لینک پرداخت و دانلود *پایین مطلب*
فرمت فایل:Word (قابل ویرایش و آماده پرینت)
تعداد صفحه: 47
پارینه سنگی, میان سنگی, نو سنگی
دوره پارینه سنگی: محل زندگیشان غارها بودند( غار التامیرا در اسپانیا وغار لاسکو در فرانسه) دوره میان سنگی: اهلی کردن تعدادی از حیوانات, گذر از دوره پارینه سنگی به نو سنگی دوره نو سنگی: اهلی کردن تعداد بیشتری از حیوانات و پرورش انها ( دامداری),دستیابی به کشاورزی, بیرون امدن از غارها و زندگی در دشتها, دست زدن به کار ساخت و ساز, شروع زندگی دسته جمعی وتشکیل گروهای شهری و روستایی شهرهای نو سنگی:
شهر آریها و شهر چاتال هویوک وشهر اریها در دره رود اردن, هزاره نهم قبل از میلاد شهر چاتال هویوک در ترکیه, هزاره ششم یا هفتم قبل از میلاد, سا ختمانهایش چسبیده به هم بودند و خیابان وجود نداشت ( به دلیل دفاع راحتر و استحکام بیشتر) اولین ساخته بشر:
کلبه های مدور الهام گرفته از عناصر طبیعت (خورشید و ماه)
دولمن ها: کاربری مذهبی داشتند (اروپا)
استون هنج: در انگلیس با 12قطعه سنگ عظیم ساخته شد (رصد خانه)
دانشنامهٔ تاریخ معماری و شهرسازی ایران‌زمین بر مبنای تعریفی تازه از دانشنامه شکل گرفته است. دانشنامه‌ها در معرفتهای گوناگون بشری محصول تراکم نتایج فعالیتهای پژوهشی است و دانشنامهٔ متعارف ابزاری است که مجموعهٔ پیشینهٔ تحقیقها دربارهٔ عنوانی معین به نام «مدخل» را در اختیار عموم یا پژوهشگران قرار میدهد و امکان آشنایی عموم و ادامهٔ کار پژوهشگران را فراهم میآورد. در دانشنامه‌های متعارف، مجموعهٔ سابقهٔ تحقیق دربارهٔ مدخل در اختیار محققی برجسته قرار می‌گیرد و او مقاله‌ای دربارهٔ آن مدخل تألیف میکند.
اساس کار دانشنامهٔ تاریخ معماری و شهرسازی ایران‌زمین از این نظر با دانشنامه‌های متعارف تفاوت دارد که همهٔ محققان مخاطب این دانشنامه مؤلف بالقوهٔ مقاله دربارهٔ هر مدخل شمرده می‌شوند که ممکن است مقالهٔ خود را در دانشنامه یا در هر رسانهٔ دیگری عرضه کنند. به سخن دیگر، این دانشنامه محل عرضهٔ مقالات نیست، بلکه پایگاه اطلاعاتی است که سابقهٔ معرفت موجود دربارهٔ هر مدخل را در اختیار کاربران قرار میدهد.
تفاوت دیگر این دانشنامه با دانشنامه‌های متعارف این است که مدخلها در این دانشنامه ثابت نیست و به ازای جستجو و نیاز مخاطبان، پیوسته بر مدخلها افزوده میشود. به سخن دیگر، هر واژهٔ مرتبط با موضوع که در نوشته‌های موجود در این پایگاه اطلاعاتی به کار رود بالقوه مدخل است. بنابراین، اساس کار در این دانشنامه امکان جستجوی دقیق در همهٔ مدرکهای مرتبط با تاریخ معماری و شهرسازی جهان ایرانی است.
دامنهٔ جغرافیایی دانشنامهٔ تاریخ معماری و شهرسازی ایران‌زمین همهٔ جهان ایرانی را از سیحون تا خلیج فارس و از سند تا فرات در بر می‌گیرد. دامنهٔ تاریخی آن نیز از روزگار پیش از تاریخ تا پایان دورهٔ پهلوی اول را شامل میشود.
