لینک پرداخت و دانلود *پایین مطلب*
فرمت فایل:Word (قابل ویرایش و آماده پرینت)
تعداد صفحه28
فهرست مطالب
نعمت ها و مسئولیت انسان
2 ـ راه تحصیل نعمت
1 ـ فراوانى و گستردگى نعمت
4 ـ شکر نعمت
سخن ناشر :
امنیت و آرامش، مصونیّت نفس از رذایل ، حفظ اندیشه از افکار آلوده ، رسیدن به حسنات اخلاقى ، طى مراتب کمال ، همچنین ساختن شخصیت انسان براى انسانیت ، بدست آوردن کمالات معنوى و محقق شدن به حقایق الهیه واتصال به منبع فیص و رسیدن به مقام قرب الهى و ورود به دایره ى محبت الهى و پیدا کردن فضائل انسانى و رسیدن به سعادت اخروى، همه امورى است که براى انسان حاصل نمى شود مگر به ترک گناه.
انسان گنهکار از درک فیوضات و اخذ امور معنویه تا زمانى که از ورطه ى گناه و معصیت خارج نشده است محروم است، پس کسب مجموعه ى خیر در عالم هستى ممکن نیست مگر به ترگ گناه.
انسان آلوده ى به معصیت و گناه، زمینه ى رشد و پرورش استعدادهاى درونى و معنوى و قواى جسمانى و روانى خود را براى رسیدن به کمال مطلوب سد نموده، و مانع حرکت خود به سوى طى مراتب مى شود.
لکن وجود مبارک حضرت حق از باب رحمت به انسان، بابى را براى معصیت کاران جهت جبران مافات گشوده است که با ورود به سرزمین حقایق این حقیقت عرشى، انسان آلوده، غیر از این که تمام آلودگى هاى خود را از
صفحه ى نفس مى زداید، به درجات بالاى معنوى نیز دست پیدا مى کند.
این حقیقت عرشى چیزى نیست جز «توبه» ، توبه آغوش رحمت الهى است.
توبه حقیقتى عرشى و نورانى و سبب اتصال دور افتادگان به اصل و محبوب است.
این مرتبه را مقامات بسیار بالایى است و به مراتب این حقیقت و طى مراحل آن در آیات و روایات به صورتى مبسوط بحث شده است و فهم مطالب این مجموعه از آیات و روایات نیازمند تفسیر و تبیین دقیق و عمیق مستند بر مطالب علمى است.
اندیشمند محقق و عالم متتبع استاد حسین انصاریان در سال 1363 شمسى مباحثى تحقیقى پیرامون موضوع توبه مطرح فرمودند که در آن زمان بسیار مورد استقبال طلاب و دانشجویان و قشر جوان جامعه قرار گرفت و منشأ اثرات بسیار بالائى شد.
جناب حجة اسلام حاج سید محمد جواد هاشمى یزدى مدیریت محترم مرکز تحقیقاتى دارالصادقین پیشنهاد تبدیل این مجموعه را به کتاب جهت استفاده بیشتر جامعه از این مجموعه را نمودند.
سخنرانى ها توسط مؤسسه دارالعرفان پیاده به محضر استاد عرضه شد، ایشان نیز مباحث را با تفسیرى دقیق براساس مبانى علمى بر رشته تحریر در آوردند.
بر اساس پیشنهاد عده اى از محققین محترم، مؤسسه دارالعرفان ضمن تحقیق مصادر و فهرست نگارى، اقدام به تجدید چاپ این کتاب نمود.
این مجموعه ى تحقیقى با توجه به اینکه برگرفته از قلم عالمانه ى معظم له مى باشد، در مباحث توبه مفید خواهد بود.
امید است براى اهل تحقیق درى براى ورود به مباحث دقیق و عمیق موضوع توبه، و براى امیدواران به رحمت الهى سفره اى پربار از معنویت باشد.
واحد تحقیقات دار العرفان
صفحه 13
هو التوّاب
مقدمه :
به هنگام شروع جنگ تحمیلى ، که بر اساس اداى تکلیف به فضاى بامعنویت جبهه راه پیدا کردم ، با چهره هاى نورانى ، و انسانهایى ملکوتى ، و فرش نشینانى عرشى آشنا شدم .
تنى چند از آن حق شناسان آگاه از این فقیر خواستند ، در ایّامى که جبهه در آرامش قرار دارد و مسافران راه عشق براى انجام پاره اى از امور به تهران مى آیند ، در جلسه اى جهت مباحثه ى عاشقانه و عارفانه ، بر اساس آیات قرآنیه و مکتب نبویّه و اهل بیت طاهره و عترت مرضیه ، همچون سوته دلان گرد هم آیند تا تذکرى براى دوستان و مایه اى براى میدان رزم علیه دشمنان باشد .
از این پیشنهاد استقبال کردم ، زمان جلسه هفته اى یک بار در شب سه شنبه تعیین شد .
در ابتداى برنامه بیش از بیست نفر نبودیم ، جلسه با نماز جماعتى با حال ، و ذکر چند مسأله ى فقهى و بحثى از معارف الهیه ، و ذکر مصیبتى پرشور ، شروع مى یافت و پایان مى گرفت .
