موقعیت جغرافیایی استان
استان سمنان با وسعتی برابر با 96816 کیلومتر مربع از شرق به استان خراسان،از شمال به استانهای مازندران و گلستان، از غرب به استان تهران و قم و از جنوب به استان اصفهان محدود شده است. شهرستانهای استان عبارتنداز: سمنان، دامغان، شاهرود و گرمسار، مرکز این استان شهرستان سمنان با 100000 نفر نفوس در 220 کیلومتری مرکز کشور قرار گرفته فاصله زمینی آن با آبهای آزاد خلیج فارس و دریای خزر به ترتیب 1600 و 200 کیلومتر میباشد. بر اساس آخرین تقسیمات کشوری، استان دارای 4 شهرستان، 12 بخش،16شهر و28 دهستان میباشد.
جغرافیای تاریخی استان سمنان:
استان سمنان در دوران باستان، از تقسیمات شانزده گانه اوستایی بود. در تمام دوره حکومت مادها و هخامنشیان، این استان جز ایالت بزرگ پارت به شمار می رفت. این ایالت پیشرفت زیادی در طی دوره ساسانیان داشته است. سمنان در دوره های بعد از اسلام جز سرزمین تاریخی قومس(کومش) به شمار می آمد. این استان در گذشته شاهد جنگها، شکستها و پیروزیهایی بود. جاده ابریشم از وسط این استان می گذرد.
شهرستان سمنان:
در جنوب سلسله جبال البرز د ر دشتی وسیع با شیب تند از شمال به طرف جنوب ساخته شده و شامل شهرهای سمنان، مهدیشهر، شهمیرزاد و سرخه میباشد. شهر سمنان در شرق شهر گرمسار ،در غرب شهر دامغان و از شمال به استان مازندران و شهر فیروزکوه و از جنوب به کویر محدود شده است. این شهر در مسیر تهران و استان خراسان میباشد که هم مسیر جاده ای و هم مسیر شبکه راه آهن وجود دارد. از بنای تاریخی مهم آن میتوان مسجد جامع، حمام حضرت (موزه)، مسجد امام، دروازه ارگ، بازار سرپوشیده شیخ علاءالدوله، کاروانسرای نوشیرانی و شاه عباسی آهوان، لاسگرد و قلعه سارو و مقبره پیغمبران را نام ببریم.
نقش مسجد جامع در شهرهای اسلامی :
دولت اسلامی در شهر متولد می شود و با توجه به اینکه تشکیل این دولت برای اولین بار در « مسجد » صورت گرفت ، بنابراین وجود مسجد جامع به یکی از مشخصات اصلی شهر دوره اسلامی تبدیل می گردید. این امر تا آن حد اهمیت دارد که در دوران اولیه دولت اسلامی و قبل از تشکیل حکومتهای محلی ، سکونتگاهی به مقام شهر می رسید، که صاحب مسجد جامع باشد. مسجد جامع علاوه بر نقش دینی ، نقشهای سیاسی و اجتماعی بسیار قوی می یافت.
مسجد یک نهاد سیاسی دارای اثر بنیادی و وظایف متعدد بود . فرمانهای شاه ، اعلان جنگ و بسیج ، وضع مالیات و لغو آن در مسجد اعلام می شد .
شاهان در اینجا جلوس خود را اعلام می کردند و به نام اسلام و لعن دشمنان خود می پرداختند . ذکر نام در خطبه های روز جمعه از شرط های لازم فرمانروایی بود . مسجد غالبا یک دادگاه بود . قرارداد ها در آنجا منعقد می شد .مسجد به صورت یک موسسه آموزشی بنیادی درآمد که در آن از نخستین مراحل تا بالاترین مراتب فقه و الهیات آموزش داده می شد .معمولا مدرسه ای به مسجد متصل بود و هر مسجد برای خود کتابخانه ای داشت .
دولت اسلامی از مفاهیم آرمانی برادری ، برابری و نفی هرگونه تمایزات اجتماعی آغاز نمود و به سازمانی قاهر و مملو از تمایزات اجتماعی تبدیل شد. این تغییر و تحول نمود کالبدی نیز داشت و در مسجد ، بازار و محله بروز کرد.
نمود کالبدی مسجد را در چهار دوره میتوان بررسی کرد
دوره اول : مدت کوتاهی از صدر اسلام را شامل می شود که مسجد ساده و بی‌پیرایه بود و الگوی آن مسجدالنبی است. در این دوره مسجد در پر رفت و آمدترین نقطه شکل گرفت و با مصالحی مانند مصالح ساختمانهای پیرامون ساخته شد.
دوره دوم : عمدتاً حکومت بنی‌امیه را شامل میشود، در عین آنکه مسجد در رابطه کامل با قدرت اسلامی قرار داشت ولی در کنار خود دارالاماره را به عنوان مقر حکومت دارا بود و جامع در ارتباط مستقیم با شارع عام و بازار استقرار می یافت. در این دوره شهر جایی بود که دارای جامع باشد.
دوره سوم : خلافت عباسیان و تشکیل امپراتوری اسلامی را شامل میشود. در این دوره مسجد به طور کامل از دارالاماره جدا شد و مفاهیم فضایی کهندژ ، شارستان و ربض از نو زاده شدند. جامع به عنوان مکان اصلی اجتماعات مردمی، به کلی خود را از حکومت جدا کرد و از شکل ساده و بی‌پیرایه دوره اول و تا حدودی دوره دوم ، خارج شد ، با این حال هنوز شهر به جایی گفته می‌شد که دارای جامع باشد.
دوره چهارم : به ظهور حکومتهای قدرتمند محلی در دل امپراتوری اسلامی باز می گردد. در این دوره، در شکل و توزیع مساجد تغییرات بنیادین آشکار گردید. مسجد به مکانی به منظور خودنمایی حکومتها و با ظاهری پرشکوه و معماریهای یادمانی تبدیل شد. در این دوره، مدارس زیادی در جوار مساجد احداث گردید و هر سکونتگاهی با داشتن جامع لزوماً شهر به شمار نمی‌آمد.
تاریخچه مسجد جامع سمنان
مسجد در قرن اول هجری قمری و در حکومت عبدالله بن عمر بر روی خرابه های آتشکده ای ساسانی احداث شده است .آثار و بقایای خشتی آتشکده در گمانه زنی و حفاری های دهه ی پنجاه هجری شمسی به دست آمده است . این بنا در دوره های مختلف تغییراتی کرده است و قسمت هایی به آن الحاق شده است و در بنای کنونی آثاری از دوران سلجوقیان ، مغولان وتیموریان دیده میشود. بر اساس منابع بررسی شده
گنبد باختری و شبستان شمالی را با منار خواجه‌وند را خواجه ابوسعید سمنانی و خواجه نظام‌الدین در دوران سلطنت سنجر سلجوقی ساختند و شبستان جنوبی را شیخ رکن‌الدین علاءالدوله سمنانی در زمان وزارت ارغون‌خان بنا نمود و چون خرابی به وجود آمده بود، در زمان فتحعلی شاه، ذوالفقارخان به تجدید آن پرداخت. شبستان شمال شرقی را خواجه کیقباد بن ملک شرف‌الدین سمنانی ، وزیر تیمور ، ساخته و ایوان متصل به گنبد را خواجه عزالدین محمد بالیچه سمنانی وزیر میرزا شاهرخ تیموری بنا کرده است.
شامل 19 صفحه فایل word قابل ویرایش
دانلود تحقیق معماری مسجد جامع سمنان
