تحقیق در مورد اخلاق معاشرت و اخلاق ادیان جهانی

اختصاصی از فی فوو تحقیق در مورد اخلاق معاشرت و اخلاق ادیان جهانی دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

لینک پرداخت و دانلود *پایین مطلب*

فرمت فایل:Word (قابل ویرایش و آماده پرینت)

تعداد صفحه36

فهرست مطالب

فهرست مطالب

 مقدمه........................................................................................................

آیین دوستی ............................................................................................

ابراز دوستی..............................................................................................

سلام و مصافحه ......................................................................................

ادب..........................................................................................................

اخلاق در ادیان دینی ..............................................................................

فهرست منابع ومواخذ  ...........................................................................

    مقدمه

دوست داریم زندگى هایمان، سرشار از صمیمیت و خونگرمى و صفا باشد. حریم انسانها و حرمت همگان، محفوظ بماند و معاشرت هایمان نشات گرفته از «فرهنگ قرآنى » و تعالیم مکتب باشد. و این، یعنى «زندگى مکتبى ». پایدارى و استحکام رابطه هاى مردمى، در سایه رعایت نکاتى است که برگرفته از «حقوق متقابل » افراد جامعه باشد. در اینکه «چگونه باید زیست » و چه سان با دیگران باید رابطه داشت، نکته اى است که در بحث «آداب معاشرت » مى گنجد.

بر خلاف فرهنگ غربى، روح و محتواى فرهنگ دینى ما بر پایه «ارتباط »،«صمیمیت »، «تعاون »، «همدردى » و «عاطفه » استوار است. جلوه هاى این فرهنگ بالنده نیز در دستورالعملهاى اخلاقى اسلام دیده مى شود.

«زندگى مکتبى »، در سایه شناخت این رهنمودها و به کار بستن آنها درصحنه هاى مختلف زندگى است، نه با شعار و ادعا. به هر میزان که معیشت ومعاشرت ما با اینگونه هدایتهاى دینى در مقوله رفتار، هماهنگ باشد، به همان اندازه زندگیهایمان «مکتبى » است. مسلمان باید به گونه اى در چارچوب اصول وسنن فرهنگ دینى خودش زندگى کند که با شهامت و افتخار، بتواند «امضاى دین »را پاى همه رفتارش بگذارد و زندگیش «برچسب اسلام » داشته باشد و الگوى اسلامى را بر زندگى خویش در خانه و جامعه، سایه افکن سازد.

«آداب برخورد»، «دید و بازدید»، «رفت و آمد»هاى خانوادگى و دوستانه،نحوه «گفتار» و «رفتار» با اقشار مختلف، «دوستى » و حد و حدود آن، مراعات «حقوق دیگران »، «ادب و سپاس و احترام »، از جلوه هاى بارز اخلاق معاشرت است. این گونه رابطه هاى اجتماعى، با عنوانهاى مختلف و در شرایط گوناگون انجام مى گیرد.

گاهى به صورت «صله رحم » است; در ارتباط با اقوام و بستگان.گاهى نام «عیادت » به خود مى گیرد; در مورد بیماران. گاهى نسبت به برادران وخواهران دینى، عنوان «زیارت » مى یابد، گاهى با همسایگان است، گاهى بامستمندان. گاهى هم بر محور اطعام است و گاهى به شکل مسافرتهاى دور ونزدیک و بردن هدیه و آوردن «سوغات سفر». گاهى هم براى شرکت در مجلس عقدو عروسى یا مشارکت در مراسم سوگ و تسلیت گویى است.

به هر حال، همه اینها نوعى «رابطه » و «معاشرت » است و نشان دهنده منش انسانى و فرهنگ اخلاقى هر فرد. اسلام نیز در این باره ها بسیار سخن گفته و رهنمودداده است که در این کتاب، گوشه اى از معارف و آموزشهاى دین در این زمینه ها رامرور مى کنیم.

باشد که «فرهنگ خودى » و «هویت دینى » را پاس بداریم و با افتخار وسربلندى و رها از سلطه فرهنگى بیگانه و با تکیه بر رهاورد مکتب و وحى، زندگى وروابط خویش را بر پایه ارزشهاى برگرفته از قرآن و اهل بیت (علیهم السلام)،سامان بخشیم و براى نسلهاى آینده هم «ادب و اخلاق » را میراث بگذاریم.

آنچه پیش روى شماست مجموعه اى است از رهنمودهاى اخلاق دینى درمعاشرت با دیگران که نخست، در سالهاى 78 - 1376 در مجله پیام زن با عنوان «اخلاق معاشرت » انتشار یافت و اینک با اندکى بازنگرى تقدیم مى گردد.

قم - جواد محدثى.

اسفند 1378 ش.

      آیین دوستى نعمت «دوست »

از قدیم گفته اند: هزار دوست کم است و یک دشمن بسیار. دوست، همدم تنهاییهاى انسان، شریک غمها و شادیها، بازوى یارى رسان در نیازمندیها، تکیه گاه انسان در مشکلات و گرفتاریها ومشاور خیرخواه در لحظات تردید و ابهام است. بعضى از مردم، به خاطر خصلتهاى خودخواهانه یا توقعات بالا یاتنگ نظرى یا سختگیرى یا دلایل دیگر، نمى توانند براى خود، دوستى برگزینند و از «تنهایى » درآیند. این به تعبیر حضرت امیر(ع) نوعى ناتوانى و بى دست و پایى است.

هم دوست یافتن، «هنر» است، هم دوست نگه داشتن، هم دوستیهاى تعطیل شده و به هم خورده را دوباره پیوندزدن و برقرارساختن. على(ع) مى فرماید:

«اعجز الناس من عجز عن اکتساب الاخوان، و اعجز منه من ضیع من ظفربه منهم »; (1) .

ناتوانترین مردم کسى است که از دوستیابى ناتوان باشد. ناتوانتر ازاو کسى است که دوستان یافته را از ست بدهد و قدرت حفظ آنها رانداشته باشد.

تامل در اینکه چه خصلتها و برخوردها و روحیه هایى سبب مى شود انسان، دوستان خود را از دست بدهد و تنها بماند، یا آنکه ازآغاز، نتواند دوستى براى خویش بگیرد، ضرورى است. سعدى گفته است: «دوستى را که به عمرى فراچنگ آرند، نشاید که به یک دم بیازارند.».

همرنگ و هماهنگ دوستان هر کس، مبناى قضاوت دیگران نسبت به اخلاق وشخصیت و افکار او است. بعلاوه، تاثیرپذیرى انسان از دوستان، درسنین

دانلود مقاله آداب معاشرت

اختصاصی از فی فوو دانلود مقاله آداب معاشرت دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

در این مقاله با جلوه هایی از سیره ی اخلاقی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم آشنا می شویم. آداب معاشرت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در میان جمع گشاده رو در تنهایی سیمایی محزون و متفکر داشت. صلی پیامبر اکرم
هرگز به روی کسی خیره نگاه نمی کرد و بیشتر اوقات چشم هایش را به زمین می دوخت. در سلام کردن به همه حتی بردگان و کودکان پیش دستی می کرد. اغلب دو زانو می نشست و پای خود را جلوی هیچ کس دراز نمی کرد هرگاه به مجلسی وارد می شد نزدیک ترین جای خالی را اختیار می کرد. اجازه نمی داد کسی جلوی پایش بایستد ویا برایش جا خالی کند. سخن همنشین خود را قطع نمی کرد وبا او طوری رفتار می کرد که او تصور می کرد هیچ کس نزد رسول خدا از او گرامی تر نیست.
بیش از حد لزوم سخن نمی گفت. آرام و شمرده سخن می گفت و هیچ گاه زبانش را به دشنام و ناسزا آلوده نمی ساخت. در حیا و شرم بی مانند بود. هر گاه از رفتار کسی آزرده می شد ناراحتی در سیمایش نمایان می شد ولی کلمه ی گله و اعتراض بر زبان نمی آورد. از بیماران عیادت می کرد ودر تشییع جنازه حضور می یافت. جز در مقام دادخواهی اجازه نمی داد کسی در حضور او علیه دیگری سخن بگوید یا به کسی دشنام بدهد یا سخن چینی کند.
روزی چند نفر از یهودیان بر او وارد شدند و لا لحنی دو پهلو سلام کردند حضرت در جواب آنان گفت : و علیکم. عایشه متوجه قصد آنان شد و با عصبانیت به پرخاش و ناسزاگویی پرداخت. حضرت فرمود: عایشه آرام بگیر و بد زبانی نکن مگر نمی دانی خدا مهربانی با همه را دوست دارد.