به تدریج پاکانى عزیز و عزیزانى پاک ، به وسیله ى همان بیست نفر از تشکیل چنین جلسه اى در خانه ى دوستى با حال و دل سوخته ى اهل بیت خبر شدند و به جمع بیست نفر پیوستند . فضاى جلسه از معنویتى خاص برخوردار بود ،
پرچمى نداشت ، از اسم و رسم دور بود ، بر خلاف تمام جلسات از مدیر و کارگردان و رئیس و مرئوس خبرى در آن نبود ، سراسر عشق و شور بود ، وحدت و یگانگى بود ، یکرنگى و یکپارچگى بود ، براى خدا مى آمدند ، براى خدا مى شنیدند ، براى خدا مى گفتند ، براى خدا مى خواندند و جز حال و مستى چیزى در آن مجلس حس نمى شد .
شمار شرکت کنندگان نزدیک به هزار نفر شد ، من به خاطر آن جلسه اگر در دورترین نقاط ایران بودم شب سه شنبه برمى گشتم ، شرکت کنندگان هم همین برنامه را داشتند ، حتى رزمندگان براى شرکت در آن مجلس عشق از جنوب و غرب کشور ، با مرخصى گرفتن از فرماندهان جنگ سر از پا نمى شناختند .
من فکر مى کردم آن مجلس انس و آن محفل شور ، سالیان متمادى پابرجا باشد ، ولى گروهى از بهترین شرکت کنندگان آن مجلس به فیض شهادت رسیدند و گروهى به دست کفار بعثى اسیر شدند ، تعداد شهیدان و اسیران آن جلسه در حدى بود که طاقت مرا تاب کرد ، دیدن جاى خالى آنان در آن جلسه براى من بسیار مشکل بود . شرکت کنندگان جدید ، مردمى نبودند که جاى خالى آن عزیزان را پر کنند ، با دلى سوخته و اشکى ریزان آن جلسه را ترک کردم ، و نهایتاً جلسه براى همیشه تعطیل شد و تا امروز که این جملات را مى نویسم در آرزوى دیدن افرادى نظیر آن افرادم ، ولى نمونه ى آن را نمى یابم و گمان ندارم مانند آنان را بیابم .
مطالب متنوعى در آن جلسه بحث شد . توبه ، معرفت ، عشق به حق ، قیامت ، عرفان . خوشبختانه تمام آن مباحث به وسیله ى نوار ضبط شد ، پس از سالها قسمتى از نوارهاى مربوط به بحث توبه توسط مؤسسه ى تحقیقاتى دارالعرفان به دست آمد ، پیشنهاد کردند از نوار پیاده شود و سپس به صورت کتاب در دسترس
همگان قرار گیرد . کتابى که پیش رو دارید یادگار بیش از بیست هفته از آن شب هاى سه شنبه ى باحال است ، شب هایى که یاد آن براى من یادآور خاطره هاى بسیار شیرین و ناگفتنى است . امید است بتوانید به توفیق حق از مباحث این کتاب که در بحث توبه تازه و جدید است بهره ى کافى ببرید .
فقیر : حسین انصاریان
فَکُلُوا مِمَّا رَزَقَکُمُ اللهُ حَلالا طَیِّباً وَاشْکُرُوا نِعْمَتَ اللهِ اِنْ کُنْتُمْ اِیّاهُ تَعْبُدُونَ نحل ( 16 ) : 114
نعمت ها و مسئولیت انسان
خداوند مهربان از راه رحمت و محبت و لطف و عنایت ، انسان را لایق آراسته شدن به نعمت هایى نموده که در پهن دشت هستى ، هیچ یک از موجودات ، حتى فرشتگان مقرب را بدین صورت شایستگى و لیاقت نداده .
نعمت هاى حق بر سر سفره ى حیات انسان به گونه اى است که اگر برابر با دستورات پروردگار به مصرف برسد جسم و جان را رشد مى دهد و سعادت دنیا و آخرت آدمى را تأمین مى نماید .
قرآن مجید در رابطه با نعمت ها ، همگان را به دوازده مسأله ى بسیار مهم توجه مى دهد :
1 ـ فراوانى و گستردگى نعمت .
2 ـ راه تحصیل نعمت .
3 ـ توجه به نعمت .
4 ـ شکر نعمت .
5 ـ پرهیز از ناسپاسى در کنار نعمت .
6 ـ بى شمار بودن نعمت .
7 ـ قدر شناسان نعمت .
8 ـ زشتى اسراف در نعمت .
9 ـ بخل از خرج کردن نعمت .
10 ـ علل از دست رفتن نعمت .
11 ـ اتمام نعمت .
12 ـ پاداش به جا خرج کردن نعمت .
ملاحظه ى آیات کتاب الهى و توجه به مفاهیم بلند ملکوتى آن آیات ، در جهت این دوازده مسأله ضرورى است .
1 ـ فراوانى و گستردگى نعمت
آنچه در آسمانها و زمین است هر یک به صورتى در خدمت انسان است . خورشید ، ماه ، تعدادى از ستارگان ثابت و سیار ، موجودات مریى و نامریى فضا ، همه و همه به اراده ى حضرت حق در مسیر سود رساندن به انسان هستند .