مجموعهٔ اطلاعات این پایگاه اطلاعاتی در دو دستهٔ کلی مدخلها و مدرکها سامان‌دهی میشود. «مدخل» واژه‌ای است که اطلاعات حول آن گردآوری یا تولید میشود و بهره‌بردار نیز میتواند از طریق آن به اطلاعات دست یابد. «مدرک» هر نوع منبع چاپی یا غیر چاپی حاوی اطلاعات است؛ مانند: کتاب، مقاله، جزوه، رساله، نشریه، فیلم، سند، نسخهٔ خطی.
دانشنامهٔ تاریخ معماری و شهرسازی ایران‌زمین نخستین دانشنامه دیجیتال فارسی در زمینهٔ تاریخ معماری ایران زمین است.
برای روشن شدن مبدأ تاریخ معماری دوره اسلامی در ایران، طرح جامع پژوهش «مسجد تاریخانه دامغان», نخستین مسجد ایرانی را میآوریم.
این طرح پس از کشف اتفاقی قسمتهایی از معماری این مسجد تاریخی در هنگام مرمت دیواره بیرونی آن و بررسی کارشناسان معماری پژوهشکده ابنیه و بافتهای تاریخی تدوین میشود.
یکی از اعضای هیئت علمی پژوهشکده ابنیه و بافتهای تاریخی و تدوینگر این طرح, با بیان اهمیت تاریخی مسجد تاریخانه، تحقیق درباره این بنا را فرصتی استثنایی برای شناخت مبدأ تاریخ معماری اسلامی در ایران دانست.
این عضو هیئت علمی پژوهشکده ابنیه و بافتهای تاریخی افزود: از آن جایی که فرضیه محکمی درباره قدمت پیش از اسلام شهر دامغان وجود دارد، پاسخ به اینکه چرا یکی از نخستین مساجد ایران در این ناحیه ساخته شده است، از هدفهای این طرح است.
مطالعه مدارکی که درباره شهر دامغان و بویژه مسجد تاریخانه وجود دارد، به همراه پژوهش گسترده و کارشناسی، مبدأ تاریخ معماری اسلامی ایران را مشخص میکند.
اکنون برای نخستین بار نیست که در مجموعه مسجد تاریخانه بقایای ارزشمند معماری کشف میشود. چند سال پیش در کنار مسجد، گچبریهای ارزشمندی پیدا شد که در آن زمان میتوانست آغازی بر پژوهشهای جامع تاریخ معماری اسلامی در ایران باشد؛ اما با وجود آنکه ممکن است این اثر مهم مرجع معماری اسلامی ایران باشد, از زمان نقشهبرداری و پیشنهادهای «آندره گدار»، معمار فرانسوی، تاکنون هیچ فعالیت علمی در خور توجهی در این بنا انجام نشده است.
همچنین, وی فعالیت پژوهشی در مسجد تاریخانه را در روشن شدن نحوه توسعه شهر دامغان در دوره اسلامی تعیینکننده دانست و افزود: در سالهای گذشته نسبت به تاریخ شهر دامغان توجه مناسبی نشده است که با پژوهش در این خصوص می توان به بازشناسی تاریخ دامغان نیز پرداخت.
مسجد تاریخانه در فرهنگ عامه مردم منطقه دامغان, به معنای خانه خداست. از گذشته دور تاکنون این بنا برای مردم دامغان و استان سمنان قداست خاصی داشته است.
بنایی ضدزلزله/ «مناره تاریخانه دامغان»با نمایی استوانهای و مصالح چوبی، پس از «پاسارگاد»، قدیمیترین بنای ضدزلزله ایران است.
یکی از استادان معماری دانشگاه تهران، با رد کردن این ادعا که کبوترخانهها قدیمیترین بناهای ضدزلزله ایران هستند، اولین بنای ضدزلزله را در ایران منارهها و گلدستههایی دانست که پیش از اسلام در ایران ساخته شدهاند.
همچنین, وی گفت: در واقع گلدستههای مساجد برداشتی از منارههای قدیمی ایران است، که پیش از اسلام ساخته شده و کاربرد تقدسی داشته است.