بخشش و گذشت
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم بد رفتاری و بی حرمتی نسبت به خود را ندیده می گرفت. کینه ی کسی را در دل نگاه نمی داشت و درصدد انتقام بر نمی آمد. روح نیرومندش که در سطح بسیار بالاتر از انفعالات نفسانی و عقده های روحی قرار داشت عفو و بخشایش را بر انتقام ترجیح می داد. حساسیتش در مقابل نا ملایمات از حد حزن و اندوه تجاوز نمی کرد. در جنگ احد آن همه وحشی گری و اهانت که به جنازه ی عموی ارجمندش حمزة بن عبدالمطلب روا داشته بودند و از مشاهده آن به شدت رنجیده بود دست به عمل متقابل با کشتگان قریش نزد و بعدها که به آن ها و از آن جمله هند – زن ابوسفیان – دست یافت در مقام انتقام بر نیامد.حتی ابوقتاده انصاری را که می خواست زبان به دشنام آنان بگشایداز بدگویی منع کرد.
پس از فتح خیبر جمعی از یهودیان که تسلیم شده بودند غذایی مسموم برای حضرت فرستادند. او از سوء قصد و توطئه آنان آگاه شد اما آنان را به حال خودشان رها کرد. بار دیگر زنی از یهود به چنین عملی دست زد و خواست زهر در کامش کند او را نیز عفو کرد. عبدالله بن ابی سر دسته ی منافقان که با ادای کلمه ی شهادت مصونیت یافته بود در باطن امراز اینکه با هجرت رسول اکرم به مدینه بساط ریاست او برچیده شد دشمنی آن حضرت را در دل می پرورانید و با یهودیان مخالف نیز سرو سری داشت و از کارشکنی و کینه توزی و شایعه سازی علیه رسول اکرم فروگذار نمی کرد.هم او بود که در غزوه ی بنی المصطلق می گفت : چنان چه به مدینه برگشتیم این طفیلی های زبون را (مقصودش مهاجرین است) از خانه ی خود بیرون می رانیم. یاران رسول اکرم که دل پر خونی از او داشتند بارها اجازه خواستند او را به سزای اعمالش برسانند. آن حضرت نه تنها اجازه نمی داد بلکه با کمال مدارا با او رفتار می کرد و در حال بیماری به عیادتش رفت و سر جنازه اش حاضر شد و بر او نماز گذارد. در مراجعت از غزوه ی تبوک جمعی از منافقان در سوء قصدی به جان حضرت خواستند مرکبش را رم بدهند تا در پرتگاه سقوط کند و با این که همگی صورت خود را پوشانده بودند آنان را شناخت و با همه ی اصرار یارانش اسم آنان را فاش نساخت و از مجازاتشان صرف نظر کرد.
حریم قانون
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم از هر نوع بد رفتاری که به شخص مقدسش می شد چشم پوشی می کرد ولی در مورد اشخاصی که به حریم قانون تجاوز می کردند مطلقا گذشت نمی کرد و در اجرای عدالت و مجازات متخلف ، هر که بود،مسامحه روا نمی داشت؛ زیرا قانون عدل ، سایه ی امنیت اجتماعی و حافظ کیان جامعه است و نمی شود آن را بازیچه و دستخوش افراد هوس ران قرار داد و جامعه را فدای فرد کرد. در فتح مکه ،زنی از قبیله ی بنی مخزوم دزدی کرد. خویشاوندانش اجرای مجازات را ننگ خانواده ی اشرافی خود می دانستند و به تکاپو افتادند بلکه بتوانند مجازات را متوقف سازند. اسامة بن زید را که مانند پدرش نزد رسول خدا محبوبیت خاصی داشت، وادار کردند به شفاعت برخیزد. او همین که زبان به شفاعت گشود، رنگ صورت رسول خدا از شدت خشم برافروخته شد و با عتاب فرمود: چه جای شفاعت است ، مگر می توان حدود قانون خدا را بلا اجرا گذاشت ؟ و دستور مجازات را صادر کرد. اسامه متوجه غفلت خود شد و از لغزش خود عذر خواست و طلب مغفرت کرد. حضرت برای این که فکر تبعیض در اجرای قانون را از ذهن مردم بیرون کند، به هنگام عصر در میان جمع به سخنرانی پرداخت و لا اشاره به موضوع روز چنین فرمود:
«اقوام و ملل پیشین دچار سقوط و انقراض شدند بدین سبب که در اجرای عدالت، تبعیض روا می داشتند. هرگاه یکی از طبقا ت بالا مرتکب جرم می شد، او را از مجازات معاف می کردند و اگر کسی از زیر دستان به جرم مشابه آن مبادرت می کرد، اورا مجازات می کردند. قسم به خدایی که جانم در قبضه اوست!در اجرای عدل درباره هیچکس فروگذاری و سستی نمی کنم،اگرچه مجرم از نزدیکترین خویشاوندان خودم باشد.»
حضرت خود را مستثنا نمی کرد و فوق قانون نمی شمرد.روزی به مسجد رفت و در ضمن خطابه ای فرمود:
« خدا سوگند یاد کرده است در روز جزا از ظلم هیچ ظالمی در نگذرد.اگر به کسی از شما ستمی از من رفته و از این رهگذر حقی بر ذمه ی من دارد ، من حاضرم قصاص شوم.»از میان مردم شخصی به نام سوادة بن قیس به پا خاست و گفت : یا رسول الله ! روزی که از طائف بر می گشتی و عصا را در دست خود حرکت می دادی به شکم من خورد و مرا رنجه ساخت. فرمود« حاشا که به عمد این کار را کرده باشم . با این حال به حکم قصاص تسلیم می شوم.» سپس فرمان داد همان عصا را بیاورند و به دست « سواده» داد و فرمود :«هر عضو بدن تو را که خسته است به همان قسمت از بدن من بزن و حق خود را در همین دنیا بستان.» سواده گفت: نه ، من شما را می بخشم . فرمود: « خدا نیز بر تو ببخشد.»
آری ! چنین بود رفتار رئیس و زمامدار تام الاختیار دین.
استقامت
حضرت مأ موریت جهانی داشت و می بایست بشر را از ظلمات شهوت و جهالت و پرستش بتهای جاندار و بی جان و استبداد و تحکم فرمانروایان و تقلید بی چون و چرا از کاهلان و دجالان و تعصبات نژادی و طبقاتی و فقر مادی و معنوی نجات بخشد واز این همه زنجیرها که بر گردن ناتوانش فشار آورده و جسم و جانش را فرسوده بود ، آزاد کند و نیز مقیاسهای ساختگی و دروغین را که قرنها وسیله سنجش عادات و اخلاق ،شناخته شده وزشتی ها را در نظر مردم زیبا می کرد و باطل را در لباس حق جلوه می داد به هم بزند و مقیاس واقعی نیک و بد را به جریان اندازد و خلاصه دنیایی را خراب کند و دنیای بهتری از نو سازد.
قریش در وهله ی اول که هنوز دستور دعوت علنی از جانب خدا نرسیده بود و عده ی کمی به اسلام گرویده بودند، تصور می کردند او نیز یکی از حنفا و در ردیف زیدبن عمر و بن نفیل و عثمان بن حویرث و ورقة بن نوفل است که گاه مطالبی در الهیات اظهار می کنند و به مردم کار ندارند. رابطه ی گروندگان را با او رابطه ی مرشدی و مریدی می پنداشتند و اگر چه مزاحمتی ایجا د نمی کردند، ولیکن به نظر شبهه و نگرانی بدان می نگریستند. حضرت از این که آشکارا به نماز و عبادت بپردازد با کی نداشت و گاهی مشاهده می کردند که آن حضرت به اتفاق علی و همسرش خدیجه در کنار خانه ی کعبه به نماز ایستاده اند. روزی عفیف کندی آنان را در آن حالت دید. از عباس بن عبدالمطلب پرسید این ها چه کسانی هستند و این چه آیین است ؟ گفت : این آیین برادرزاده ی من محمد است که می پندارد خدا او را به نبوت برگزیده و این زن، همسر او و این جوان، برادرزاده ی من علی بن ابی طالب است.
حضرت پس از سه سال به فرمان خدا دعوت خود را آشکار ساخت. خلاصه ی دعوتش چنین بود:
« من راه و روش نیکو تری از برای دنیا و آخرت شما آورده ام. شما که به وراثت و تقلید از پدرانتان این بت ها را می پرستید، در غفلت و اشتباه هستید. این ها بر هیچ گونه سود و زیان قادر نیستند و تنها آفریدگار جهان در خور ستایش است که می تواند به کارهای نیک و بد شما پاداش بدهد و کیفر بنماید. من شما را از این راه که در پیش گرفته اید و به عذاب سختی گرفتارتان خواهد ساخت می ترسانم.»
این سخنان که به گوش سر سختان قریش سنگینی می نمود، آنان را به خشم و هیجان آورده و اولین کلمه ی رد دعوت را عمویش ابولهب با لحن پرخاش و ناسزا به زبان راند. از آن روز به بعد به مخالفت و مقاومت با پیشرفت آیین اسلام برخاستند و مخالفت آنان تنها از نظر تعصب به معتقدات و مقدسات دینی شان نبود بلکه دنیای خودشان را نیز در معرض خطر می دیدند؛ زیرا منفعت و موقعیت اجتماعی شدن بسته به همین وضع موجود بود و اگر انقلاب و تحولی پیش می آمد، اوضاع زیرو رو می شد و بساط سیادت و امتیازاتشان برچیده می گردید. آن ها سیصد و شصت بت در حریم کعبه جا داده بودند و هر یک از قبیله های عرب یک و یا چند تای آن ها را می پرستیدند. از سوی دیگر کعبه را خانه ی خدا می دانستند و خود را سر پرست و نگهبانان آن جا زده بودند و بدین وسیله سیادت خود را بر همه ی قبیله های عرب تحمیل می کردند و به خیال خود، خدای آسمان و خدایان زمین را یک جا گرد آورده بودند تا هر کس معبود دلخواه خود را در آن جا پرستش کند. حال چنان چه بنا بر این باشد که بت ها را کنار بگذارند، باید از امتیازها و از آن همه منفعت سرشار که از راه ورود و خروج زائران و قربانی ها و نذر های ایشان به دست می آوردند، چشم بپوشند.
گذشته از این ها عامل کبر و حسد که دیده ی بصیرت شان را کور کرده بود، در تشدید مقاومت اثر به سزایی داشتو ابو جهل آشکارا می گفت : ما و خاندان عبد مناف در همه ی منا صب وافتخارات رقابت کردیم و در میدان مسابقه از آن ها عقب نماندیم. اینک مدعی می شوند که پیغمبری از آن ها مبعوث شده است و می خواهند بر ما پیشی گیرند! چنین چیزی هرگز رخ نخواهد داد.
از این پس سخت گیری بر رسول اکرم و پیروانش شدت یافت و آنان را از ادای مراسم دینی باز می داشتند. آنان ناچار شدند در میان دره های اطراف مکه دور از نظر مردم به نماز و عبادت بپردازند.