کوهها ، صحراها ، دریاها ، جنگل ها ، روییدنى ها ، باغها ، چشمه ها ، رودها ، حیوانات و انواع مخلوقات زمینى هر کدام به شکلى در راه برپا داشتن خیمه ى حیات انسان در فعالیت مى باشند .
نعمت هاى الهى به طور فراوان و گسترده و کامل و جامع ، انسان را عاشقانه در آغوش گرفته و همچون دایه اى مهربان و دلسوز براى رشد این موجود برتر در کوشش و تکاپویند .
از نعمت هاى آشکار و نهان و ظاهر و باطن ، آنچه مورد نیاز و احتیاج انسان است بر سر سفره ى زندگى نهاده شده و چیزى در این خوان گسترده کم نیست .
قرآن کریم در این زمینه مى فرماید :
أَلَمْ تَرَوْا أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَکُم مَا فِی السَّماوَاتِ وَمَا فی الاَْرْضِ وَأَسْبَغَ عَلَیْکُمْ نِعَمَهُ ظَاهِرَةً وَبَاطِنَةً . . . (1)
آیا ندیدى خداوند آنچه را در آسمانها و زمین است به تسخیر شما آورده ،
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ لقمان ( 31 ) : 20 .
و نعمت هاى آشکار و نهانش را بر شما گسترده و کامل و افزون نموده است . . . ؟
2 ـ راه تحصیل نعمت
هر نوع کار و کوشش مثبتى براى تحصیل معاش ، بدون تردید ، عبادت و بندگى خداست ; زیرا خداى مهربان در قرآن مجید در آیات فراوانى بندگان خود را به آباد کردن زمین ، به دست آوردن رزق حلال ، کسب معاش و تجارت و خرید و فروش سالم امر مى نماید ، و اطاعت امر حق ، عبادت و بندگى است و این عبادت و بندگى را در قیامت اجر و ثواب است .
عناوینى چون تجارت ، بیع و شرا ، اجاره ، وکالت ، مساقات ، مزارعه ، مضاربه ، مشارکت ، صنعت ، آموختن دانش به دیگران ، خطاطى ،خیاطى ، صباغى ، دباغى ، دامدارى همراه باشرایط اسلامى و انسانى ، راههاى مثبت به دست آوردن نعمت هاى مادى است که کوشنده ى در هر یک از این امور مورد محبت حق است ، و جداى از هر کدام از آنها ، و تحصیل رزق و روزى از راههاى خلاف اسلام و اخلاق و انسانیت عامل نفرت خداوند است .
قرآن عظیم در این مسأله مى فرماید :
یَا أیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لاَ تَأْکُلُوا أَمْوَالَکُم بَیْنَکُم بِالْبَاطِلِ إِلاَّ أَن تَکُونَ تِجَارَةً عَن تَرَاض مِنْکُمْ . . . (1)
اى کسانى که ایمان آورده اید ! اموال یکدیگر را از راه غیر حق نخورید ، مگر آنکه داد و ستدى باشد که با رضایت خودتان انجام گرفته.
یَا أَیُّهَا النَّاسُ کُلُوا مِمَّا فِی الْأَرْضِ حَلاَلاً طَیِّباً وَلاَ تَتَّبِعُوا خُطُواتِ ال شَّیْطانِ ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ نساء ( 4 ) : 29 .
إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبِینٌ (1) .
اى مردم ! از آنچه در زمین حلال و پاکیزه است بخورید و گامهاى شیطان را پیروى ننمایید ، که شیطان دشمن آشکار شماست .
در هر صورت آنچه از جانب حق حلال اعلام شده ، و از طریق کسب مشروع به دست مى آید مصرفش بدون اسراف و تبذیر حلال ، و آنچه از راه نامشروع به دست مى آید ، گرچه ذاتاً حلال باشد ، مانند خوردنیها و پوشیدنیها مصرفش حرام و نگاه داشتنش ممنوع ، و بازگرداندن آن به مالک و صاحب اصلى اش واجب است .
3 ـ توجه به نعمت
خوردن و آشامیدن ، پوشیدن و سود بردن ، و بهره گیرى از هر نعمتى بدون توجه به اینکه نعمت به اراده ى چه کسى به وجود آمده ؟ چگونه پدید آمده ؟ براى چه بر سر سفره ى حیات قرار داده شده ؟ چه عواملى در رنگ و مزه و بو و انرژى آن در عرصه گاه هستى دخیل بوده و خلاصه بدون اندیشه در یک لقمه ى نان ، یا یک قطعه پارچه ، یا زمینى آماده براى کشاورزى ، یا چشمه اى جوشان ، یا رودى جارى ، یا جنگلى انبوه از درختان مفید ، و اینکه با کمک چند میلیون یا میلیارد عامل به وجود آمده تا ساختمان حیات انسان برپا شود ؟ کار حیوانات و غافلان و بى خردان است .