معماران مسلمان برای بهرهمندی از مقدس بودن این منارهها, مساجد خود را به شکل آنها میساختند.
به کار بردن آجر و میانتهی بودن این منارهها که ملاتی ضعیفتر از آجر دارند، ضربه ناشی از فشار باد و زمین را میگیرند.
اگر فردی تا نیمی از این منارهها را به سمت بالا برود، احساس میکند که این بنا در حال لرزیدن است, اما پس از گذشت هزار و اندی سال از ساخت آنها هنوز هیچ آسیبی به آنها نرسیده است.
منارههای «نطنز»، «دامغان» و «سمنان» از دیگر منارههایی است که ویژگیهای بنایی ضدزلزله را دارد. این بناها گاهی کاربرد آتشافروزی داشتند و گاهی مرکز دیدهبانی به حساب میآمدهاند.
تاریخچه موزه ملی ایران
طبق اسناد تاریخی، پیشنهاد ایجاد مکانی به نام موزه، برای نخستین بار در ایران از سوی مرحوم مرتضی قلی هدایت ملقب به صنیع الدوله مطرح شد که هرگز نتوانست به آرزویش جامه عمل بپوشاند؛ پس از آن، در سال 1295 هجری شمسی همزمان با تأسیس وزارت معارف و صنایع مستظرفه در ایران، اولین موزه به معنای اعم آن (قدیمی¬ترین موزه ایران به معنای اخص، موزه همایونی است که به دستور ناصرالدین قاجار در ضلع شمال کاخ گلستان در سال 1294 هجری قمری برپا گردید و متشکل از هدایای خارجی شاهان قاجار و جواهرات سلطنتی بود.) به نام "موزه ملی" به همت مرتضی قلیخان ممتازالملک با دارابودن بیش از 270 قلم شیء در یکی از اتاقهای مدرسه دارالفنون برپا گردید که پس از مدتی آثار تاریخی این مجموعه نیز از مدرسه درالفنون به تالار آئینه واقع در ساختمان مسعودیه منتقل شد.
همزمان با برپایی نخستین موزه در ایران و پی بردن مردم به اهمیت مواریث فرهنگی از یکسو، و از سوی دیگر با آغاز حفاریهای باستان شناسان اروپایی به ویژه هیأت فرانسوی به ریاست ژاک دمرگان (J.Demorgan) در شوش و لغو انحصار امتیاز کاوش فرانسویان در ایران در سال 1306 هجری شمسی ایجاد موزه ای جهت نگهداری و نمایش آثار به دست آمده از حفریات باستانشناسی احساس شد؛ از همین رو، از سوی دولت وقت به آندره گدار (A.Godard) مهندس معمار فرانسوی – که از سال 1308 هجری شمسی در استخدام دولت وقت ایران بود – ماموریت داده شد تا نقشه نخستین موزه علمی ایران را طراحی کند؛ در نهایت، ساختمان موزه ایران باستان به سبک معمـاری ایرانی با سردر ورودی مشابه ایوان بلند طاق کسری مطلق به دوره ساسانی و با آجرهای قرمز رنگ بر اساس طرح مهندس معمار فرانسوی و با معماری حاج عباس قلی معمار باشی در سـال 1314 هجـری شمسی آغاز شـد و پس از 2 سال مورد بهره برداری قرار گرفت.
در حال حاضر، موزه ملی ایران شامل دو ساختمان مجزا به نامهای موزه ایران باستان (تاریخ تاسیس 1316 هجری شمسی) و موزه دوره اسلامی (تاریخ تاسیس 1375 هجری شمسی) است هم اکنون موزه ملی ایران 13 بخش مختلف شامل بخشهای پیش از تاریخ، تاریخی، اسلامی، مهر و سکه، مرمت، بخش کتیبه ها، کتابخانه و مرکز اسناد، پژوهشی تاریخ هنر ایران، پژوهشی تاریخ تمدن ملل، عکاسی، روابط عمومی و روابط بین الملل و پایگاه اطلاع رسانی و حفاظت فیزیکی را در برمی گیرد. که در طی سالیان متمادی در فضای داخلی موزه ملی ایران راه اندازی شده است.