قریش، پیروان پیامبر را شکنجه می دادند و گرسنه و تشنه در برابر آفتاب سوزان مکه به زمین انداخته و سنگ های تفتیده و سنگین بر پشت و سینه ی عریانشان می نهادند و می گفتند: از آیین محمد برگردید و اقرار کنید که لات و عزی خدایان شمایند.
به گردنشلن ریسمان بسته و کشان کشان در میا ن دره ها می گرداندند. زره فولادین بر تن عریانشان پوشانده و در زیر آفتاب سوزان نگاه می داشتند. بعضی ها را می زدند و گرسنه و تشنه زندانی می کردند. پیامبر از این همه ستم که به پیروانش می شد، به شدت رنج می برد. روزی نگاهش به عمار و پدرش یاسرو مادرش سمیه افتاد که در زیر شکنجه از تاب و توان رفته بودند، فرمود:« آل یاسر! شکیبایی کنید که وعده گاه شما بهشت برین است.»
لحظاتی بعد یاسر و سمیه به دست ابوجهل به شهادت رسیدند. این زن و شوهر اولین شهیدان راه اسلام بودند.
کافران قریش در برخورد با شخص رسول اکرم نیز از ناسزاگویی و توهین خودداری نمی کردند. روزی در مسجدالحرام در حال سجده بود که عقبة بن ابی معیط، مقداری خون و فضولات احشای شتری را که در گوشه ای ریخته بودند،برداشت و پشت سر و گردن رسول اکرم نها د. دخترش فاطمه آنها را از سر و دوش پدر برداشت و بار دیگر که به نماز ایستاده بود، همین شخص بالاپوش خود را بر گردنش پیچید و به سختی فشار داد و نزدیک بود خفه اش کند که یکی از یارانش سر رسید، دستش را گرفت و به کنار کشید. رسول اکرم در برابر این همه فشار و آزار بردباری می کرد و پیروان را هم به شکیبایی توصیه می نمود. روزی به دیوار کعبه تکیه کرده و در سایه ی آن آرمیده بود، خباب بن ارت از ظلم های قریش شکوه کرد و گفت : آیا وقت آن نرسیده که از برای ما از خدا فرج بخواهی؟ برخاست، نشست و در حالی که رنگ رخسارش بر افروخته بود گفت : « هنوز به پای خداپرستان پیشین نرسیده اید. بدان آنان را با شانه های آهنین آن چنان می خراشیدند تا به استخوان می رسید، آنان را با اره دو پاره می کردند و آنان هم چنان در راه دین و عقیده شان استقامت می کردند. سوگند می خورم که خدا دین خود را سرانجام پیروز خواهد ساخت.» بار دیگر به او گفتند: درباره ی مشرکین نفرین کن. فرمود: « من نه برای لعنت بلکه برای رحمت فرستاده شده ام.»
در برابر استقامت رسول اکرم ، سرکشان قریش نیز بر لجاجت خود می افزودند و در صدد بر آمدند با لکه دار کردن نام نیک و حسن شهرت او، دعوتش را نا کام گذارند. همه جا می گفتند او دیوانه است ، شاعر است ، کاهن است ، ساحر است و با جادوگری ، میان پدر و فرزند و زن و شوهر جدایی می اندازد و به زعم خود ، نقطه ی ضعف او را جست و جو می کردند. در موسم حج ، سر راه غریبان و حاجیان را گرفته و آنان را با این یاوه سرایی ها از ارتباط با او بر حذر می داشتند.
قریش ابتدا از راه تهدید وارد شدند. به سراغ ابو طالب یگانه حامی بزرگ او رفتند تا او را از حمایت وی منصرف کنند ، ولی ابو طالب تسلیم نشد. همین که دیدند تهدیدشان به جایی نرسید ، راه تطمیع در پیش گرفتند. عتبة بن ربیعه را نزدش فرستادند و پیشنهاد کردند هر آن چه از مال و جاه بخواهد در اختیارش بگذارند و حتی او را به حکومت و سلطنت بر گزینند تا او از دعوت خود صرف نظر کند. اما او با قاطعیت و صراحتی که در شأن پیغمبران خداست ، اعلام کرد :« سوگند به خدا! اگر آفتاب را در دست راست و ماه را در دست چپ من قرار بدهید ، از وظیفه ی خودم دست بر نمی دارم تا آن که دین خدا در روی زمین گسترش یابد یا جان خود را بر سر آن گذارم.»
خلاصه، تهدید، تطمیع، کارشکنی، محاصره ی سه سالهدر شعب ابو طالب ، گرسنگی، محرومیت و آوارگی نتوانست استقامت او را هم در هم شکند و پس از بیست و سه سال مبارزه ، هدف خود را پیش برد و دین اسلام را گسترش داد.
احترام به افکار عمومی
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در موضوع هایی که به وسیله ی وحی و نص قاطع حکم آن معین شده بود ، اعم از عبادات و معاملات توفیقی، چه برای خود و چه برای دیگران ، حق مداخله و اظهار نظر قایل نبود. این دسته از احکام بدون چون و چرا و با تمام حدود مقرر می بایست اجرا شود و تخلف از آن کفر به خدا محسوب می شد.
اما در موضوعات مربوط به کار و زندگی ، اگر جنبه ی فردی داشت و در عین حال یک امر مباح و مشروع بود، افراد استقلال رأی و آزادی عمل داشتند. کسی حق مداخله در کارهای خصوصی دیگری نداشت و هر گاه مربوط به جامعه بود حق اظهار نظر را برای همه محفوظ می دانست و با این که فکر سیال و هوش سرشاری در تشخیص مصالح امور بر همگان برتری داشت،هرگز با تحکم و استبداد رأ ی به افکار مردم بی اعتنایی نمی کرد. نظر مشورتی دیگران را مورد مطالعه و توجه قرار می داد و دستور قرآن مجید را در عمل اجرا می کرد و می خواست مسلمانان این سنت را نصب العین قرار بدهند.
در جنگ بدر در سه مرحله اصحاب خود را به مشاوره دعوت کرد و فرمود نظر خودتان را ابراز کنید. اول درباره ی این که آیا به جنگ با قریش اقدام کنند یا آنان را به حال خود ترک کرده و به مدینه بازگردند، همگی جنگ را ترجیح دادند و او تصویب فرمود. دوم محل اردوگاه را به معرض مشورت گذارد.نظر حباب بن منذر مورد تایید واقع شد. سوم درباره ی این که با اسیران جنگ چه رفتاری بشود، به شور پرداخت.بعضی کشتن آنان را ترجیح دادند و برخی نظر دادند آنان را در مقابل فدیه آزاد کنند، و رسول اکرم با گروه دوم موافقت کرد.
در جنگ احد درباره ی روش مبارزه به مشورت پرداخت که در داخل شهر بمانند و به ایجاد استحکامات دفاعی بپردازند و یا در بیرون شهر اردو بزنند و جلوی هجوم دشمن را بگیرند، که راه دوم تصویب شد.
در جنگ احزاب، جلسه ی شورا تشکیل داد که در خارج مدینه آرایش جنگی بگیرند یا در داخل شهر به دفاع بپردازند. پس از تبادل نظر بر این شدند که کوه سلع را تکیه گاه قرار داده و در پیشاپیش جبهه ی جنگ، خندق حفر کنندو مانع هجوم دشمن شوند.
در غزوه ی تبوک که امپراتور روم از نزدیک شدن مجاهدان اسلام به سر حد سوریا به هراس افتاده بود. چون به لشکر خود اعتما د نداشت، به جنگ اقدام نمی کرد. رسول اکرم به مشورت پرداخت که آیا پیشروی کنند یا به مدینه برگردند. بنا به پیشنها د اصحاب مراجعت را ترجیح داد.
چنان که می دانیم همه ی مسلمانان به عصمت و مصونیت حضرت از خطا و گناه ایمان داشتند و عمل او را سزاوار اعتراض نمی دانستند، ولی در عین حال حضرت انتقاد اشخاص را (اگر چه بی مورد بود) با سعه ی صدر می پذیرفت و مردم را در تنگنای خفقان و اختناق نمی گذاشت و با کمال ملایمت با جواب کافی، منتقد را به اشتباه خود واقف می کرد. او به این اصل طبیعی اذعان داشت که آفریدگار جهان، وسیله ی فکر کردن و سنجیدن و انتقاد را به همه ی انسان ها عنایت کرده است و مختص به صاحبان نفوذ و قدرت نیست. پس چگونه حق سخن گفتن و خرده گرفتن را می توان از مردم سلب کرد. وی دستور داده است که هر گاه زمامداران کاری بر خلاف قانون عدل مرتکب شدند مردم در مقام انکار و اعتراض برآیند.
رسول اکرم به لشکری از مسلمانان مأ موریت جنگی داد و شخصی از انصار را به فرماندهی آنان برگزید. فرمانده در طی مسیر بر سر موضوعی برآنان خشمگین شد و دستور داد هیزم فراوانی جمع کنند و آتش بیا فروزند. همین که آتش بر افروخته شد گفت : آیا رسول اکرم به شما تأکید نکرده است که از دستور های من اطاعت کنید؟ گفتند: بلی. گفت فرمان می دهم خود را در این آتش بیفکنید. آنان امتناع کردند. رسول اکرم از این ماجرا آگاه شد و فرمود: « اگر اطاعت می کردند برای همیشه در آتش می سوختند. ( مقصودش آتش بیدادگری است) اطاعت در موردی است که زمامداران مطابق قانون، دستور بدهند.»
در غزوه ی حنین که سهمی از غنیمت ها را به اقتضای مصلحت به تازه مسلمانان اختصاص داد، سعد بن عباده و جمعی از انصار که از پیشقدمان و مجاهدان بودند؛ زبان به اعتراض گشودند که چرا آنان را بر ما ترجیح دادی. حضرت فرمود: تمامی اعتراض کنندگان در یک جا گرد آیند. آن گاه به سخن پرداخت و با بیانی شیوا و دلنشین آنان را به موجبات این تبعیض و به اشتباه خودشان واقف کرد. چنان که همگی آنان به گریه افتادند و پوزش خواستند. در این واقعه مردی از قبیله ی بنی تمیم به نام حرقوص اعتراض کرد و با لحن تندی گفت : با عدالت رفتار کن . شخصی از گستاخی او برآشفت و گفت: اجازه بدهید هم اکنون گردنش را بزنم. فرمود :نه! او را به حال خودش بگذار و به سوی او رو کرده و با خونسردی فرمود:
« اگر من به عدالت رفتار نکنم پس چه کسی رفتار خواهد کرد؟»
در صلح حدیبیه، عمر بن خطاب درباره ی معاهده ی آن حضرت با قریش انتقاد می کرد که چرا با شرایط غیر متساوی پیمان می بندد. رسول اکرم با منطق و دلیل، نه با خشونت، او را قانع کرد.
شخصی از آن حضرت طلب داشت و در مطالبه ی حق درشتی می کرد. پیامبر اکرم هم چنان ساکت بود، ولی اصحاب برآشفتند و در صدد تأ دیب او بر آمدند. فرمود: « متعرض او نشوید بگذارید صاحب حق حرف خود را بزند.»