اندیشمندان به تمام نعمت هایى که در اختیار دارند با چشم عقل و بینایى قلب مى نگرند تا وجود نعمت دهنده را در کنار نعمت لمس کنند ، و فواید نعمت را بیابند و از نعمت به همان صورت که پدید آورنده ى نعمت خواسته استفاده
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ بقره ( 2 ) : 168 .
نمایند .
قرآن که کتاب هدایت است مردم را بدین صورت به نعمت هاى الهى توجه مى دهد :
یَا أَیُّهَا النَّاسُ اذْکُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ هَلْ مِنْ خَالِق غَیْرُ اللَّهِ یَرْزُقُکُم مِنَ السَّماءِ وَالاَْرْضِ لاَ إِلهَ إِلاَّ هُوَ فَأَنَّى تُؤْفَکُونَ (1)
اى مردم ! نعمت هاى خدا را بر خود توجه کنید ، آیا آفریننده اى جز خدا هست ؟ خدایى که از آسمان و زمین به شماروزى مى دهد ، جز او معبودى نیست پس به کجا روى مى آورید ؟
آرى تمام نعمت ها با فوایدى که دارند دلیل بر یگانگى حق ، و برهان بر توحید ذات و راهى آسان براى شناخت حضرت حق است .
4 ـ شکر نعمت
برخى از مردم تصور مى کنند شکر به این معناست که پس از استفاده از جمیع نعمتهاى حضرت حق بگویند : الهى شکر ، یا اعلام کنند الحمد للّه ، یا نهایتاً جمله ى نورانى الحمد للّه رب العالمین را به زبان جارى کنند ، در صورتى که در برابر این همه نعمت هاى عظیم مادى و معنوى ، معقول نیست با گفتن یک کلمه ى فارسى یا یک جمله ى عربى معناى واقعى شکر تحقق پیدا کند .
شکر باید متناسب با مقام منعم و هماهنگ با نعمت باشد ، و این معنا جز با یک سلسله قول و فعل و حال ظهور نمى کند .
مگر مى توان با گفتن الهى شکر یا الحمد للّه ، در برابر این همه عنایت و لطف خداوند شاکر به حساب آمد ؟!
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ فاطر ( 35 ) : 3 .
در مقابل نعمت بدن و اعضا و جوارحش چون گوش و چشم و زبان و دست و شکم و شهوت و قدم ، و قلب و رگ و پى و استخوان و عصب ، و نعمت هایى چون خوراکیها و پوشیدنیها و بوییدنیها ، و مناظر زیباى طبیعى همچون کوهها و صحراها و جنگلها ، و نهرها و رودها و چشمه ها و دریاها ، و انواع میوه جات و حبوبات و سبزیجات و میلیون ها نعمت دیگر که ابزار حیات و علل و وسایل و وسایط زندگى انسان هستند آیا با گفتن یک الحمد للّه مسئله ى باعظمت شکر تحقق پیدا مى کند ؟ در برابر نعمت اسلام و ایمان ، هدایت و ولایت ، علم و حکمت ، صحت و سلامت ، تزکیه و طهارت ، قناعت و طاعت ، محبت و عبادت ، با گفتن الهى شکر مى توان بنده ى شاکر خدا شد ؟!
راغب اصفهانى در کتاب با عظمت المفردات مى گوید : اَصْلُ الشُّکْرِ مِنْ عَیْن شَکْرى(1) :
ریشه ى شکر از عَیْن شَکْرى است ; یعنى چشم پر از اشک یا چشمه ى پر آب . بر این اساس معناى شکر ، پر بودن درون انسان از یاد خدا و توجه به نعمت هاى اوست که از کجا به دست آورد و چگونه مصرف کند .
خواجه نصیر الدین طوسى که معروف به استاد بشر و عقل حادى عشر است ، بنا به روایت علامه ى مجلسى در رابطه با حقیقت شکر مى فرماید :
شکر شریف ترین و برترین کارهاست و باید بدانید که شکر روبرو شدن با نعمت بوسیله ى گفتار و عمل و نیت است ، و براى شکر سه پایه و سه رکن است :
اول : شناخت نعمت دهنده و صفاتى که سزاوار اوست ، و شناخت نعمت و این حقیقت که تمام نعمت ها چه آشکار و چه پنهان از جانب اوست ، و منعم واقعى غیر از او کسى نیست ، و تمام واسطه هایى که بین انسان و نعمت هاست سر به فرمان او و در تسخیر حکم آن حضرتند .
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ مفردات : 461 ، ماده ى شکر .
دوم : تحقق حال است ، و حال عبارت است از خضوع و تواضع در برابر منعم و خوشحالى به نعمتها ، به این که تمام نعمت ها هدیه ى الهى به عبد است و دلیل بر عنایت منعم به وجود آدمى است ، و نشانه ى حال به این است که نسبت به امور مادى خوشحال نشوى مگر به آنچه که موجب قرب تو نسبت به حضرت حق است .
سوم : عمل است ، و عمل باید در سه مرحله ى قلبى و زبانى و اعضایى ظهور کند .
اما عمل قلب ، توجه اوست به تعظیم و حمد و تمجید حق و اندیشه در ساخته ها و افعال و آثار لطف حضرت او ، و تصمیم بر رساندن خیر و نیکى به تمام بندگان خداوند .
