فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 9 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
جغرافیای گیاهی و خطوط اصلی رویشهای ایران
جغرافیای گیاهی از انتشار گیاهان ، در سطح کره زمین بحث کرده و علل و موجبات پراکندگی آنها را در نقاط مختلف جهان تجزیه و تحلیل می‌نماید. سازش با محیط که در اجتماعات گیاهی مشاهده می‌شود، از مباحث مهم جغرافیای گیاهی است.
دید کلی
وضع جغرافیایی و طبیعی ایران موجب شده است که این منطقه به منزله پلی در چهارراه بین چهار منطقه رویشی جهان به شمار رود. این چهار منطقه رویشی عبارتند از: منطقه ایران و توران ، منطقه اروپا و سیبری ، منطقه صحرا و عربستان و منطقه سند و سودان. کشور ایران بخش عظیمی از فلات وسیعی است که افغانستان و بلوچستان قدیمی را نیز شامل است و با دو منطقه نامبرده یک واحد زیستی و جغرافیایی مشخص تشکیل میدهد. در این واحد جغرافیایی پهناور ، ایران دارای اختصاصاتی است که آن را از بقیه فلات متمایز می‌سازد. وجود کوههای مرتفع موقعیت خاصی را به آن بخشیده است.
آنچه تا به حال از نظرات دانشمندان گیاه شناسی و جغرافیای گیاهی استنباط شده است، روشن می‌شود که مناطق رویشی با مناطق اقلیمی و اوضاع آب و هوایی کاملا منطبق نمی‌باشند و فلور موجود در هر منطقه با شرایط اقلیمی آن هماهنگی مطلق نشان نمی‌دهد. دلیل عمده این امر آن است که شرایط ادوار گذشته زمین در ترکیب گیاهی هر منطقه دخالت عمیق دارد. بعضی مناطق دارای فلور اختصاصی مرکب از گونههای بومی هستند. در حالیکه بعضی مناطق دیگر دارای فلور اکتسابی هستند که از فلور مناطق دیگر مشتق شده است. به همین لحاظ در بین گیاه شناسان عقاید متفاوتی درباره تقسیم جغرافیایی مناطق گیاهی بیان گردیده است.
موقعیت جغرافیایی ایران
با توجه با اختصاصت جغرافیایی و طبیعی می‌توان در ایران 5 ناحیه متمایز از هم تشخیص داد:
ناحیه خزر
در این ناحیه سواحل پست اطراف دریاچه خزر و جبال البرز و امتداد شرقی آن منظور گردیده است. اراضی این ناحیه بسیار حاصلخیز و مساعد برای رشد اجتماعات گیاهی زیادی است و دارای محصولات برنج ، توتون ، چای و ... است.
ناحیه ارمنستان و زاگرس
این ناحیه یک قطعه کمانی شکل تشکیل میدهد که شامل یک پل کوهستانی با تعداد زیادی دره‌های بینابین است. زراعت دیم از زمانهای قدیم در این مناطق معمول بوده و بیشتر دارای جنگلهای بلوط با برگهای ریزان است.
ناحیه فلات مرکزی
این ناحیه شامل دشت مرتفعی است که در قسمتی از آن ارتفاعات بلند وجود دارد. این بخش از بادهای مرطوب محروم بوده و باران سالیانه آن کم بوده و درجه گرمای حداکثر آن زیاد است. کویر بزرگ مرکزی که دشت کویر نامیده می‌شود و کویر لوت در این ناحیه قرار دارند.
ناحیه خراسان
شامل قسمت شمال شرقی ایران است که در دنباله فلات مرکزی قرار گرفته است. در این ناحیه به نسبت دوری از دریای مازندران ، آب و هوا خشک‌تر است، نسبت به فلات مرکزی دارای بارش بیشتری بوده و زراعت مناسب‌تر است.
ناحیه لار و بلوچستان
این ناحیه بین فلات مرکزی و ساحل خلیج قرار گرفته است. این ناحیه از یک اقلیم حاره‌ای برخوردار است که با زمستانی کوتاه و معتدل و تابستانی خشک و طولانی و گرمای نسبتا زیاد مشخص و متمایز است.
محیط زیست ایران
زندگی گیاهان در فلات ایران تحت تاثیر عواملی است که موجب تنوع گونه‌ها و پیدایش انواع مختلف رویشها گردیده است (عوامل موثر بر جمعیتهای گیاهی). عوامل مزبور عبارتند از:
اقلیم
اختلاف آب و هوایی در تمام نقاط ایران مشهود است و در تشدید این اختلافات ، عوارض سطحی و ناهمواریهای زمین نقش مهمی بر عهده دارند که موجب اختلاف آرایش گیاهی و پیچیدگی جغرافیای گیاهی شده است.