آن گاه دستور داد که شتری همسال شتر او خریده و به او بدهند. گفتند به همسال آن دسترس نیست و هر چه هست بهتر از مال اوست. فرمود: «همان بهتر وجوان تر را به او بدهید.» رسول اکرم با این روش خود عدل و رحمت را به هم آمیخته بود و راه و رسم حکومت را به فرمانروایان دنیا آموخت تا بدانند که منزلت آنان در جوامع بشری مقام و مرتبه ی پدر مهربان و خردمند است نه مرتبه ی آقا و مالک الرقاب. آنان باید همه جا صلاح امر زیر دستان را در نظر بگیرند نه این که هوس های خودشان را بر آن ها تحمیل کنند.
تنظیم وقت و تقسیم کار
رسول خدا صلی الله علیه و آله اوقات و لحضات زندگی خود را تقسیم می کرد و هر بخش آن رابرای انجام برنامه ای خاص درنظر می گرفت. امام حسین علیه السلام از امیر مومنان علی علیه السلام درباره ی برنامه و وضع پیامبر در داخل منزل سوأل کرد، حضرت پاسخ داد:
« به منزل رفتنش به اختیار خود بود و چون به منزل تشریف می برد، اوقات خویش را به سه دسته تقسیم می کرد، قسمتی را برای عبادت خدا و بخشی را به اهل بیت خود و قسمتی را به خود اختصاص می داد و در قسمت اخیر به صادر کردن دستورهای لازم به خواص یاران و تکلیف نمودن آنان برای رسیدگی به کارهای عمومی مردم می پرداخت و از آن بخش چیزی را به کارهای شخصی خود اختصاص نمی داد.»
یکی از جنگ های زمان پیامبر، جنگ خندق یا احزاب است. انتخاب نام احزاب برای این جنگ بدین سبب بود که همه ی گروه های مخالف برای نابودی اسلام و از بین بردن مسلمانان متحد شدند و در هجوم بی سابقه به شهر مدینه، آیین نوپای اسلام را مورد تهدید قرار دادند. چون خبر حمله به پیامبر رسید، برای جلوگیری از هجوم کافران در جلسه ی مشورتی تصمیم گرفت در اطراف مدینه خندق بکند تا بدین وسیله قدرت مقاومت جبهه ی توحید را افزایش دهد. نکته ی قابل توجه در جنگ خندق این است که پیامبربرای سرعت بخشیدن به کار و شناسایی مرزهای مسئولیت هر فرد، کار کندن خندق را میان افراد تقسیم کرد و خود نیز همانند دیگران در آن شرکت جست.
قرآن کریم در ضمن بیان داستان حضرت موسی و بنی اسرائیل به تقسیم مسئولیت و برنامه ها اشاره می کند:
«ما قوم موسی را به دوازده تیره تقسیم کردیم و هر تیره ای را برای خود امتی و گروهی بود و رهبری داشت.»
طبرسی، مفسر نامدار شیعه آورده است:
« این کار در بنی اسرائیل برای کاهش با ر وظایف موسی صورت گرفت تا هر تیره و طایفه ای برای رفع مشکلات خود به مدیر و رهبر خود رجوع کند تا اختلاف و نزاعی میان آنان رخ ندهد.»
از ابوذر نقل شده است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
« بر عاقل واجب است که برای خود ساعاتی داشته باشد، ساعتی برای مناجات با پروردگار، ساعتی برای محاسبه و رسیدگی به اعمال و کردار خود و ساعتی برای تفکر در آن چه خداوند نسبت به او انجام داده و ساعتی برای خویش و بهره گرفتن از چیزهایی که خداوند بر وی حلال کرده است.»
دستور برای ثبت اطلاعات جهت برنامه ریزی
پیامبر روزی که در مدینه حکومت اسلامی تشکیل داد جهت برنامه ریزی دقیق برای مسلمانان دستور دادند مسلمانان سرشماری شوند و فرمودند:
« تمام افرادی را که به اسلام گرویده اند، سرشماری کنید و نام افرادی را که به اسلام روی آورده اند، برایم بنویس.»
این روایت حکایت از نظم و دقت پیامبر در امور داشت که بر اساس آن ، برای مسلمانان برنامه ریزی می کرد.
پیامبر بعد از آن که مسجد خود را با نظم و دقت خاص بنا کرد، در مسجد چند ستون قرار داد که وقتی کنار هر یک از ستون ها می نشست، معنایی خاص داشت و مسلمانان می دانستند که هنگام چه کاری است. ستون خاص مردم و ملاقات آن حضرت با گروه هایی که از اطراف می آمدند که به « ستون وفود» معروف بود. ستونی برای خلوت کردن با خدا و تهجد و عبادت که معروف به
«اسطوانه تهجد» بود. ستونی برای مشورت و تصمیم گیری برای کارهای اجتماعی که به «ستون مهاجرین یا سریر » معروف بود .
پیامبر سراسر زندگی شخصی خود را نیز زیر چتر نظم و انظباط در آورد و نوشته اند:
« اخلاق و روش آن حضرت این بود که حیوانات و اسلحه و اثاثیه ی منزل خود را نام گذاری می کردند.»
حضرت در مسایل اجتماعی از ساده ترین مسایل تا مسایل حکومتی و جهاد و نبرد با دشمن، از نظم غافل نبودند و برآن تأ کید داشتند. در نماز جماعت صفهای نماز را منظم می کردند و می فرمودند:
« میان صفها را پر کنید، دوش به دوش یکدیگر بایستید تا شیطان بر شما غلبه نکند و صفهایتان را مرتب کنید و نامنظم نباشید که دلهایتان پراکنده می شود.»
« ای مردم ! صفهایتان را منظم کنید و دوش به دوش بایستید تا فاصله و جدایی و خللی میان شما نباشد و نامرتب نباشید وگرنه خداوند، دلهای شما را از یکدیگر دور می گرداند و بدانید که من شما را از پشت سر می بینم همان طور که از جلو و روبه رو می بینم.»
حضرت علی علیه السلام در نهج البلاغه تلاش پیامبر را برای ایجاد نظم و سامان بخشیدن به امور مردم، بخشی از اهداف رسالت حضرت معرفی کرده است :
« خداوند، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم را در آن هنگام که مردم از زمان پیامبران فاصله گرفته بودند و ملت ها ی جهان به خواب فرو رفته بودند و تار و پود حقایق از هم گسسته بود ، برای هدایت انسانها فرستاد.محتوای رسالت او برای مردم ، تصدیق کننده کتابهای آسمانی پیشین بود و نوری که باید به آن اقتدا کنند ، همان قرآن است. پس آنرا به سخن آرید، گرچه هرگز با زبان عادی سخن نمی گوید ، اما من از جانب آن شما را آگاهی می دهم : بدانید در قرآن علوم آینده ،اخبار گذشته ، داروی بیماریها و نظم حیات اجتماعی و زندگی شماست. »
ساده زیستی و قناعت پبامبر
یکی از کمالات اخلاقی که در سیره ی نبوی جلوه ای چشم گیر دارد،ساده زیستی و قناعت است. سیره نویسان درباره ی این کما ل اخلاقی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم نوشته اند :
« پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در زندگی کم خرج و کم هزینه بود.»
این کمال اخلاقی به پیامبر اختصاص ندارد و مومنان نیز باید چنین باشند. چنان که پیامبر فرمودند:
« انسان با ایمان ، زندگی کم هزینه ای دارد.»
امام صادق علیه السلام فرموده است :
« انسان با ایمان در یاری رسانی نیکو، ولی زندگی کم هزینه ای دارد.»
اگر انسان بخواهد منشأ خدمت باشد، با عافیت طلبی نمی سازد.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم عافیت طلبی را کنار گذاشت، بر روی زمین می نشست و زیر اندازش قطعه حصیری بود و با لشی از چرم که درونش را از لیف خرما انباشته بودند ، زیر سر می نها د.قوت غالبش نان جوین و خرما بود، و هرگز سه روز پیاپی از نان گندم سیر نخورد.روزه اش را با چند دانه خرما و اگر در دسترس نداشت ، با نوشیدن آبی افطار می کرد.
امام علی علیه السلام سیره پیامبر را در این باره چنین می ستاید :
« این سیره مسلم رسول خداست درود خدا بر او و خاندانش که نشسته بر خاک غذا می خورد، نشست و برخاستی برده وار داشت ، خود به دست خود پینه بر کفش می زد و جامه اش را وصله می کرد بر الاغ برهنه می نشست و دیگری را نیز بر پشت می نشاند.روزی پرده رنگین و پر نقش و نگار بر در خانه آویخته بود، به همسری از همسرانش فرمود:« آنرا از برابر دیدگانم دور بدار، هر گاه نگاهم بدان می افتد، به یاد دنیا و زرق و برقش می افتم .» بدین سان روی دل از دنیا بر تافت و یاد آنرا از صفحه جانش زدود. همواره دوست می داشت که جاذبه های دنیا از نگاهش پنهان بماند ، مبادا از آن پیرایه ای بر گیرد یا جاودانه اش انگارد و به جایگاه و مقام خاص از آن دل ببند و بدین سان دنیا را از صفحه جان و خا نه قلب بیرون راند و بر هر چه دنیا یی بود، چشم فرو پوشد.آری ! چنین است که هر که به راستی چیزی را منفور شما رد ، نگاه و یا د آنرا نیز نا خوش دارد »
رضی الدین طبرسی نوشته است :
« هنگامی که سواره بود اجازه نمی داد که کسی پیاده با آن حضرت حرکت کند ، یا او را با خود سوار می کرد و اگر آن فرد نمی پذیرفت ، می فرمود : جلوتر برو و در فلان مکان منتظر باش »
« در خوراک و پوشاک بر خدمتکاران و بندگانش برتری نمی جست .»
« پیامبر در سراسر زندگی خود چنین بود و هرگز از سیره خارج نشد و هرگز غذای رنگارنگ تناول نکرد.»
ساده زیستی سیره تمام پیشوایان حق و پیروان راستین آنان بوده است.
ساده زیستی فرا گیر
ساده زیستی در همه ابعادش یک اصل محکم و پایدار و یک سنت ثابت و جاودان است هر چند صورت و شکل آن در زمانهای گوناگون تغییر یابد ، اما اساس آن قابل پیروی است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به ابوذر غفاری چنین سفارش کرد:
« ای ابوذر! ... من لباس خشن می پوشم و بر زمین می نشینم پس هر که از سنت من گریزان شود، از من نیست.»
سیره ی حضرت ساده زیستی بود و در همه حال حتی در زمانی که مسلمانان از لحاظ اقتصادی در تنگنا نبودند، آن را رعایت می کرد.
امام باقر علیه السلام درباره ویژگی پیامبر به محمد بن مسلم فرمود:
« ای محمد! شاید پیش خود فکر می کنی که پیامبر در سراسر زمان پیامبری خود سه روز پشت سر هم از نان گندم سیر شد؟ نه، به خدا که چنین نیست. از زمان بعثت تا زمان رحلت سه روز پیاپی از نان گندم سیر نخورد. البته من نمی گویم که به آن دسترسی نداشت حتی حضرت زمانی یکصد شتر به عنوان جایزه به یک نفر بخشید. اگر می خواست بخورد، می خورد.

فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد

تعداد صفحات این مقاله    22صفحه

پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید

تحقیق در مورد آداب معاشرت

اختصاصی از فی فوو تحقیق در مورد آداب معاشرت دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

لینک پرداخت و دانلود *پایین مطلب*

فرمت فایل:Word (قابل ویرایش و آماده پرینت)

تعداد صفحه:22

فهرست مطالب :

آداب مسافرت .................................................................................................................... 1

دفع نحوست‏هاى سفر به تصدق و دعا ............................................................................. 1

سایر آداب سفر ................................................................................................................. 3

آداب و آثار مسافرت در گفتار امامان............................................................................... 6

انتخاب رفیق ...................................................................................................................... 7

انتخاب رفیق هم‌طراز.......................................................................................................... 7

انتخاب رئیس  .................................................................................................................... 7

صدقه.................................................................................................................................. 8

به دیگران اطلاع دادن ........................................................................................................ 8

تهیه زاد و توشه؛................................................................................................................ 8

موافقت با دوستان.............................................................................................................. 8

دعا و نماز خواندن............................................................................................................. 8

بذل و بخشش..................................................................................................................... 9

حفظ اسرار......................................................................................................................... 9

شوخی نمودن..................................................................................................................... 9

بازگو نکردن مشکلات سفر................................................................................................ 9

به تنهایی سفر نرفتن......................................................................................................... 10

مشورت با دوستان؛.......................................................................................................... 10

تبسم داشتن..................................................................................................................... 140

سفر با افراد متواضع........................................................................................................ 10

فواید سفر.......................................................................................................................... 11

آداب مسافرت با قلب بیمار................................................................................................ 11

آمادگی های پیش از سفر:................................................................................................. 12

ارتفاعات اما بی خطر :...................................................................................................... 14

سرد و گرم سفر :............................................................................................................. 15

علائم خطرناک :................................................................................................................. 17

منابع :   ............................................................................................................................ 22

سفرهاى نیک و بد و ایام و ساعات نیک و بد از براى سفر

از حضرت صادق علیه‏السلام منقول است که در حکمت آل داود نوشته است که نباید کسى سفر کند مگر از براى سه چیز: سفرى که توشه آخرت در آن حاصل شود یا سفرى که باعث مرمت امور معاش گردد یا سفرى که از براى سیر و لذتى باشد که حرام نباشد.

در حدیث دیگر فرمود: سفر کنید تا بدن‏هاى شما صحیح شود و جهاد کنید تا غنیمت دنیا و آخرت بیابید و حج کنید تا مال دار و بى‏نیاز شوید.

در حدیث دیگر فرمود: سفر، قطعه‏اى است از عذاب، چون کار شما در سفر ساخته شود، زود به اهل خود برگردید.

در حدیث صحیح منقول است که محمد بن مسلم از حضرت صادق علیه‏السلام پرسید: به زمینى مى‏روم که در آن جا به غیر از برف و یخ چیزى نیست. فرمود: چون مضطر است تیمم کند و دیگر به همچنین زمینى نرود که دینش در آن جا هلاک شود.

دفع نحوست‏هاى سفر به تصدق و دعا

در حدیث صحیح از حضرت صادق علیه‏السلام منقول است که تصدق کن و در هر روز که خواهى سفر برو.

در حدیث صحیح دیگر منقول است که از آن حضرت پرسیدند: آیا کراهت دارد سفر کردن در روزى از روزها، مثل چهارشنبه و غیر آن؟فرمودند: افتتاح سفر خود به تصدق بکن و هر وقت که خواهى به در رو.

در حدیث صحیح دیگر منقول است که ابن ابى عمیر گفت: من در علم نجوم نظر مى‏کردم و طالع را مى‏شناختم و در خاطرم مى‏خلید (1) در بعضى از ساعات بعضى از کارها را اختیار کردن. در این باب به خدمت‏حضرت امام موسى علیه‏السلام شکایت کردم. فرمود: هر گاه در دل تو چیزى بیفتد تصدق کن بر اول مسکینى که مى‏بینى و برو که حق تعالى ضرر آن را از تو دفع مى‏کند.

در حدیث دیگر از حضرت صادق علیه‏السلام منقول است که هر که در اول روز تصدق بکند، حق تعالى نحوست (2) آن روز را از او دفع مى‏کند.

در حدیث دیگر منقول است که چون حضرت امام زین العابدین علیه‏السلام به بعضى از مزرعه‏هاى خود مى‏خواستند بروند، مى‏خریدند سلامتى خود را از خدا به آن چه میسر مى‏شد از تصدق و این تصدق را در وقتى مى‏دادند که پا در رکاب مى‏گذاشتند و چون خدا آن حضرت را به سلامت‏برمى‏گردانید، شکر و حمد الهى مى‏کردند و تصدق مى‏کردند به آن چه میسر مى‏شد.

در حدیث‏حسن منقول است که عبد الملک به خدمت‏حضرت صادق عرض کرد: من مبتلا به علم نجوم شده‏ام و گاهى مى‏خواهم پى کارى بروم و به طالع نظر مى‏کنم، مى‏بینم که در طالع شرى هست مى‏نشینم و ترک رفتن مى‏کنم و اگر طالع نیک مى‏بینم، مى‏روم. حضرت فرمود: آن حاجت‏برآورده مى‏شود. آیا حکم به نجوم مى‏کنى؟گفت: بلى. فرمود: کتاب‏هاى نجومت را بسوزان.

سید بن طاوس رحمه الله روایت کرده است: چون خواهى متوجه سفرى شوى، در چند وقت که سفر کردن در آن اوقات کراهت دارد، پیش از متوجه شدن سفر سوره حمد و قل اعوذ برب الناس و قل اعوذ برب الفلق و آیة الکرسى و سوره انا انزلناه و آخر آل عمران:

ان فى خلق السموات و الارض. . .