و عمل زبان ، آشکار کردن شکر و سپاس و تسبیح و تهلیل و امر به معروف و نهى از منکر است .
و عمل اعضا ، به کار گرفتن نعمت هاى آشکار و نهان در طاعت و عبادت ، و حفظ و نگهدارى آنها از معصیت و مخالفت با خداوند است .
بر اساس این معنا که معناى واقعى و حقیقى شکر است ، روشن شد که شکر از ریشه هاى صفات کمال است ، و ظهور کامل آن در صاحبان نعمت بسیار کم است ، چنانکه قرآن مى فرماید :
وَقَلِیلٌ مِنْ عِبَادِىَ الشَّکُورُ (1) .
شکر به معنایى که ملاحظه کردید در برابر تمام نعمت ها واجب عقلى و شرعى است ، و مصرف کردن هر نعمتى در همان مسیرى که خالق نعمت دستور داده شکر آن نعمت است ، و در حقیقت عبادت و بندگى کامل حق با
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ سبأ ( 34 ) : 13 .
تحقق شکر واقعى تحقق پیدا مى کند .
فَکُلُوا مِمَّا رَزَقَکُمُ اللَّهُ حَلاَلاً طَیِّباً وَاشْکُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ إِن کُنتُم إِیَّاهُ تَعْبُدُونَ (1) .
از حلال و پاکیزه اى که خداوند نصیب شما نموده تناول کنید و شکر نعمت هاى خدا را بجا آورید ، اگر به حقیقت ، خدا را بندگى مى کنید .
. . .فَابْتَغُوا عِندَ اللَّهِ الرِّزْقَ وَاعْبُدُوهُ وَاشْکُرُوا لَهُ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ (2) .
روزى را از پیشگاه خدا بطلبید و او را عبادت کنید و شکرش را بجاى آورید ; بازگشت شما به سوى اوست .
امام صادق (علیه السلام) در معناى شکر فرموده اند :
شُکْرُ النِّعْمَةِ اجْتِنابُ المَحارِمِ وَتَمامُ الشُّکرِ قَولُ الرَّجُلِ : الحَمْدُ للهِِ رَبِّ العَالَمِینَ(3) .
شکر نعمت ، پرهیز از تمام محرمات و همه ى شکر گفتار مرد است : الحمد للّه رب العالمین .
بنابراین شکر نعمت ، صرف نعمت در عبادت و طاعت و خدمت به خلق ، و احسان و نیکى به مردم و اجتناب از تمام گناهان است .
5 ـ پرهیز از ناسپاسى در کنار نعمت
گروهى از مردم بدون توجه به منعم حقیقى ، و منهاى اندیشه و تفکر در نعمت هاى الهى ، مجموعه ى نعمت هایى که در اختیار دارند مفت خود دانسته ،
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ نحل ( 16 ) : 114 .
2 ـ عنکبوت ( 29 ) : 17 .
3 ـ کافى : 2 / 95 ، باب الشکر ، حدیث 10 ; بحار الأنوار : 68 / 40 ، باب 61 ، حدیث 29 .
و خود را مالک اصلى و حقیقى نعمت به حساب آورده به هر صورتى که هوا و هوس و اراده و میلشان اقتضا کند نعمت را مصرف مى کنند !
اینان که در غفلت و بى خبرى و جهل و بى فکرى به سر مى برند ، نعمت هاى الهى را در مسیر شیطانى و در راه شهوات نامشروع خود خرج مى کنند و زشت تر از این برنامه ، کمک گرفتن از نعمت ها براى گمراه کردن زن و بچه ى خود و اقوام و دوستان و سایر مردم است .
نعمت اعضا و جوارح را با یارى جستن از دیگران در گناه ، و نعمت مال و ثروت را با کمک گرفتن از اطرافیان در معصیت و خطا و نعمت دانش و علم را در راه خدمت به طاغوت و طاغوتیان ، و نعمت بیان را در طریق گمراه کردن عباد خدا به کار مى برند !
اینان تبدیل کنندگان نعمت هاى زیباى حق به زشتى هاى شیطانى هستند و با این برنامه ى ننگین ، خود و قوم خود را رهسپار به عذاب دایم قیامت مى کنند !
أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِینَ بَدَّلُوا نِعْمَتَ اللَّهِ کُفْراً وَأَحَلُّوا قَوْمَهُمْ دَارَ الْبَوَارِ * جَهَنَّمَ یَصْلَوْنَهَا وَبِئْسَ الْقَرَارُ (1) .
آیا ندیدى کسانى که نعمت هاى خدا را تبدیل به کفر و ناسپاسى کردند و خود و قومشان را به عرصه ى هلاکت رهسپار نمودند ، به جهنم که جاى بسیار بدى است در افتادند ؟
6 ـ بى شمار بودن نعمت
ما با توجه به یکى از آیات کریمه ى قرآن به این معنا پى مى بریم که آفریده هاى حق و نعمت هاى حضرت او در مرحله اى است که به شماره و عدد
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ ابراهیم ( 14 ) : 28 ـ 29 .