سالن ایران باستان
موزه ایران باستان در سال 1316، رسماً بازگشایی شد. اندیشه تأسیس و فعالیت موزه، در بطن تفکرات و تحولات سال های دهه 1300 و 1310 خورشیدی شکل گرفت. در این سال ها،اندیشه های نوگرائی، با تکیه بر اصول فرهنگ کهن ایرانی و احیای سنت ها و ارزش ها و افتخارات ایران باستان، گسترش و نمود روزافزونی داشت، که تبعات آن احداث نهادها و موسسات علمی – فرهنگی، صنعتی، نظیر دانشگاه تهران، بیمارستان ها، مدارس و ... موزه بود.
ساخت موزه دوران اسلامی با انگیزه انجام فعالیتهای مختلف فرهنگی در سال 1323 در محوطه برپایه همین تفکرات، تغییرات بنیادین در قوانین باستان شناسی و علمی شدن این شاخه از فعالیت ها و پژوهش های تاریخی – فرهنگی به وجود آمد، و در عین حال فعالیت های میدانی و پژوهشی باستان شناختی،هدف مند شد و توسعه کمی و کیفی مشهودی یافت.
موزه دوران اسلامی
نمونه های متنوعی از اشیاء و آثار هنری دوران مختلف در موزه دوران اسلامی به نمایش در آمده است. این موزه شامل سه طبقه می باشد. در طبقه اول آن، سالن اجتماعات و نمایشگاه موقت قرار دارد. در طبقه دوم نمایش اشیاء بصورت موضوعی می باشد و شامل گنجینه قرآن، نسخ خطی ( شامل کتب علمی، ادبی ، تاریخی) و موضوعاتی چون نقاشی و خوشنویسی، ادوات و ابزار کتابت، وسائل روشنائی، ابزار نجوم، ابزار پزشکی، و هنرهائی چون سفالگری، فلزکاری ، منسوجات و ... است . در طبقه سوم اشیاء بر اساس سیر تاریخی و با تکیه بر تزئینات معماری ارائه شده است. اکثر این اشیاء در طی حفریات علمی باستان شناسی بدست آمده و یا مربوط به مجموعه های معتبری چون مجموعه آستان شیخ صفی الدین اردبیلی است نمونه ای از این اشیاء عبارتند از: کاسه سفالی با کتیبه کوفی از نیشابور، قرن 3 هـ.ق. . قسمتی از کتیبه آجری به خط کوفی، از مدرسه نظامیه خردگرد خراسان قرن 5 هـ.ق .قرآن مذهب و مرصع به خط احمد بن السهروردی با تاریخ 706 هـ.ق محراب کاشی زرین فام معروف به در بهشت، امامزاده علی بن جعفر قم، با کتیبه کوفی، نسخ، ثلث، عمل یوسف بن علی بن محمد بن ابی طاهر، کاشان، تاریخ 713 و 734هـ. ق و...
در حال حاضر این موزه جهت انجام پاره ای تعمیرات و بازسازی تعطیل می باشد
ویژگی های معماری ایران در دوره ی اسلامی
برخی از محققان نظیر پروفسر ویلبر معتقدند که اجرای هر طرح معماری به سه عنصر اجتماعی بستگی دارد. اول جامعه ای که به آن طرح نیازمند است؛ دوم شخص یا اشخاصی که از اجرای طرح حمایت می کنندو هزینه مالی آن را متعهد می شوند؛ سوم معمار یا استاد کارانی که طرح را اجرا می کنند. جذابیت تحقیق و مطالعه معماری ایران در این است که دریابیم چگونه این عوامل سه گانه بر یکدیگر تأثیر می گذارند و سرانجام به احداث بنایی منجر می شوند کاربرد بناها مطالعه درباره معماری ایران, نشان دهنده چگونگی گسترش آن در طی پانزده قرن گذشته است. در هر دوره بناهایی با ویژگیهای گوناگون در روستاها, شهرها, جاده های کاروانی, مناطق کویری, گذرگاههای کوهستانی و شهرهای ساحلی ایجاد گردیده که کاربردهای متفاوت داشته اند. اهمیت معماری اسلامی وقتی آشکار می شود, که بدانیم در ساخته های این دوره به کاربرد مادی و معنوی بناها ـ که از مهمترین ویژگیهای آن است ـ توجه شده است. برای دریافتن اهمیت این ویژگیها در گسترش معماری شایسته است طبقه بندی بناهای دوره اسلامی و کاربرد آنها را مشخص کنیم. بطور کلی بناهای دوره اسلامی را می توان به دو گروه عمده تقسیم کرد: الف) بناهای مذهبی. شامل مساجد, آرامگاهها, مدارس, حسینیه ها, تکایا, و مصلی ها؛ ب) بناهای غیر مذهبی. شامل پلها, کاخها, کاروانسراها, حمامها, بازارها, قلعه ها و آب انبارها. در دو گروه فوق از بناهای دوره اسلامی, مکانی برای عبادت, تجارت و سکونت وجود داشته است. مساجد مساجد مهمترین بناهای مذهبی هر شهر و روستا هستند که همواره نقش مهمی در زندگی مسلمانان داشته اند. اقامه نماز جمعه, مراسم مذهبی, ایراد خطبه ها و تدریس در مساجد انجام می گرفت؛ زیرا مسجد بهترین مکان برای ابلاغ فرامین حکومت به مردم بود. کتیبه های باقیمانده بر دیوار بعضی از مساجد(مسجد جامع قزوین و مسجدجامع کاشان) حاوی وقف مکانهایی برای برای توسعه و تعمیرات مساجد از طرف واقف یا حکمران است. اغلب مساجد در مرکز شهرها, نزدیک بازارها و محدوده دارالحکومه ساخته می شدند و اگر شهری به بیش از یک مسجد نیاز داشت, مساجد دیگری از طرف حکومت یا افراد خیر احداث می شد. اهمیت مساجد در شهرها به حدی بود که اگر شهری مسجد جامع یا آدینه نداشت, اهمیت شهری هم نداشت. در صدر اسلام مساجد نقشه های ساده ای داشتند, ولی در طول زمان با طرحهای گوناگون و تزیینات مختلف, نقشه ها پیچیده شدند. درنقشه مساجد, از قرن چهارم هجری دگرگونیهایی به وجود آمد و بر اساس آن, مساجد متفاوت در شهرها احداث شد. مهمترین نقشه هایی که در مساجد به کار گرفته شده, شامل یک ایوانی, دو ایوانی, چهار ایوانی, و ترکیب چهار طاقو ایوان بوده که معماران دوره اسلامی آنها را از شیوه های معماری عهد اشکانی و ساسانی اقتباس کرده اند. مثلاً نقشه چهار ایوانی ـ در ساخت بسیاری از بناها ـ الهام گرفته از نقشه کاخ آشور, متعلق به زمان اشکانیان است. معماران دوره اسلامی مسجد را به شیوه های گوناگون می آراستند. در هر دوره یکی از عناصر تزیطنی در آراستن مساجد متداول بوده است؛ برای مثال در عهد سلجوقیان آجرکاری, در عهد ایلخانیان گچبری و در عهد تیموریان و صفویان کاشیکاری رواج بیشتری داشته است و در مواردی نیز تزیینات آجرکاری, گچبری و کاشیکاری با هم به کار گرفته می شد. مدارس در صدر اسلام تدریس علوم مذهبی در مساجد انجام می شد. بتدریج با توسعه علوم اسلامی, فضای آموزشی از مساجد جدا گشت. در قرن پنجم هجری (همزمان با حکومت سلجوقیان) به تشویق خواجه نظام الملک, مدارس متعددی در شهرهای معروف اسلامی مانند بغداد, ری, نیشابور و جرجان ساخته شد. بعدها نقشه چهار ایوانی, که مورد توجه معماران قرار گرفت, برای فضاهای آموزشی طرحی متعارف شد. در اطراف ایوانها, حجره هایی به صورت یک یا دو طبقه یرای استفاده و اقامت شبانه روزی دانشجویان و طلاب علوم دینی ساخته شد. غیر از ساعات تدریس, از مدارس به عنوان مسجد نیز استفاده می کردند. مدارس نیز همانند مساجد با آجرکاری, گچبری و کاشیکاری تزیین می شد(مانند مدارس غیاثیه, چهار باغ و مطهری).