گرما
درجه گرما در تعیین حدود وضع جغرافیایی رویشها و ترکیب گیاهی هر منطقه نقش مهمی دارد. عامل گرما همراه با عوامل محیطی دیگر موجب شده که عناصر خاصی با احتیاجات معین در هر نقطه‌ای انتشار داشته باشد. تقسیم گرما و همچنین بارندگی در نقاط مختلف سبب تنوع پوشش گیاهی در این سرزمین است.
بارندگی
بارندگی در فراوانی و کمی اجتماعات گیاهی هر یک از مناطق رویشی ایران نقش بزرگی به عهده دارد. در ایران مقدار نزولات آسمانی از شمال به جنوب و از مغرب به مشرق کاهش می‌یابد. یکی از مهمترین عواملی که در میزان رویشها موثر میباشد، نحوه تقسیم باران سالیانه در فصلهای سال است. مثلا گرچه قسمت اعظم ایران از باران پاییزه و زمستانه و بهاره برخوردار است، فقط ناحیه خزر دارای باران تابستانی است. تبریز با میزان 350 میلیمتر باران سالیانه ، از شیراز که باران سالیانه آن معادل میزان بارندگی تبریز است، به علت داشتن تابستان خشک از لحاظ رویش متفاوت است.
ناهمواریهای طبیعی
چگونگی آرایش پستی و بلندیهای سطح زمین از عوامل اکولوژیکی موثر در نوع رویشها و تراکم آنها به شمار می‌رود. اغلب اختلاف اقلیمی ایران زائیده وضع کوهستانی آن میباشد. شدت فرسایش خاک و اثر آبهای فرورو و عوامل سطح‌الارضی دیگر موجب شده که در سطح فلات ایران ناهماریهای کوچکی ایجاد شود که بخشهای بوجود آمده از نظر خواص با هم متفاوت هستند. در نقاط پست ، همواره دو وضع رویشی مشخص می‌شود: اول حوضچه‌های مرطوب با رویشهای کم و بیش نمک‌دار است، دوم دشتهای مسطح و فاقد رویش که به علت فراوانی نمک و فقدان تهویه در خاک ، گیاهی در آن فرصت رشد نمی‌یابد.
تقسیم ایران به مناطق رویشی
در بین گیاه شناسانی که درباره تقسیم جغرافیایی رویشهای ایران مطالعه کرده و هر یک سبک خاصی بکار برده‌اند، می‌توان بواسیه (1869) ، درود (1927) ، انگلر (1936) ، زهری (1950) و عده دیگر را نام برد. تقسیمات جغرافیای گیاهی ایران که بتواند مورد قبول باشد، مستلزم شناسایی اختصاصات جغرافیایی واحدهای رده بندی آن میباشد و تمرکز گروههای گیاهی در تعیین مناطق رویشی بزرگی به عهده دارد.
گیاهانی که متعلق به یک منطقه رویشی باشند، گیاهان یک منطقه‌ای و آنهایی که در دو یا چند منطقه رویشی انتشار داشته باشند، آنها را دو یا چند منطقه‌ای گویند. جدول زیر گروههای گیاهی یک منطقه‌ای و مقدار نسبی آنها را نشان میدهد که در رویشهای ایران دخالت دارند:
گروه مقدار نسبی
اورو سیبری 5%
ایرانو _ تورانین 69%
مدیترانه‌ای 0.5%
صحرا و عربستان 0.5%
سودانی 5%
رویشهای اوروسیبری
در این منطقه فلور معتدلی انتشار دارد. استعداد تولید گونههای جدید در جنسهای Salix (بید) ، Rosa (خانواده گل سرخ) و Rubus وجود دارد. رویشهای این منطقه دارای دو تیپ مشخص است: یکی تیپ بازدانگان و دیگر تیپ پهن برگان.
رویشهای ایرانو _ تورانی
قسمت عمده این منطقه دارای آب و هوای شدیدا گرم و زمستانهای سخت میباشد. اختلاف اقلیم محلی به تنوع رویشهای این منطقه اثر فراوان بخشیده است و از این لحاظ قطعاتی با رویشهای مشخص در آن بوجود آمده است. در بین واحدهای رده بندی متعلق به این منطقه در درجه اول جنس گون (Astagalees) وجود دارد. گونههای متعلق به این منطقه در طول تاریخ زندگی خود تنوع یافته و گونه‌هایی را بوجود آورده‌اند و این خود یک مزیت ژنتیکی است که در گیاهان این منطقه نسبت به مناطق دیگر مشاهده می‌گردد.