نیاید و شماره کنندگان هر چند از قدرت و توان شگرفى برخوردار باشند ، از شمارش آنها عاجز و ناتوانند .
وَلَوْ أَنَّمَا فِی الْأَرْضِ مِن شَجَرَة أَقْلاَمٌ وَالْبَحْرُ یَمُدُّهُ مِن بَعْدِهِ سَبْعَةُ أَبْحُر مَّا نَفِذَتْ کَلِمَاتُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ عَزِیرٌ حَکِیمٌ (1) .
اگر در روى زمین آنچه درخت است قلم گردد و آب دریا به اضافه ى هفت دریاى دیگر مرکب شود ، شمارش آفریده هاى حق پایان نگیرد ، همانا خداوند مقتدر و حکیم است .
در آفرینش خود اندیشه کنید و در ساختمان ظاهر خود با دیده ى عقل بنگرید ، تا این حقیقت بر شما روشن شود که نعمت هاى حضرت محبوب قابل شماره نیست .
قرآن درباره ى خلقت انسان مى فرماید :
وَلَقَدْ خَلَقْنَا الاِْنسَانَ مِن سُلاَلَة مِن طِین (2) .
ما انسان را از مایه ى گل خالص آفریدیم .
ثُمَّ جَعَلْنَاهُ نُطْفَةً فِی قَرَار مَّکِین (3) .
سپس او را نطفه اى در محل استوار قرار دادیم .
ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظَاماً فَکَسَوْنَا الْعِظَامَ لَحْماً ثُمَّ أَنشَأْنَاهُ خَلْقاً آخَرَ فَتَبَارَکَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِینَ (4) .
آن گاه نطفه را خون بسته ، خون بسته را پاره گوشت قرار داده و آن پاره
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ لقمان ( 31 ) : 27 .
2 ـ مؤمنون ( 23 ) : 12 .
3 ـ مؤمنون ( 23 ) : 13 .
4 ـ مؤمنون ( 23 ) : 14 .
گوشت را استخوان ، و استخوانها را با گوشت پوشاندیم ، سپس خلقى دیگر به وجود آوردیم ، آفرین خداى را که بهترین آفرینندگان است .
نطفه با گذشت از این مراحل و منازل ، تبدیل به انسانى کامل و موجودى جامع شد .
اکنون در موجودیت و ساختمان اسرار آمیز خود و آن چه در این ساختمان از تعداد سلول ها و دستگاه گوارش و گردش خون و کارگاه تنفس و دستگاه مغز و اعصاب و چشم و گوش و بینى و سایر اعضا و جوارح وجود دارد اندیشه کنید تا معلوم گردد که نعمت هاى حضرت او در چهارچوب همین جسم عنصرى به شماره نیاید .
مگر نه این است که دانشمندان بدن شناس مى گویند : اگر انسانى به طور شبانه روزى و بدون تعطیل برنامه ، در هر ثانیه هزار عدد از سلولهاى بدن را شماره کند ، بر شمردن آنها سیصد هزار سال زمان مى خواهد .
مگر نه این است که اهل فن مى گویند : موادى که در معده ، این آزمایشگاه شگرف شیمیایى ، تجزیه و ترکیب و تهیه مى شود بیش از موادى است که آزمایشگاههاى مصنوع دست انسان مى تواند تهیه کند . از مواد و مصالحى که به این آزمایشگاه مى رسد متجاوز از یک میلیون نوع ذرات مختلف تهیه مى شود و غالب این مواد از نوع سموم کشنده است(1) .
مگر نه این است که دانشمندان نشان داده اند قلب به اندازه ى یک مشت بسته بیشتر نیست ، ولى از قدرت و نیروى عظیمى برخوردار است که در هر دقیقه 70 بار باز و بسته مى شود و در مدت سى سال ، بیش از یک میلیارد مرتبه این برنامه انجام مى گیرد و با هر یک دقیقه که به وسیله ى مویرگهاى ظریف که از مو
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ راز آفرینش انسان : 145 .
نازک ترند دو بار خون را در بدن گردش مى دهد ، بیش از ده میلیون میلیارد سلول بدن را شستشو مى دهد(1) !
به این واقعیت ، تعداد اتم هاى اکسیژن ، هیدروژن ، ازت و اتم هاى تشکیل دهنده ى خاک ، ریشه ، بدنه ، شاخ و برگ درختان ، میوه ها و آنچه در آسمانها و زمین است و به نوعى در خدمت انسان به کار گرفته شده است را بیفزایید ، سپس دقت کنید که آیا نعمت هاى خداوند که در کارگاه هستى ، کارگزاران حیات انسان هستند قابل شماره اند ؟
مشتى خاک را به دقت بنگرید ، خواهید دید خاک خالص و تنها نیست ، بیشتر خاکها از مواد معدنى تشکیل یافته اند که به صورت ذرات کوچک سنگ درآمده اند . این ذرات خرد شده و تراشیده شده از سنگهاى بزرگترى هستند که تحت اثر نیروهاى طبیعى تشکیل یافته اند ، خاک موجودات زنده ى بسیارى دربردارد ، یک مشت خاک ممکن است شامل میلیونها موجود میکروسکوپى به نام باکترى باشد ، علاوه بر باکتریها بسیارى از کپک ها و جلبک ها و انواع مختلف جانوران در خاک یافت مى شوند ، بسیارى از این موجودات زنده ، خاک را متخلخل مى کنند و بدین طریق آن را براى رشد گیاهان آماده تر مى سازند(2) .