آرامگاهها و زیارتگاهها به طور کلی آرامگاه به بنایی گفته می شود که یک یا چند شخصیت مذهبی یا سیاسی در آن دفن شده باشد. این نوع بناها را به دو گروه مقبره های مذهبی(زیارتی) و مقبره های غیر مذهبی می توان تقسیم کرد. مقبره های مذهبی در بیشتر شهرها و روستاها به امامزاده معروف شده اند و در مقایسه با سایر بناهای اسلامی(بجز مساجد) از اعتبار ویژه ای برخوردارند. امامزاده ها بیش از دیگر بناها ی دوره اسلامی مورد احترام و علاقه مسلمانان بویژه شیعیان هستند. بناهای فوق در طول زمان توسعه یافته و از یک آرامگاه معمولی به مجموعه های بسیار با شکوهی تبدیل شده اند(مانند مجموعه بناهای مشهد, قم, بسطام و شیخ صفی). مقبره ها اغلب با نقشه های مدور, مربع و هشت ضلعی با شیوه های گوناگون معماری احداث شده اند(مانند مرقد اسماعیل سامانی در بخارا, گنبد قابوس در دشت گرگان, برج رادکان در خراسان, برج علاء الدین در ورامین و بنای سلطانیه در زنجان). همانند سایر بناهای اسلامی مقبره ها نیز با آجرکاری, گچبری, کاشیکاری و آینه کاری تزیین شده اند. تنها در ایران دوره اسلامی است که ایجاد مقبره ها و زیارتگاهها از چنین سابقه طولانی و ویژگیهای معماری منحصر به فرد و تزیینات باشکوه برخوردار است. اینگونه بناها به نامهای برج, گنبد, بقیه و مزار نیز معروف شده اند(مانند برج رادکان, گنبد قابوس, بقعه شیخ صفی). حسینیه ها, تکایا و مصلی ها در بسیاری از شهرهای اسلامی در مواقع خاصی مانند محرم, صفر و رمضان مراسم دعا, روضه و سوگواری برگزار می شده است. این مراسم بیشتر در مکانهایی معروف به تکیه و حسینیه برقرار بوده است. به طور کلی تکایا و حسینیه ها مکانهای محصوری بودند که در مسیر گذرگاههای اصلی شهرها قرار داشتند. از این مکانها بویژه در ایام سوگواری ـ خصوصاً محرم ـ برای مراسم تعذیه خوانی, پرده خوانی و سینه زنی استفاده می شد. در این ایام مکان را سیاهپوش کرده, آن را با طوق و نخل و علامت و کتل آذین می کردند. مصلی اغلب در خارج از شهرها قرار داشت و برای اقامه نماز عید فطر و قربان از آن استفاده می شد. اینگونه بناها دارای طرح و نقشه خاصی نبودند و با توجه به مکانهای شهری و عمومی در گذرگاهها, میدانها و راسته بازارها ساخته می شدند. همچنین این مکانها فاقد تزیینات معماری بودند(مانند امیر چخماق یزد, پهنه و ناسار سمنان و گذر حاجی محله کاشان). پلها پلها و آب بندها از بناهای غیر مذهبی هستند که در ادوار گذشته در مسیر جاده های کاروانی, راهها و روی رودها ایجاد شده اند. مهمترین پلها در مسیر جاده های کاروانی و جاهایی که طغیان آب رودخانه ها غیر قابل کنترل بوده, بنا شده اند. از دوران بسیار کهن, هنگامی که بشر توانست آب را مهار کند و مسیر آن را مشخص سازد و از تنه درختان برای عبور و مرور از عرض رودخانه استفاده کند, کار پل سازی آغاز شده است. معماران ایرانی در احداث پلها علاوه بر تسهیل امر عبور و مرور, ایجاد اب بندها را در نظر داشته اند. مشاهده قدیمیترین پلها یعنی پل بردیده از دوره هخامنشیان در جلگه مرودشت, بیستون در کرمانشاه از دوره ساسانیان, بند امیر در فارس از دوره آل بویه و پل خواجوی اصفهان, مؤید این نکته است که معماران در امر پل سازی علاوه برگذر از رودخانه به ذخیره کردن آب نیز توجه داشته اند. ایران در دوره باستان و دوره اسلامی سهم قابل توجهی در توسعه پل سازی ـ از قرن هشتم ق.