تا آخر سوره بخوان: پس بگو:

«اللهم بک یصول الصائل و بک یطول الطائل و لا حول لکل ذى حول الا بک و لا قوة یمتازها ذو القوة الا منک اسالک بصفوتک من خلقک و خیرتک من بریتک محمد نبیک و عترته و سلالته علیه و علیهم السلام صل علیه و علیهم و اکفنى شر هذا الیوم و ضره و ارزقنى خیره و یمنه و اقض لى فی متصرفاتى بحسن العافیة و بلوغ المحبة و الظفر بالامنیة و کفایة الطاغیة الغویة و کل ذى قدرة لى على اذیه حتى اکون فى جنة و عصمة من کل بلاء و نقمة و ابدلنى فیه من المخاوف امنا و من العوائق فیه یسرا حتى لا یصدنى صاد عن المراد و لا یحل بى طارق من اذى العباد انک على کل شى‏ء قدیر و الامور الیک تصیر یا من لیس کمثله شى‏ء و هو السمیع البصیر

دانلود مقاله اخلاق و معاشرت

اختصاصی از فی فوو دانلود مقاله اخلاق و معاشرت دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد

تعداد صفحات این مقاله  18  صفحه

پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید

 مقدمه
پرسش از نسبت اخلاق و آزادی را می توان از منظرهای مختلف معرفت‌شناختی مطرح ساخت. از این رو پرسش‌های متنوع و متکثری پیش روی پژوهشگر نهاده و از هر زاویه‌ بحثی گشوده می شود. از جمله می توان به طور کلی این پرسش را مطرح کرد که اساساً چه نوع رابطه‌ای میان اخلاق و آزادی وجود دارد؟ آیا اخلاق و ارزش‌های اخلاقی در دست‌یابی به آزادی و پایداری و استمرار آن تأثیرگذار است یا در از دست دادن و مقید شدن آزادی؟ آیا آزادی می‌تواند برای رسیدن به یک جامعه اخلاقی به انسان‌ها مساعدت نماید یا اینکه رسیدن به جامعه ضد اخلاقی را تسریع می‌کند؟ مبانی و معیارهای مفهوم اخلاق و آزادی کدام است؟ آیا آزادی می‌تواند و یا باید بر مبانی اخلاقی استوار باشد یا تحقق اخلاق در جامعه به تحقق آزادی در آن جامعه بستگی دارد؟
در نسبتی دیگر و از منظری دیگر می‌توان پرسش‌های مذکور را به گونه‌ای دیگر نیز طرح کرد. از جمله اینکه: آیا نهال اخلاق در فضا و بذر آزاد به بار می‌نشیند و یا برعکس، این آزادی است که خود را با قامت اخلاق متناسب می‌نماید؟ آیا بدون آزادی و آزاداندیشی می‌توان معرفت اخلاقی کسب نمود و یا اینکه اعتبار آزادی نیز بر پیش‌دانسته‌ها و مبانی اخلاقی مبتنی است؟ آیا اساساً آزادی می‌تواند ارزش‌های اخلاقی را تقویت نماید یا اینکه وجود فضای آزاد باعث کاهش تأثیر ارزش‌های اخلاقی در جامعه می‌شود و چه بسا اخلاق را از میان می‌برد؟
این مقاله با این هدف نگارش شده است تا به تبیین رابطه و سنجش دو مفهوم آزادی و اخلاق، با تأکید بر اندیشة آیت‌الله مرتضی مطهری، بپردازد و تأثیر هر یک بر دیگری را بکاود. به عبارت روشن‌تر تقدم و یا تأخر آزادی یا اخلاق را بر دیگری تبیین نماید. در این رابطه نگارنده بر این باور است که برخلاف آنچه در رابطه اخلاق و سیاست در نزد اندیشمندان مسلمان معروف شده است ـ که همانا تقدم اخلاق بر سیاست است و به همین نسبت این بحث به رابطه اخلاق و آزادی نیز کشیده می‌شود و اخلاق مقدم بر آزادی فرض می‌شود ـ نوشته حاضر این فرضیه را طرح می‌نماید که در اندیشة آیت‌الله مطهری، آزادی، به لحاظ رتبی و زمانی، مقدم بر اخلاق است. از این رو می‌بایست برای چیدن میوه‌های اخلاقی و سر برآوردن و رشد نمودن اخلاق در جامعه از آزادی عبور نمود و تحقق اخلاق در جامعه منوط به تحقق حد اقلی از آزادی در حوزه جمعی است. البته هم اخلاق و هم آزادی از ضروریات زندگی فردی و به ویژه زیست جمعی و برای رسیدن به هدف‌های خاصی مورد نیاز آدمی است، گرچه این هدف‌ها از منظرهای مختلف که به آنها نگاه شود ناهمگون جلوه ‌نماید.
در جامعه‌ای که استبداد در آن حاکم است و شیوه‌های استبدادی و توتالیتری در آن مقدم بر اخلاق و آزادی است، هم آزادی غایب و هم اخلاق جامعه منحط و فاسد است. اخلاق مناسب و درخور یک جامعه که مبتنی بر مبانی معرفت‌شناختی و انسان‌شناختی و هستی‌شناختی معتبر باشد تنها در جامعه‌ای رخ می‌نماید که بهره‌ای از آزادی داشته باشد و تملق و چاپلوسی و... در آن راه به جایی نبرد و اخلاق و ارزش‌های اخلاقی حاکم باشد. هنگامی که تملق و چاپلوسی در سطح جامعه رواج داشته باشد و کارها بر مبنای آن پیش رفته و حل و فصل شود و حاکمان از انتقاد و اعتراض و صداقت و صراحت استقبال نکنند چگونه می‌توان از اخلاق و ارزش‌های اخلاقی سخنی به میان آورد و ارزش‌های اخلاقی را ستود؟ و چگونه می‌توان از آزادی سخن گفت و برای تحقق و نهادینه شدن آن تلاش نمود؟
مباحثی که در پی می‌آید به تقدم آزادی بر اخلاق اشاره دارد و در طی مباحثی همچون مفهوم آزادی، دلایل ضرورت آزادی، آزادی چونان روش و ارزش و موانع و محدودیت‌ها به اثبات این مسأله با تأکید بر اندیشه‌ و آرای آیت الله مرتضی مطهری می‌پردازد.
لازم به یادآوری است که در بحث حاضر، اخلاق و آزادی در مقابل و ضد یکدیگر نیستند، بلکه اساساً آزادی یک فضیلت اخلاقی و بلکه مهم‌ترین و اساسی‌ترین فضیلت اخلاقی شمرده می‌شود. از این رو از پژوهش فرا روی و پرسش‌های طرح شده، نمی‌توان این گونه تلقی کرد که آزادی و اخلاق از یکدیگر جدا بوده و در مقابل یکدیگر صف‌آرایی کرده‌اند، که در این صورت دیگر نمی‌توان از رابطه و نسبت آنان با یکدیگر گفت‌وگو نمود؛ زیرا حکم به تقابل آنان و در نتیجه فقدان رابطه میان آنان صادر شده است. همین طور می توان گفت که آزادی در مقابل عدالت نیز صف‌آرایی نمی‌کند، که آزادی خود در شمار مصادیق عدالت است.
نکته دیگر قابل اشاره این است که نقطه تمرکز مباحث بیش از آنکه بر اخلاق مبتنی باشد، بر آزادی مبتنی است. از این رو مباحث بیش از آنکه به اخلاق بپردازد ـ بجز مفهوم اخلاق ـ به بحث آزادی می‌پردازد و مباحث مربوط به آزادی در مقاله حاضر بر مباحث اخلاقی می‌چربد. به دیگر سخن، پاره‌ای از مباحث اخلاقی همانند مشروعیت اخلاق و معیار بودن اخلاق در زندگی و مباحثی از این دست، که عمدتاً در فلسفه اخلاق از آنها گفت‌وگو می‌شود، مفروض گرفته شده است و از آنها بحثی به میان نخواهد آمد.
مفهوم اخلاق
اخلاق معادل دو اصطلاح شمرده شده است. نخست اینکه این واژه ریشه یونانی دارد و از اصطلاح Ethic گرفته شده است، و دیگر اینکه این واژه ریشة لاتینی دارد و ازMoral اخذ شده است. به گفتة محمد عابد الجابری، پاره‌ای از نویسندگان عرب واژة اخلاق را در معنایMoral و اخلاقیات را در معنای Ethic به کار برده‌اند. از سوی دیگر و در تفکیکی که میان این دو انجام شده است می‌توان گفت Moral اشاره به رفتار فردی دارد. در این معنا اخلاق، فضای فضیلت فردی را سامان می‌بخشد. از دیگر سوی Ethic اشاره به ارزش‌های خاص جامعه دارد و در این معنا اخلاقیات، فضای ارزش‌های اجتماعی را سامان می‌دهد. طبیعی است که در مقالة حاضر هر دو معنا مراد مراد و منظور است و از این رو اخلاق هم در حوزة فردی و هم در حوزة جمعی دارای تأثیر و تأثّر خواهد بود.
در یک برداشت دیگر، به طور کلی دو گونه از اخلاق را می‌توان مورد اشاره قرار داد: نخست، اخلاق مطلق و استعلایی و معطوف به نفس عمل و دیگری، حفظ و صیانت ذات و تأمین حداکثر شادی و خرسندی حداکثر مردم. اخلاق، در برداشت نخست به معنای «تفحص درباره کردار و رفتار درست و نادرست و ملاک‌های تشخیص عمل نیک و کردار درست از عمل بد و کردار نادرست» است. این تعریف در حوزة مباحث کانت جاری است. به این معنا که کانت معتقد بود عملی اخلاقی است که عامل آن دربارة نتایج عمل خود فکر نکند، یعنی سود و زیان آن عمل، مورد نظر کنش‌گر قرار نگیرد و در واقع معطوف به نفس عمل باشد. کانت همچنین معتقد بود عملی اخلاقی است که عمل کننده بتواند آن عمل را به عنوان یک اصل عام و بشری معرفی کند. سنت کانت در بحث اخلاق قوی‌ترین سنت است و آموزة مطلق بودن اخلاق، که از سوی وی مطرح شده است، از سوی پاره‌ای از اندیشمندان مسلمان مورد نقادی قرار گرفته است.