استعداد انسان براى جذب خوراکیها و نوشیدنیها از طریق دهان ، دندان ، زبان ، غدد بزاقى ، حلق ، مرى ، معده ، لوزالمعده ، اثنا عشر ، روده ى بزرگ ، روده ى کوچک و فعالیت هر کدام از آنها در هضم و جذب و دفع ، داستانى دیگر از نعمتهاى الهى به انسان است .
مسأله ى بسیار مهم پالایش و گردش خون توسط سرخرگها ، سیاهرگها ، مویرگها ، آئورت ، دهلیز راست قلب ، دهلیز چپ ، بطن راست قلب ، بطن چپ ،
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ راه خداشناسى : 218 .
2 ـ علم و زندگى : 134 ـ 135 .
گلبولهاى قرمز و سفید خون ، ترکیب خون ، رنگ خون ، روانى خون ، حرارت بدن ، پوست بدن ، گوش و عناصر آن ، چشم و طبقات آن ، قصه اى عجیب و برنامه ى شگرف دیگرى از نعمتهاى الهى است .
فضاى عالم بالا و خدماتى که توسط پخش نور ، و گردشها ، و جذب و انجذاب ، و جزر و مدها در حیات انسان دارد ، و کثرت عناصر آن ، به طورى که اگر بتوانیم در هر دقیقه سیصد ستاره در آسمانى که در محاصره ى دید ماست بشماریم ، 3500 سال عمر لازم است که شب و روز ، این ستاره ها را به شمار آریم ، چرا که تاکنون به وسیله ى دوربین هاى طیف یاب تعداد آنها را بیش از صد هزار میلیون تخمین زده اند ، که زمین ما به منزله ى یک دانه ى ناچیز از آنهاست و بهتر است بگوییم تعداد آنها براى ما انسانها قابل شمارش نیست .
فضایى که ستارگان در آن قرار دارند ، به قدرى پهناور است که از یک طرف آن به طرف دیگرش پانصد هزار سال نورى است .
خورشید و منظومه چون ذره اى در یکى از شاخه هاى خارجى دستگاه آسمانى با سرعت 400 کیلومتر در ثانیه در حرکت است ، و حدود ( 000/000/200 ) دویست میلیون سال طول مى کشد تا یک دور به دور مرکز خود بگردد !
نظام شگفت انگیز عالم بالا و تأثیراتش بر سطح و عمق زمین ، و زمینه سازى آن براى حیات موجودات زنده بخصوص انسان ، به این سادگى قابل درک نیست . هر قطره ى آبى که انسان مى نوشد محتوى هزاران جانور زنده ى مفید است ، و در هر میلى متر مکعب خون ، 7500 گویچه ى سفید و پنج میلیون گویچه ى قرمز است(1) .
اینجاست که به عظمت قرآن مجید ، کتابى که قرنها قبل به قلب نورانى پیامبر
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ گنجینه هاى دانش : 927 .
نازل شده ، و حقایق را آنچنان که هست بیان نموده پى مى بریم ، و از جمله ى آن حقایق این است که نعمت هاى حق را غیر قابل شمارش مى داند !
وَإِن تَعُدُّوا نِعْمَةَ اللَّهِ لاَ تُحْصُوهَا إِنَّ اللَّهَ لَغَفُورٌ رَحِیمٌ (1) .
اگر بخواهید نعمت هاى خدا را شماره کنید ، قدرت شماره کردنش را ندارید ، همانا خداوند آمرزنده و مهربان است .
7 ـ قدرشناسان نعمت
آنان که از طریق اندیشه و تفکر پاک نسبت به جهان هستى ، و از راه دیدن حقایق عرصه گاه آفرینش ، و شنیدن واقعیات از زبان موجودات ، خدا و جهان و انسان و معاد را شناختند ، و در راه تصفیه ى باطن و تزکیه ى نفس و متخلق شدن به اخلاق حق ، و پیمودن راه عبادت و بندگى ، و رساندن برّ و نیکى و احسان به بندگان الهى کوشیدند ، در حقیقت قیام به قدرشناسى از نعمت هاى خدا نمودند .
آرى ، آنان به طور صحیح از تمام نعمت هاى آشکار و نهان خداوند استفاده کردند و از این راه ، هم خود و هم آنان که قدم جاى قدم آنها گذاشتند را به سعادت دنیا و آخرت رساندند . قافله سالار این جمعیت پاک و کاروان سالار این قوم برجسته و ممتاز ، انبیا و امامان معصومند که اهل ایمان در شبانه روز به عنوان اداى فریضه ى الهى از خداوند مهربان مى خواهند آنان را در همان صراطى که آن بزرگواران قرار داشتند قرار دهد و در آن مسیر ثابت قدم بدارد .
اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِیمَ * صِرَاطَ الَّذِینَ أَ نْعَمْتَ عَلَیْهِمْ غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ وَلاَ الضَّآلِّینَ (2) .