م. تاکنون ـ به عهده داشته است. بقایای پلها و سدها نشان دهنده نوع معماری آن زمان است. ذوق و سلیقه معماران ایرانی در تزیین پلها نیز قابل توجه است؛ بعضی از پلها دارای تزیینات آجرکاری و کاشیکاری است(مانند پل خواجوی اصفهان). کاخها احداث کاخها در ایران به گذشته های بسیار دور باز می گردد. مفهوم امروزی کاخ با مفهوم این کلمه در گذشته متفاوت است. در گذشته بناهایی منفرد با نوعی معماری برتر از دیگربناها احداث می گردید که کاربردهای متعددی داشت؛ مثلاً, ممکن بود زمانی به عنوان معبد و نیایشگاه و گاه به جای قلعه دفاعی و سرانجام برای سکونت حکمرانان استفاده شود(چغازنبیل). بتدریج ماهیت این بناها تغییر یافت و کاخها یاقصرها در ایران مقر حکومت سلسله های مختلف شد؛ برای مثال در زمان هخامنشی تخت جمشید, در زمان اشکانی کاخ آشور, در زمان ساسانی تیسفون و کسری و سروستان را می توان نام برد. در دوره اسلامی اینگونه بناها بتدریج برای سکونت و امور حکومتی استفاده گردید. از صدر اسلام کاخ یا بنای با شکوهی که در مقیاس برتر ساخته شده باشد, به جای نمانده است. شیوه معماری کاخ العمره و کاخ المشتی ـ که در زمان امویان احداث گردید و بقایای آن هنوز پابرجاست ـ از شیوه هنری عهد ساسانی اقتباس شده است. از زمان صفوی احداث کاخها وارد مرحله تازه ای شد و در پایه تختهای سه گانه آنها (تبریز, قزوین و اصفهان) نمونه های جالب توجهی ساخته است. کاخهای چهل ستون, هشت بهشت و عالی قاپوی اصفهان, صفی آباد بهشهر, فین کاشان و فرخ آباد ساری از مهمترین نمونه های شیوه معماری عهد صفویان هستند. ایجاد کاخها به همین شیوه تا عهد نادرشاه (مانند کاخ خورشید کلات) و عهد قاجار (مانند کاخ صاحبقرانیه و شمس العماره) ادامه یافت. کاخها در ایران نقشه های گوناگونی داشته است: برخی کوشک مانند بوده اند( مانند هشت بهشت صفی آباد), بعضی نقشه مربع و مستطیل داشته اند و برخی چند ضلعی بوده اند. مهمترین مسأله در ساختن کاخها, بویژه از عهد صفوی به بعد, تزیین با کاشیکاری, گچبری, آیینه کاری و سنگ کاری است. کاروانسراها ساخت کاروانسرا با توجه به اوضاع اجتماعی, اقتصادی و مذهبی, از روزگاران قدیم در ایران مورد توجه خاص بوده است. به طور کلی کاروانسراها به دو گروه برون شهری و درون شهری تقسیم می شوند. توسعه راههای تجارتی و زیارتی باعث شده که در بین جاده های کاروانی در سراسر کشور کاروانسراهایی برای توقف و استراحت کاروانیان بنا شود. موقعیت جغرافیایی, سیاسی و اقتصادی در ایران از علل ازدیاد و گسترش این بناها بوده