اشاره داشتند.
۹- تفاوت معنی داری بین عدم رضایت از شغل و شرکت در دوره های آموزش ضمن خدمت به دست نیامد.
تحقیق دیگر را آقای یونس هوشنگ فتحی در سال ۱۳۶۲ با عنوان آموزش ضمن خدمت کارکنان آموزش و پرورش در سطح کارکنان حوزه ستادی آموزشو پرورش انجام داد . نتایج بدست آمده به مقرون به صرفه بودن سرمایه گذاری و صرف وقت در راه آموزش کارکنان اشاره دارد و بازده آنرا به مراتب بیشتر ازهزینه مصرفی می دانند و به افزایش کارایی از طریق شرکت در کلاسهای کارآموزی و کارورزی تاکید می کند.
تحقیق دیگری توسط خانم شهناز نجفی در اصفهان انجام شده که مختصراً به آن اشاره می کنیم:
تحلیل برنامه های آموزش ضمن خدمت معلمان و ارائه پیشنهادات برای بهبود کیفی آن
هدف تحقیق:
شناسایی و بررسی عواملی که موجب بهبود کیفیت آموزشهای ضمن خدمت می شوند.
فرضیات تحقیق:
۱- برای بهبود کیفیت برنامه های آموزش ضمن خدمت این برنامه ها باید بر اساس نیازها ، علائق و گرایشات سنی متفاوت معلمین طراحی گردد.
۲- برای بهبود کیفیت برنامه های آموزش ضمن خدمت باید گرایشات و علائق معلمان در انتخاب شیوه های آموزشی مطلوب مورد توجه قرار گیرند.
۳- برای بهبود کیفیت برنامه های آموزش ضمن خدمت باین نگرشهای متفاوت معلمین نسبت به سازمان یا نهاد فراهم کننده برنامه بعنوان یک عامل تعیین کننده مورد توجه قرار گیرد.
۴- برای ارتقاء کیفیت برنامه های آموزش ضمن خدمت باید معلمین و مدیران و سایر دست اندرکاران در تنظیم اهداف ، تعیین موضوع، طرح و اجرای اینگونه برنامه بمنظور انعطاف پذیری بیشتر مشارکت داشته باشند.
۵- برای ایجاد انگیزه در معلمین جهت شرکت موثر در دوره های آموزش ضمن خدمت باید امتیازات مادی و غیر مادی در نظر گرفته شود.
۶- برای بهبود کیفیت برنامه های آموزش ضمن خدمت باید نحوه تمرکز یا عدم تمرکز ، زمان برگزاری و مدت برنامه ها با مشارکت فعال معلمین و سایر استفاده کننگان از برنامه ها ، تعیین شود.
۷- برای بهبود کیفیت برنامه های آموزش ضمن خدمت، این برنامه ها باید همزمان در همه مقاطع تحصیلی و با استفاده از متد های جدید آموزشی به اجرا گذارده شود.
۸- برای بهبود کیفیت برنامه های آموزش ضمن خدمت باید در مورد تربیت مدرسین و تهیه امکانات برای به هنگام ساختن دانش و آگاهی مدرسین فعلی اقدامات لازم صورت پذیرد.