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ نحل ( 16 ) : 18 .
2 ـ حمد ( 1 ) : 6 ـ 7 .
ما را به راه مستقیم بدار ، راه کسانى که برآنان نعمت عنایت کردى ، و آنان با نعمت هایت به گونه اى برخورد کردند که باعث جلب خشنودى تو شدند ، نه مانند آن گمراهان غضب شده و فرومایگان از راه به در شده .
آرى ، انبیا و امامان تمام نعمتهاى مادى و معنوى حق را به جا مصرف کردند ، و از طریق شکر نعمت ها به مقام قرب و مقاماتى که عقول از درک آن عاجز است رسیدند .
خداوند مهربان در قرآن مجید به آنان که در تمام شئون زندگى مطیع خدا و رسولند وعده داده که در قیامت براى همیشه آنان را در کنار قدرشناسان نعمت قرار دهد .
وَمَن یُطِعِ اللّهَ وَالرَّسُولَ فَأُولئِکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللّهُ عَلَیْهِم مِنَ النَّبِیِّینَ وَالصِّدِّیقِینَ وَالشُّهَدَاءِ وَالصَّالِحِینَ وَحَسُنَ أُولئِکَ رَفِیقاً (1) .
آنان که به اطاعت از خدا و رسول برخیزند با کسانى که خداوند به آنان نعمت هایش را عنایت کرد ، یعنى انبیا و صدیقان و شهیدان و شایستگان خواهند بود ، و اینان براى آنان چه نیکو رفیقانى هستند !
8 ـ زشتى اسراف در نعمت
مسرف از نظر قرآن مجید به کسى گفته مى شود که مال و مقام و شهوت و روحیات و حالات خود را در برنامه هاى شیطانى ، و مسایل غیرمنطقى ، و امور خارج از حدود و مقررات قرار دهد .
درباره ى نتایج و ثمرات کشاورزى و این ثروت و مال خدادادى مى فرماید :
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ نساء ( 4 ) : 69 .
وَآتُوا حَقَّهُ یَوْمَ حَصَادِهِ وَلاَ تُسْرِفُوا إِنَّهُ لاَ یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ (1) .
روز درو و برداشت و جمع آورى محصول « گندم ، جو ، خرما ، مویز » حق آنان که خداوند براى آنان حق معین نموده « فقیران ، مسکینان ، عاملین زکات ، جهت متمایل کردن غیر مسلمان به اسلام ، بندگان ، قرض داران ، راه خدا ، از راه ماندگان »(2) را بپردازید ، و با بخل از پرداخت یا خرجهاى بى در و پیکر و بیجا اسراف نکنید ، که خداوند اهل اسراف را دوست ندارد .
قرآن درباره ى آنان که منصب و مقام و جاه و قدرت را در مسیر ستم به مردم ، و غارت حقوق آنان ، و ایجاد رعب و وحشت در جامعه ، و به اسارت گرفتن ملت خرج کردند مى فرماید :
وَإِنَّ فِرْعَوْنَ لَعَال فِی الاَْرْضِ وَإِنَّهُ لَمِنَ المُسْرِفِینَ (3) .
و همانا فرعون در زمین سرکش بود ، و او از گروه اسراف کنندگان است .
کتاب حق در رابطه با کسانى که عفت نفس ندارند ، و خود را از شهوات حرام حفظ نمى کنند و جز لذت مادى و جسمى لذتى نمى دانند و به هر نوع تجاوزى دست مى زنند و از آلودگى و رذالت در غریزه ى جنسى پرهیز ندارند ، مى فرماید :
إِنَّکُمْ لَتَأْتُونَ الرِّجَالَ شَهْوَةً مِن دُونِ النِّسَاءِ بَلْ أَنْتُمْ قَوْمٌ مُسْرِفُونَ (4) .
لوط آن پیامبر بزرگ به مردم زمانش گفت : شما در مسأله ى شهوت با مردان درآمیختید و زنان را ترک کردید ، آرى شما جامعه اى مسرف هستید !
قرآن درباره ى کسانى که از روحیه ى تواضع و حال انکسار و حالت خاکسارى
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ انعام ( 6 ) : 141 .
2 ـ توبه ( 9 ) : 60 .
3 ـ یونس ( 10 ) : 83 .
4 ـ اعراف ( 7 ) : 81 .
و تسلیم در برابر انبیا و معجزات آنها ، و در مقابل قرآن و بیّنات و حجج و دلایل و براهین آشکار حق دست برداشتند ، و راه کبر و نخوت و عجب و خودبینى در برابر حق پیمودند مى فرماید :
ثُمَّ صَدَقْنَاهُمُ الْوَعْدَ فَأَنجَیْنَاهُمْ وَمَن نَّشَاءُ وَأَهْلَکْنَا المُسْرِفِینَ (1) .
ما به وعده اى که به پیامبران دادیم وفا کردیم ، و آنان را با هر که اراده نمودیم از شر دشمنان رهانیدیم ، و اهل اسراف را به هلاکت ابدى دچار ساختیم .
&
مقاله در مورد توبه