است. در ایران به فاصله هر چهار فرسنگ(26 کیلومتر) کاروانسرایی برای استراحت بنا شده است. زیارت شهرهای مذهبی مانند قم, مشهد و کربلا باعث شده بود تا کاروانسراهای متعددی در مسیر جاده هایی که به این شهرها منتهی می شود, احداث گردد(در مسیر خراسان بزرگ, غرب به شرق, کرمانشاه و مشهد). این راه ارتباطی مهم از غرب به شهرهای مذهبی نجف و کربلا و از شرق به حرم حضرت رضا(ع) در مشهد متصل می شده است. همچنین در زمان صفوی برای رفاه حال زائران, کاروانسراهایی در این مسیر بنا شده که در حال حاضر بقایای پنجاه کاروانسرا باقی است. معماری کاروانسراهای ایران بسیار متنوع است. معماران با توجه به موقعیت اقلیمی سرزمین ایران, کاروانسراهایی با ویژگیهای گوناگون احداث کرده اند. در ساخت کاروانسراهای برون شهری از نقشه های چهار ایوانی, دو ایوانی, هشت ضلعی, مدور, کوهستانی و نوع کرانه خلیج فارس استفاده شده است. در احداث کاروانسراها مانند مساجد و مدارس بیشتر از طرح چهار ایوانی استفاده شده و اتاقهایی در اطراف حیاط, برای استفاده مسافران ساخته شده است. برخی از کاروانسراها با شیوه های آجر کاری, گچبری, و کاشیکاری مزین شده اند(مانند رباط شرف خراسان, کاروانسرای سپنج شاهرود و مهیار اصفهان). حمامها حمامها از دیگر بناهای غیر مذهبی ایران است که در شهرها و روستاهای مختلف احداث شده است. در ادیان مختلف آیین شستشو, غسل و تطهیر از اهمیت ویژه ای برخوردار است. طبق مدارک موجود توجه به پاکیزگی و طهارت در ایران زمین به دوران قدیم حتی پیش از زرتشت می رسد. بنابراین نیاز بشر به محلی برای شستشو و تطهیر, موجب احداث حمامها شده است. طبق مدارک باستانشناسی از جمله قدیمیترین حمامها, حمامی در تخت جمشید از دوره هخامنشی و حمامی در کاخ آشور متعلق به دوره اشکانیان است. بعد از ظهور اسلام, پاکیزگی ـ بویژه غسلهای متعدد و وضو برای نمازهای پنجگانه ـ در زندگی روزمره مسلمانان از اهمیت ویژه ای برخوردار شد تا جایی که سخن گوهربار رسول اکرم(ص)«النظافه من الایمان» شعار هر مسلمان گردید. در شهرهای اسلامی حمامها در گذرگاههای اصلی شهر, راسته بازارها و کاخهای حکومتی طوری ساخته می شد که برای تأمین آب بهداشتی و خروج فاضلاب مشکلی پیش نیاید. شاید بتوان گفت حمامها پس از مسجد و مدرسه یکی از مهمترین بناهای شهری محسوب می شدند. فضای اصلی هر حمام, شامل بینه, میان در و گرمخانه بود. به این ترتیب که هر یک از فضاهای فوق به وسیله راهرو و هشتی از فضای دیگر جدا می شد تا دما و رطوبت هر فضا نسبت به فضای مجاور تنظیم شود. کف حمامها از سنگ مرمر و دیگر سنگها پوشیده شده بود, ازاره حمام با سنگ و کاشی تزیین می شد. از جمله تزیینات داخلی حمامها آهکبری به صورت ساده و رنگی بوده است (مانند حمام گنجعلیخان کرمان, کردشت میانه و خسرو آقا اصفهان).
این فقط قسمتی از متن مقاله است . جهت دریافت کل متن مقاله ، لطفا آن را خریداری نمایید
دانلود تحقیق کامل درمورد معماری پیش از تاریخ