رویشهای مدیترانه‌ای
بین این رویشها و رویشهای ایرانو _ تورانی ، شباهت وجود دارد و بیشتر گونههای بادام و پسته در این مناطق رشد می‌کنند. در این منطقه بارندگی در زمستان صورت می‌گیرد.
رویشهای صحرا و عربستان
این منطقه به منطقه خرما هم معروف است. در این منطقه بارندگی در زمستان صورت می‌گیرد و در غالب نقاط ، سالیانه از 100 میلیمتر تجاوز نمی‌کند که بطور نامنظم و سیلابی است.
نقشه جغرافیایی گیاهی ایران
در نقشه گسترش گیاهی ایران نواحی رویشی این سرزمین شامل چند قسمت زیر نشان داده می‌شود:
• منطقه خزر (Hyrcanien) که شامل دشتهای سواحل خزر و نقاط کوهستانی جنگلی و نقاط مربوط و مجاور آنها است.
• منطقه ایرانو _ توران که شامل قسمت اعظم فلات ایران است.
• منطقه نوبو _ سندی که شامل بخش جنوبی و جنوب شرقی ایران بوده و گیاهان آن از عناصر منطقه حاره دره سند است.
• منطقه صحرا و عربی که شامل جنوب غربی ایران بوده و در آن عناصر متعلق به رویشهای صحرا و عربستان ، شناخته می‌شود.
چشم انداز
ایران یکی از وسیع‌ترین و با اهمیت‌ترین ممالک خاورمیانه است. بررسی این منطقه چه از لحاظ ساختمان سرزمین آن و چه از نظر خصوصیات پوشش گیاهی قابل توجه میباشد. سالها است که این کشور توجه دانشمندان علوم طبیعی را به سوی خود جلب کرده است، ولی به علت دشواری دسترسی به نقاط مختلف کوهستانی و کویری آن ، انواع رویشها و وضع انتشار گیاهان در نقاط مختلف چنانکه باید ، شناخته نشده است.
از این نظر ایران یک زمینه تحقیق بسیار وسیعی برای گیاه شناسان و دانشمندان زیست شناسی به شمار می‌رود و جا دارد که برای بسط اطلاعات درباره گیاهان و استعداد رویشی مناطق مختلفه این سرزمین به منظور بالا بردن سطح کشت و موقعیت اقتصادی آن بصیرت بیشتری حاصل شود، تا مسائلی که در این زمینه وجود دارد به کمک روشهای علمی و نظریه‌های ارزنده‌ای که در جهان معمول میباشد، مورد بررسی و چاره جویی قرار گیرد.
چشم‌انداز گیاهی ایران
در جاهای مختلف ایران، پوشش گیاهی و زندگی جانوری متنوعی دیده می‌شود. این تنوع بستگی به وضع طبیعی و آب و هوا دارد. مرز قطعی نواحی گیاهی و جانوری کاملا مشخص نیست، ولی با توجه به آب و هوا، تفاوت میان گیاهان و جانوران درسه ناحیه¬ی معتدل مازندرانی، معتدل کوهستانی و ناحیه بیابانی و نیمه بیابانی دیده می‌شود.
چشم‌انداز گیاهی درناحیه¬ی مازندرانی : پوشش گیاهی ناحیه¬ی مازندرانی، شامل جنگل¬های انبوه، نیمه انبوه و چمنزارهای سرسبز دائمی و پهناوراست. علت این امر، بارش فراوان، خاک مساعد و دمای ملایم است که موجب پیدایش پوشش گیاهی پیوسته و ممتد در آن شده است.
مساحت جنگل¬های شمال حدود 1،840،000 هکتار است و دامنه¬ی شمالی رشته کوه البرز را پوشانیده است. این جنگل¬ها از بجنورد تا آستارا کشیده شده، جنگل¬های این ناحیه¬ پوشیده ازدرختان پهن برگ از نوع بلوط ، سپیدار، راش، افرا و غیره است.
جانوران ناحیه¬ی مازندرانی نیز متنوع‌اند و در جنگل¬های این ناحیه، گربه وحشی، گرگ، شغال، گراز، خرس و خوک وحشی زندگی می‌کنند. در مرداب¬ها و برکه‌ها و باتلاق¬های این ناحیه قورباغه، مار، سنگ‌پشت، خرچنگ و همچنین انواع پرندگان مانند مرغابی، غاز، قو، و حواصیل به ویژه در فصل پاییز و زمستان به فراوانی یافت می‌شوند. همچنین دریای مازندران و رودهای آن زیستگاه انواع مختلف ماهی است.