در باب گونة دوم، می‌توان به مباحث هابز اشاره نمود که وی قائل است که تنها نقطة اتکای معرفت که دربارة آن نمی‌توان تردید کرد، همانا حفظ و صیانت ذات و امنیت انسان‌ها است. به نظر وی اخلاقیات ما نهایتاً اموری هستند که در جهت حفظ و بقای بشر مساعدت می‌کنند. امور غیر اخلاقی، چیزهایی است که به از بین بردن وجود و هستی انسان و جلوگیری از ادامه حیات او منجر می‌شوند یا به آن صدمه می‌زنند. هابز معتقد است انسان‌ها در قرارداد اجتماعی، که مربوط به حفظ ذات آدمی و صیانت نفس او است، اخلاق را تأسیس می‌کنند و معتقدند که آنچه به زیان جامعه است غیر اخلاقی است و آنچه برای حفظ و بقای انسان لازم است اخلاقی است.
همین دیدگاه دربارة ارتباط بین اخلاق و سیاست بر این باور است که اخلاق استعلایی مطلق و معطوف به نفس عمل، کاربردی در زندگی سیاسی به مفهوم متعارف ندارد، اما تعبیر دیگر از اخلاق که به معنای حفظ و صیانت ذات و تأمین حداکثر شادی و خرسندی حداکثر مردم است با سیاست ارتباط پیدا می‌کند و شاید بتوان گفت که در حوزه سیاست، عمل اخلاقی سیاسی، آن عملی است که صرفاً منفعت خود تصمیم گیرنده، گروه و جناح پیرامون و یا عصر و زمانه خاصی را در نظر نگیرد، بلکه آیندگان را نیز در نظر بگیرد و به نحوی باشد که بتواند مانند دایره‌ای متحدالمرکز هر چه بیشتر تشعشع پیدا کند و دربر گیرنده و مؤثر بر عموم مردم باشد. این می‌تواند حد اعلای اخلاق در حوزه سیاست باشد. البته در تلقی اخیر از اخلاق، که همانا حفظ و صیانت ذات آدمی باشد و در فوق به آن اشاره شد، پاره‌ای موارد، برشمرده شده است که اخلاق را تا اندازه‌ای به سمت استعلایی و مطلق بودن سوق می‌دهد. از این رو به نظر می‌رسد نتوان به جدایی کامل میان این دو دیدگاه حکم نمود.
بحث اخلاق البته در نزد پاره‌ای از اندیشمندان مسلمان وجوه گوناگونی می‌یابد. همان گونه که می‌توان به جمع میان دو دیدگاه مذکور اشاره کرد و اخلاق را نه صرفاً استعلایی و مطلق و نه صرفاً حافظ ذات آدمی به شمار آورد، از سویی می‌توان میان ارزش‌های خادم و مخدوم تفکیک نمود. ارزش‌های مخدوم ارزش‌هایی است که زندگی برای آن‌ها است. این ارزش‌ها فرامعیشتی، فراملی، فراتاریخی، ثابت و جاودانی‌اند. همانند نیکی عدالت، آزادی، شجاعت و ... . در مقابل ارزش‌های خادم، ارزش‌هایی به شمار می‌روند که آنها برای زندگی آدمی هستند. همانند نیکی راستگویی، صله ارحام، رازپوشی، احترام به قانون، قناعت، انصاف و بدی دروغ‌گویی، سرقت، قتل، زنا، غضب، خبرچینی، استبداد، افزون‌طلبی، کم فروشی و ... .
به هر حال صرف نظر از انتقاداتی که به برداشت استعلایی و صیانت ذات بودن اخلاق وارد است می‌توان دیدگاه پاره‌ای از اندیشمندان مسلمان را نیز در این زمینه یادآور شد و رابطة اخلاق و سیاست را از منظر آنها نیز به پرسش گرفت. اهمیت بحث رابطة اخلاق و سیاست در این است که از منظری گسترده و وسیع به بحث می‌نگرد و چشم‌اندازی کلی را فراروی پژوهشگر می‌گشاید. اما بحث رابطة اخلاق و آزادی در نسبتی محدود و عینی‌ مسأله را مورد سنجش و بررسی قرار می‌دهد و زوایای موضوع را می‌شکافد.
علامه محمد تقی جعفری مفهوم اخلاق را از زوایای مختلفی مورد بحث قرار داده است. این تعریف‌ها دایرة گسترده‌ای از «مقید شدن به عاملی درونی که انسان را به نیکی‌ها سوق داده و از بدی‌ها برکنار می‌نماید» و «شکوفایی همة ابعاد مثبت انسانی در مسیری که رو به هدف اعلای زندگی در پیش گرفته است» و نیز «آگاهی به بایستگی‌ها و شایستگی‌های سازندة انسان در مسیر جاذبة کمال و تطبیق عمل و قول و نیت و تفکرات وارده بر آن بایستگی‌ها و شایستگی‌ها» را دربر می‌گیرد. می‌توان تعریف جعفری از اخلاق را در عبارتی کوتاه چون: «شکفتن شخصیت آدمی در مسیر حیات معقول» نیز خلاصه نمود.
جعفری با توجه به تعریفی که از مفهوم اخلاق ارائه و نیز تعریفی که از سیاست مراد کرده به تقدم سیاست بر اخلاق حکم نموده است. ایشان معتقد است در باب نسبت اخلاق و سیاست از دومنظر می‌توان سخن گفت: نخست از منظر جریان خارجی تاریخ بشری و آنچه واقع شده است؛ که در این حالت بین اخلاق و سیاست رابطة عمل و عکس‌العمل دو طرفه برقرار است. دوم از منظر اسلام و سیاست، آن چنان که باید باشد؛ که در این حالت، اخلاق تابع سیاست و جزء آن است. در این صورت این سیاست مقدم است و برای اخلاق تدبیر می‌اندیشد و جامعه را به سمت اخلاق سوق می‌دهد. این سیاست، همان گونه که ذکر خواهد شد در کلام و اندیشة ایشان تعریف خاصی دارد و در غیر این صورت نمی‌تواند اخلاق را راهبری نماید.
توضیح وی دربارة این گونه‌شناسی این است که, اخلاق و سیاست، آن گونه که در جریان خارجی تاریخ بشری دیده می‌شود با یکدیگر رابطة عمل و عکس‌العمل داشته‌اند. گاهی سیاست و سیاستمدار است که روش صحیح و منطقی و اخلاقی برای اجتماع ایجاد می‌کند و گاهی برعکس، اجتماع صحیح، سیاست و سیاستمدار را تابع خود قرار می‌دهد. و نیز گاهی رژیم سیاسی ظالمانه و سیاستمدار ستمکار اجتماع را فاسد می‌کند و گاهی برعکس، یعنی اجتماع فاسد برای خود سیاست و سیاستمدار پوچ و ضد‌ارزش می‌‌تراشد. اما اگر مقصود از سیاست، اصول و قوانین عالیه‌ای بوده باشد که در عین حال که مجموعة افراد اجتماع را رهبری می‌کند، وظیفة روشن خود افراد را هم از جنبة اخلاقی درونی مشخص می‌کند، چنان که در برنامه‌های مقررات اسلامی است، و یا به تعبیر دیگر، اگر مراد از سیاست عبارت از مدیریت حیات انسان‌ها چه در حالت فردی و چه در حالت اجتماعی برای وصول به عالی‌ترین هدف‌های مادی و معنوی باشد، آن گاه باید گفت اخلاق تابع و جزء سیاست است.
هنگامی که تعریف جعفری از اخلاق را در کنار تعریف ایشان از سیاست می‌گذاریم همبستگی و تکمیل کنندگی کامل این دو مفهوم را با یکدیگر درمی‌یابیم. در واقع سیاست تقدم می‌یابد و برای شکفتگی شخصیت آدمی در مسیر حیات معقول برنامه‌ریزی و آن را مدیریت می‌کند. با این توضیح روشن می‌شود که ایشان در مسیر حیات معقول، سیاست را بر صدر می‌نشاند و اخلاق را تابعی از سیاست و بلکه جزء آن برمی‌شمارد. بحث وی در باب آنچه در خارج و واقع رخ داده است تنها در مقام گزارش است و آنجا که وی به بحث دربارة نسبت سیاست و اخلاق در اسلام، و آنچه باید می‌پردازد، درواقع در حال تبیین نظریة خویش در این زمینه است.
باز هم تأکید این نکته ضروری است که هنگامی که اخلاق مطرح می‌شود این بحث مفروض گرفته شده است که اخلاق و مباحث اخلاقی بیش از هر چیز در حوزة عمومی مورد توجه است و تأثیرات خود را در این حوزه برجای می‌گذارد. اما از سویی باید خاطر نشان ساخت که پذیرش هر عنصر اخلاقی، در حوزه خصوصی نیز تأثیرات خاص خود را برجای می‌گذارد و زندگی خصوصی برکنار از آن نیست. چنان‌که آموزه‌های دینی، انسان را در همه حال مورد خطاب قرار می‌دهد، چه در خلوت و نهان و چه آشکارا.