چشم‌انداز گیاهی در ناحیه¬ی معتدل کوهستانی : ناحیه¬ی کوهستانی ایران از پوشش گیاهی ممتدی برخوردار نیست. در جاهایی که برف و باران بیشتری می‌بارد و تبخیر به علت پایین بودن دما به کندی صورت می‌گیرد، رویش گیاهان بیشتر است و در آن¬جا جنگل نیز دیده می‌شود. در جاهایی که رطوبت کمتر و ضخامت خاک کمتر است، گیاهان کمتری می‌روید.
جنگل¬های ناحیه کوهستانی در بعضی جاها تـُنُک و فاقد گیاهان زیردرختی هستند و در برخی جاها انبوه¬ترند و در زیر آن¬ها درختچه‌های گوناگون می‌رویند. بارزترین این جنگل¬ها، جنگل¬های غرب ایران است و از آن¬جایی که بیشتر درختان بلوط است، به جنگل¬های بلوط معروفند. بیشتر قسمت¬های کردستان، باختران، لرستان، کوه¬های چهارمحال و بختیاری، کهکیلویه و کوه¬های بخش کازرون فارس از جنگل¬های بلوط پوشیده شده است. مساحت جنگل¬های بلوط را روی هم رفته 10 میلیون هکتار برآورد کرده‌اند. تقریبا یک دهم این جنگل¬ها انبوه و بقیه تنک‌اند. در این جنگل¬ها درختان میوه ازقبیل گلابی، انجیر، پسته و بادام وحشی وجود دارد.
چشم‌انداز گیاهی درناحیه¬ی بیابانی و نیمه بیابانی : در ناحیه¬ی بیابانی ایران به علت باران کم و نامنظم و تبخیر زیاد و وزش باد، پوشش گیاهی ممتدی وجود ندارد. در این ناحیه تنها گیاهانی می‌توانند رشد کنند که در مقابل گرما و خشکی هوا مقاومت داشته باشند. این گیاهان بسیار محدود و با فاصله روییده‌اند. در این ناحیه، به ویژه در نواحی شرقی استان فارس، مرکز کویر نمک، کرمان، رفسنجان، حوالی یزد و انارک، نواحی جنوبی خراسان و کوه¬های شاهسواران و بارز جنگل-های پسته که اغلب آن¬ها را «بنه» نیز می‌نامند، همراه درختان بادام وحشی دیده می‌شوند. مساحت این جنگل¬ها را 2،400،000 هکتار برآورد کرده‌اند. همچنین در کرانه‌های دریای عمان و خلیج فارس جنگل¬های گرمسیری به صورت پراکنده دیده می‌شوند که درختان آن¬ها عبارتند از: گز، کهور، کنار، آگاسیا و درخت حرا (در سواحل خلیج فارس) که برگ آن مصرف علوفه دارد.
جانورانی که در این ناحیه زندگی می‌کنند عبارتند از: آهو، یوزپلنگ، گورخر و پرندگانی از قبیل پلیکان، فلامینگو، و درنا. همچنین درکناره‌های دریای جنوب و میان آن¬ها سنگ پشت، ستاره دریایی، میگو، خرچنگ، صدف و انواع مختلف ماهی¬ها وجود دارند.
پوشش گیاهی نیمه بیابانی و کوهپایه ای این تیپ در شمال قاین بخش نیم بلوک را در برمی یگرد. عمر ان کوتاه بوده زیرا با افزاش سریع درجه حرارت زمینها پیش از رسیدن تابستان رطوبت خود را از دست می دهند. از گیاهان خوش خوراک دامی سیه دانه، گل خیارک، سینه کفتر، سوسن، بروموس و فیچ و تاغ عمده ترین پوشش گیاهی این قسمت را تشکیل می دهند.
پوشش گیاهی کوهستانی مناطق کوهستانی پوش گیاهی آن از نوع استپی درمنه و گون ودر نقاط مرتفع تر از نوع بادام وحشی و بنه می باشد. در هر حال امروزه مراتع به لحاظ کمی و کیفی در حال عقب نشینی و تخریب می باشد و گیاهان خوش خوراک به نوع خشن تبدیل می شوند.
آنچه مسلم به نظر می رسد قرن نمودن، بذرپاشی، تثبیت شنهای روان، رعایت ظرفیتهای مراتع، بهبود شیوه های جرایی، و کاشت گیاهان مناسب مرتعی است. چون زمان رشد گیاهان نابود می شود باید آگاهی لازم به عشایر و دامداران داده شود تا خود حافظان مراتع باشند. از آنجایی که دامداران داشتن دام بیشتر را نشانه منزلت اجتماعی خویش می دانند این طرز تفکر باعث افزایش روز افزون دام می شود. کوچ عشایر زابل، زاهدان، بیرجند و خواف به منطقه زیر کوه یا گذراز محل نیر باعث نابودی مراتع می گردد فرسایش خاک توسط با دوسیلاب، حضور افاغنه درگذشته، حفر چاههای عمیق و نیمه عمیق، توسعه اراضی زیرکشت و شخم زدن زمین باعث تخریب مراتع گردیده است .
در منطقه علامرودشت به دلیل ریزش کم باران و کوتاهی فصل ریزش و نیز خشکی هوا، امکان شکل¬گیری پوشش گیاهی غنی محدود و دشوار است. این موضوع سبب آن شده است که منطقه علامرودشت از لحاظ منابع گیاهی، چشم-اندازی فقیر را عرضه نماید.
پوشش گیاهی غالب در منطقه علامرودشت را گیاهان بوته¬ای، درختچه¬های کوتاه قامت و علفی¬های یک¬ساله با پوشش پراکنده و غیر متراکم تشکیل می¬دهند. بیشتر گیاهان منطقه از نوع گرمسیری و دارای برگ¬های ریز و خاردار و با ریشه¬های عمیق هستند.
گیاهان شناسایی شده شامل گونه‌هایی میباشد که در مناطق بیابانی و خشک با بارش متوسط سالیانه 150 تا 200 میلی متر رشد می¬کنند.
در بسیاری از نقاط منطقه، پوشش گیاهی محدود به آبراهه¬های حاصل از جاری شدن سیلاب¬هاست. به دلیل محدودیت میزان رطوبت در این منطقه، نمی-تواند پوشش گیاهی متراکم شکل گیرد. هرچند میزان متوسط بارندگی سالانه (268 میلیمتر) در منطقه علامرودشت نسبتاً خوب است، اما سودمندی این بارندگی را باید در پراکنش و توزیع منظم آن دانست که شدت بالا و میزان کم بارندگی و پراکنش زمانی ناهمگن آن در منطقه و نیز تغییرات شدید سالانه آن، عامل مهم خشکی محیط و عدم سازگاری گونههای گیاهان غیربومی محسوب می‌شود. به طور کلی اراضی منطقه علامرودشت شور و قلیایی است که خود محدودیتی جهت تراکم پوشش گیاهی در منطقه میباشد.
اساساً تراکم پوشش گیاهی حدوداً از 30 سال قبل شروع به زوال و نابودی نموده و در اثر چرای بی¬رویه دام و برداشت توسط مردم منطقه، مرتباً از میزان پوشش گیاهی کاسته شده است.
هر قدر که از ارتفاعات و دامنه‌‌‌ها به سوی پایکوه و نواحی پایین دست دشت پیش رویم به خاطر تغییر شرایط طبیعی با تغییرات مهمی‌در تراکم و نوع گونههای گیاهی مواجه می‌شویم. بدین صورت که در پایکوه‌‌ها، مراتع از نوع گیاهان استپی متشکل از مراتع کوهستانی و جلگه¬ای و دشتی به صورت بوته¬زار‌‌های وسیع به چشم می‌خورد.
گیاهان مرتعی و بومی در منطقه علامرودشت را می¬توان به دو گروه تقسیم نمود: گیاهانی که در مناطقی با شوری کم تا متوسط می‌رویند و گیاهانی که در مناطق شور و شوره¬زارها می‌رویند. مراتع منطقه علامرودشت از علوفه¬ی بهمن، ریش پازن و کنگر (Cynara cordunculus) پوشیده است که در مناطق کوهستانی و کوهپایه¬ای بیشتر بهمن می¬روید. این گیاه پس از پایان فصل زمستان و گرم شدن هوا خشک می شود و رفت و آمد در آن مشکل می¬شود. پوشش گیاهی بوته¬ای نیز شامل گیاهان استپی و بوته‌‌‌های فصلی مانند سلمه (Chenopodium sp.)، انواع گراس‌‌‌ها، کاروان کش‌‌‌ها، خارشتر (Alhaji camelarom)، شبدر وحشی، شب¬بو (Cherianthus hortens) و ... میباشد. ویژگی بارز پوشش گیاهی منطقه علامرودشت همانند سایر مناطق جنوبی کشور، وجود درختانی چون نخل، کنار، کهور و گز (Tamarix sp.)می¬باشد که در آب و هوای گرم و خشک جنوب، مدت¬های طولانی دوام می¬آورند.
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 9 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
جغرافیای گیاهی و خطوط اصلی رویشهای ایران