نکته‌ مهم، پیامدهای عمل نمودن به ارزش‌های اخلاقی است که در هر حوزه، جلوه و نمود ویژه‌ای می‌یابد. همان گونه که دولت را یارای دخالت در حوزه‌ خصوصی نیست، می‌بایست حداقلی از نظم را در حوزة عمومی برای شهروندان پدید آورد تا عمومیت ارزش‌ها ثابت بماند و کسی به حقوق و اخلاق و آزادی‌های شهروندان تجاوز ننماید.
آیت‌الله مطهری در تعریف مفهوم اخلاق معتقد است که اخلاق، خود نوعی تربیت شمرده می‌شود و به معنی کسب خلق و حالت و عادت می‌باشد. این معنا از اخلاق در اندیشه مطهری گرچه نسبتی با مفهوم تربیت می‌یابد، اما با آن متفاوت است. در مفهوم تربیت، برخلاف مفهوم اخلاق، پرورش و ساختن نهفته است. از این منظر فرقی نمی‌کند که تربیت چگونه و برای چه هدفی و در راه کدام هدف: خیر یا شر، انجام گیرد. در مفهوم تربیت، هیچ قداستی نهفته نیست که گفته شود اگر انسان را به نحو خاصی پرورش دهند، خصایص مافوق حیوان پیدا می‌کند، بلکه تربیت یک جنایتکار هم تربیت شمرده می‌شود و این اصطلاح حتی بر تربیت و پرورش حیوانات نیز اطلاق می‌شود. از این رو در مفهوم تربیت یک معنای عام نهفته است که هم شامل انسان و هم غیر انسان می‌شود. همان گونه که یک انسان را می‌توان تربیت نمود ـ هر گونه تربیتی و با هر هدف و انگیزه‌ای ـ یک حیوان را نیز می‌توان تربیت نمود و پرورش داد.
اما در مقابل، در مفهوم اخلاق، نوعی قداست نهفته است و از این رو است که مفهوم اخلاق در مورد حیوان به کار گرفته نمی‌شود. به کارگیری دانش‌واژة اخلاق تنها اختصاص به آدمی دارد و بس. همین ویژگی باعث شده است که علم اخلاق دارای ملاک‌ها و مبناها و معیارهایی باشد که در مفهوم تربیت مشاهده نمی‌شود. در اینجا است که فعل اخلاقی یا غیر طبیعی در مقابل فعل طبیعی قرار می‌گیرد. فعل غیر طبیعی، یعنی فعل مغایر با فعل طبیعی و نوع دیگری از فعل و غیر از کارهایی که مقتضای طبیعت بشری است و آدمی به حکم ساختار طبیعی‌اش انجام می‌دهد. از این رو هر کاری که انسان آن را به حکم ساختمان طبیعی‌اش انجام می‌دهد فعل طبیعی است و فعل اخلاقی، فعل غیر طبیعی است.
در هر حال مطهری بر این باور است که محیط آزاد، زمینه و شرایط مساعدتری را برای رشد اخلاقی آدمی و شکوفایی استعداد و شخصیت آدمی فراهم می‌سازد و جامعه از این رو به سمت اخلاق حرکت می‌نماید: «آزادی از آن جهت که بشر را وارد صحنة تنازع بقا می‌کند، و گوهر انسان در محیط آزاد بهتر و بیشتر رشد می‌کند خوب است.» البته طرح تنازع بقا در این فقره، در سایر مباحث مطهری به رقابت و مسابقه تحویل رفته است. در این معنا آزادی، موانع را از میان برداشته، موجبات رقابت انسان‌ها را فراهم ساخته و زمینه را برای رشد و شکوفایی اندیشه و استعداد آدمی مهیا می‌کند. چنان که در ادامه خواهد آمد، پذیرش ارزش‌های اخلاقی و سایر مفاهیم مشابه و حتی اختیار نمودن دین و ... جز در فضای آزاد و مختارانه ارزشمند نیست و همین منازعه و تلاش برای دست‌یافتن به آنچه که آدمی فاقد آن است زمینة تکامل و سعادت آدمیان را فراهم می‌سازد.
مفهوم آزادی
در بحث از مفهوم آزادی نیز باید اشاره کنم که در اینجا مراد، «آزادی منفی» و «آزادی مثبت» است. آزادی منفی را در فارسی باید «رهایی» یا «آزادی از» ترجمه کنیم. آزادی از، یعنی آزاد بودن از یک رشته منع‌ها و زنجیرها و زورها. آزادی از، یعنی آزادی از بیگانگان، آزادی از سلطان جبار، آزادی از ارباب و آزادی از زنجیرهایی که بر دست و پای آدمی بسته شده است. کسی که در زندان است و طالب آزادی است، طالب «آزادی از» است. طالب آزادی منفی است. می‌گوید در زندان را باز کنید تا از زندان بیرون بروم. کسی که بنده است و طالب آزادی است، طالب آزادی منفی است. کسی که دست و پای او را به زنجیر بسته‌اند، می‌خواهد زنجیر را نفی کند.
اما اگر آزادی منحصر به «آزادی از» یا منفی بشود، ناکام و ناتمام می‌ماند. آدمیان پس از کسب آزادی، نمی‌دانند با آن چه کنند و رفته رفته داشتن آزادی به پدید آمدن پاره‌ای نتایج ناگوار و هرج و مرج منتهی می‌شود. بنابراین، تا آزادی مثبت یا «آزادی در» مکشوف آدمی نیفتد، «آزادی از» چندان سودمند نخواهد بود. آزادی مثبت و به تعبیری «آزادی در» پس از آزادی منفی در می‌رسد. وقتی موانع را از جلو پای افراد برداشتند، وقتی در زندان را باز کردند، وقتی شر یک ارباب را از سر برده‌ای کوتاه کردند، «آزادی منفی» محقق می‌شود و از اینجا به بعد نوبت آزادی مثبت یا آزادی در فرا می‌رسد.
جرالد مک کالوم اظهار داشته است که تمامی مباحث مربوط به آزادی را می‌توان به یک شکل بیان کرد و از این رو در قالب یک فرمول توانسته است مفهوم مثبت و منفی آزادی را تبیین نماید. وی بر این باور است که آزادی از یک وحدت مفهومی برخوردار است. اما با توجه به این وحدت مفهومی، می‌توان برداشت‌ها از آزادی را در قالب یک تئوری ارائه نمود. آنچه او بیان می‌کند عبارت است از:
«X is (is not) free from Y to do (not do) or become (not become) Z»
در این فرمول با توجه به آنچه در بحث از آزادی منفی و مثبت آمد، شخص ابتدا سعی می‌کند به آزادی منفی دست بیابد. به این معنا که X (فاعل و عامل) با از بین بردن Y ‎(مانع و رادع) بتواند و سعی کند به آزادی دست بیابد. این تلاش فرد برای رهایی و از میان بردن موانع، در واقع تلاش برای دست یافتن به آزادی منفی است که اگر موفقیت‌آمیز باشد، آزادی منفی محقق شده است. اما با توجه به فرمول مک کالوم این وضعیت هنوز به پایان نرسیده است؛ زیرا این پرسش مطرح می‌شود که شخص، این آزادی را برای چه چیزی می‌خواهد. طبیعتاً بخش دیگر تئوری مک کالوم به این پرسش پاسخ می‌دهد و می‌گوید شخص، آزادی را برای این می‌خواهد که اقدام و کاری را انجام دهد و یا به وضعیت خاصی که Z (غایت و هدف) است برسد. بنابراین، شخص آزادی را برای غایت و هدفی می‌خواهد که این هدف با توجه به مفروضات، شرایط و اقتضائات جغرافیایی و اندیشه‌ای، می‌تواند متفاوت و متنوع باشد و حوزه‌ای گسترده از مسائل اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی را شامل شود. بر این اساس مشاجرات دربارة آزادی، مشاجره دربارة سه شرط مورد اشاره است که به عامل (الف)، مانع(ب) و به اقدام یا حالت(پ) مورد نظر اشاره دارد.
به نوعی دیگر می‌توان مفهوم آزادی منفی (سلبی و از) و مفهوم آزادی مثبت (ایجابی و در) را در آثار آیت‌الله مطهری نیز مورد بازخوانی قرار داد. تعریفی که مطهری از آزادی ارائه می‌دهد به طور دقیق هر دو جنبه مثبت و منفی آزادی را یکجا لحاظ کرده است. به گفتة ایشان،
«آزادی یعنی نبودن مانع. نبودن جبر، نبودن هیچ قیدی در سر راه، پس آزادم و می‌توانم راه کمال خودم را طی کنم. نه اینکه چون آزاد هستم به کمال خود رسیده‌ام.»
فقدان مانع که در تعریف مطهری لحاظ شده است به یک معنا اشاره به مفهوم منفی آزادی دارد، اما این آزادی منفی، از منظر مطهری، به خودی خود ارزشمند و کامل نیست و از این رو پای آزادی مثبت نیز به تعریف وی گشوده می‌شود و از این رو از منظر وی آزادی در رشد و کمال آدمی می‌بایست مورد توجه و بهره‌مندی قرار گیرد. مفهوم مثبت و منفی آزادی تقریباً در تمامی مواردی که مطهری به تعریف آزادی مبادرت ورزیده لحاظ شده است. برای نمونه در یک مورد دیگر می‌گوید: «انسان در جمیع شؤون حیاتی خود باید آزاد باشد، یعنی مانعی و سدی برای پیشروی و جولان او وجود نداشته، سدی برای پرورش هیچ یک از استعدادهای او در کار نباشد.»

فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد

تعداد صفحات این مقاله  18  صفحه

پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید