عنوان تحقیق: بازی های رایانه ای واثرات منفی آن برجسم و روان کودک ونوجوان
عنوان پودمان: روانشناسی و سلامت خانواده
نام درس: بازیهای فردی و گروهی
نام دانشجو:
نام خانوادگی :
شماره دانشجوئی:
کد ملی:
رشته تحصیلی: مدیریت خانواده
مقطع تحصیلی:کارشناسی
نیمسال تحصیلی: نیمسال اول تحصیلی 94-95
چکیده:
همزمان با رشد تکنولوژی و ورود بازی های رایانه ای به مرز و بوم کشور، این بازی ها به دلیل داشتن جذابیت‌های ناشی از تصاویر متنوع و گیرا، گرافیک بالا، هیجانات زیاد و راحتی استفاده از آن، به سرعت جای خود را در میان کودکان و نوجوانان باز کرده است. دامنه و گستردگی استفاده از این پدیده به اندازه ای است که کمتر کودک و نوجوانی را می توان یافت که از بازی های رایانه ای بی بهره مانده باشد. همچنین در اغلب خیابان های شهر و روستاها کلوپ های مربوط به بازی های رایانه رایج شده و با گسترش امکانات استفاده از اینترنت، گیم نت ها هر چه بیشتر مورد استقبال کاربران این گونه بازی ها قرار گرفته است. تولید کنندگان و توزیع کنندگان این بازیها، برای کسب سود بیشتر هر روزه بازی های جدیدی را وارد بازار کرده و در هر بازی جدید جذابیت های بیشتر و هیجانات تازه ای برای جذب مشتری اضافه می نمایند. اغلب والدین نیز بی آن که نگران اثرات مخرب این کالای "تجاری ـ هیجانی" باشند، به رفتار فرزند خود عادت کرده و منفعلانه به این وضعیت تن داده اند.
پژوهش حاضربه منظور آسیب شناسی بازی های مورد نظر بر رفتارهای کودکان و نوجوانان صورت گرفته است.
کلید واژه:
رایانه ، بازی ها ، آسیب ها ، کودک و نوجوان
مقدمه:
بازیهای رایانه ای می تواند اثرات مثبتی مانند تکامل شخصیت و رفتار، پرورش استعداد ها، ایجاد خلاقیت، پرورش تمرکز و دقت، افزایش بهره هوشی، گسترش جهان بینی، تقویت ذوق هنری، آموزش مفاهیم پیچیده، انتقال فرهنگ و غیره را به همراه داشته باشد . ولی به دلایلی مانند عدم آموزش صحیح به کودکان و نوجوانان، معرفی بازی های رایانه ای و انواع آن به طور غیر صحیح، آشنا نبودن کاربران به زبان رایانه و غیره ، اهداف بازی های رایانه ای به درستی شناخته نشده است و کودکان و نوجوانان در عمل به سمت بازی هایی سوق داده شده اند که اثرات زیان باری داشته است.
متخصصان اثرات مخرب زیادی برای بازی ها رایانه ای برشمرده اند. بعنوان مثال مشاهده شده است که با جایگزینی بازی ها ی الکترونیکی و رایانه ای، روحیه جمع گرایی به سرعت ضعیف شده و به سست شدن روابط خانوادگی، بی حوصلگی، پرخاشگری و بی قراری در کودکان و نوجوانان انجامیده است.
در این نگارش جنبه های مخرب و زیان بخش این بازی ها بصورت مختصر و مفید بیان می شود.
پس از وقوع انقلاب در ایران ، کشور ما با یک رشد جمعیتی مواجه شد و نوزادان متولد شده به آرامی بزرگ شدند و سپس وارد سنین مدرسه شده و به دبستان ها راه یافتند. در این دوران مدارس ابتدایی دچار ازدحام و کمبود جا شدند.پس از از گذر از این مرحله ، این متولدین وارد مدارس راهنمایی و سپس دبیرستانها و دانشگاهها شدند و همین اتفاق نیز در این مراحل رخ داد و اکنون این جمعیت که به سنین بالاتر رسیده است ، در حال ورود به بازار کار و سپس تشکیل زندگی است و به همین علت در حال حاضر یک تقاضای شدید نسبت به شغل ، مسکن و در نهایت تشکیل زندگی شکل گرفته است که می توان نتایج آن را در جامعه شاهد بود. پس از این مرحله تولد نوزادان این نسل است که روی خواهد داد که می توان بیان داشت این یک فرصت طلایی است که اگر بر روی این نوزادان سرمایه گذاری کنیم می توان امید داشت که نسلی توانمند پدید آید تا بتواند ایران رابا سرعت بیشتری به سمت توسعه هدایت کند.
یک نکته بسیار مهم در خصوص این نوزادان ، سطح تحصیلات والدین آنان است که نسبت به نسل قبلی از وضعیت بهتری برخوردارست و اگروالدین این نوزادان از آموزش های لازم برخوردار شوند می توانند فرزندان خلاقی تربیت نمایند .
در کشور ما در این رابطه بصورت پراکنده اقداماتی انجام شده است مقالات مختلف و کتاب های منتشر شده گویای این موضوع است که در فهرست منابع مطالعاتی به آنها اشاره شده است اما کافی نبوده و بسیاری از آنها ترجمه بوده و می توان گفت برای فرهنگ ما تالیف نشده است . علیرغم وجود سایت ها و وبلاگ های زیادی که به زبان فارسی وجود دارد ، متاسفانه یک سایت تخصصی در زمینه تربیت خلاقانه کودک وجود ندارد.گردهمایی ها و همایش های مختلفی برگزار شده اما بطور جامع به عوامل فرهنگی موثر در زمینه کودک و خلاقیت پرداخته نشده است و گهگاه به بعضی از جوانب پرداخته شده است. برای نمونه می توانیم به گردهمایی پیامدهای فرهنگی اسباب بازی که توسط معاونت پژوهشی و آموزشی وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی اشاره کنیم که اسباب بازیها و تاثیرات فرهنگی آن را برروی کودکان مورد بررسی قرار داد . در این مقاله تلاش شده است عوامل موثر بر خلاقیت و سلامت مغز کودک بطور خلاصه مورد بررسی قرار گیرد و در نهایت پیشنهاد شده است که که در کشور در این خصوص لازم است برنامه ریزی های مورد نیاز انجام شده و با بهره گیری از کارشناسان صاحبنظر ضمن تدوین کتاب جامع "تربیت کودک خلاق "به زبان ساده برای تمام مادران ایرانی، برنامه مدونی جهت آموزش خانواده آماده و در سطح کشور اجرا شود و همچنین یک سازمان به عنوان متولی انجام این کار انتخاب گردد و از سازمان های غیردولتی نیز برای فعالیت در این رابطه حمایت بعمل آید.
تولد نوزاد ،شروع یک آموزش بزرگ
هنگامی که نوزادی متولد می شود ، گویی خلاقیت زاده شده است ، مغزآدمی در این مرحله تشنه یادگیری و جستجوگری است و وجود یک شرایط محیطی مناسب به همراه یک معلم پرانگیزش می تواند هدایت گر انسان به سوی خلاقیت و نوآوری باشد .
ورود نوزاد به خانه شروع یک آموزش بزرگ و خانه یک مدرسه ارزشمند است که در آن معلمی پرانگیزش به نام مادر آماده آموزش نوزاد خویش است . از این زمان تا موقع ورود کودک به مهدکودک یکی از باارزش ترین فرصت های آموزشی است که اگر به درستی مورد استفاده واقع شود ، می توان گفت مهم ترین قدم در راه تربیت یک انسان خلاق برداشته شده است اما باید به این گفته گوته) Johann Wolfgang Von Goethe ( شاعر و نویسنده بزرگ آلمانی توجه داشته باشیم که والدین را مورد خطاب قرار داده است که :" با بچه داشتن ،شما پدر و مادر نمی شوید"
به راستی که ما انسان ها می بایستی برای پدرو مادر شدن آموزش ببینیم و خود را برای انجام این رسالت بزرگ آماده نماییم
اریک برن) Eric Berne ( روانپزشک معروف معتقد بود ما در هنگام تولد ، نوشتن داستان زندگیمان را آغاز می کنیم که نکات اصلی طرح داستان آن در حدود چهار سالگی مشخص می شود و داستان با همه جزییات مهمش در حدود هفت سالگی کامل می شود .بزرگسالی زمان مرور این داستان و آزمودن مضمون های اصلی آن ، یا به قول برن " اجرای نمایش است .
اما برای رسیدن به این هدف بزرگ دو شرط اساسی وجود دارد:
خانه ای مملو از صمیمیت
مادری آگاه و آموزش دیده
در غیراین صورت این فرصت گرانبها می سوزد و به راحتی به خاکستر تبدیل می شود و برای همیشه از دست می رود .
درست زمانی که کودک وارد سنین چهار تا پنج سالگی می شود .به آرامی شخصیت وی نیز شکل می گیرد.در این میان مادر و محیط خانواده نقش بسیار مهمی در شکل گیری یک شخصیت خلاق خواهند داشت و خانواده باید در این مرحله مورد حمایت واقع شده و از نعمت آموزش برخوردار شود.
برای تربیت کودک خلاق از زمان تولد تا قبل از ورود به مرحله پیش دبستانی توجه به نکات زیر ضروری است :
محبت در فضای خانواده
روابط صمیمانه پدر و مادر و ریزش محبت بر روی سر کودک ، سبب خواهد شد که ذهن کودک در فضایی آرام بخش به جستجو گری و یادگیری خویش ادامه دهد و انرژی او برای مبارزه با دغدغه ها و نگرانی های درون خانواده ، به هدر نرود.
این موضوع مهمی است که تمامی زوج های جوان در شروع زندگی باید برای آن از آموزش های لازم برخوردار شوند.
وجود آرامش به همراه محبت یک عامل مهم در محیط خانواده برای شکل گیری یک کودک خلاق است .
شیوه تربیت
برای پرورش خلاقیت ، ضرورت بکارگیری شیوه های درست تربیتی ضروری است و اگر اهمیت این موضوع نادیده گرفته شود می توان با صراحت بیان داشت با افزایش سن کودک ، خلاقیت نیز در او سرکوب می شود .
والدین باید در خصوص تمامی نکات تربیتی زیر از آموزش درست برخوردار شوند تا در راه افراط و تقریط گرفتار نشده و ثمره آنان در سنین بزرگسالی تبدیل به آفتی برای جامعه نشود:
--شناخت درست والدین نسبت به ویژگیهای یک کودک خلاق
-آشنایی در خصوص هماهنگی میان والدین در برخورد با کودک
-نحوه رشد صداقت درکودک و جلوگیری از رشد ریاکاری و دوشخصیتی بودن در کودک
-نحوه رشد پرسشگری و اکتشاف درکودک
-نحوه درست اعمال انضباط در کودک
-شیوه درست تنبیه و تشویق
-آشنایی با نحوه برخورد با کودکی که شکست را تجربه می کند
-چگونگی برخورد با تخیلات درکودک
-نحوه آزادی دادن به کودک
-وجود فضای دمکراتیک در منزل به جای استبداد
-چگونگی ایجاد فضای شاد در منزل بنحو درست و منطقی
-نحوه ایجاد اعتماد به نفس در کودک
-آشنایی با نحوه رشد استقلال در کودک
-چگونگی برخورد با کودکی که کاری نو انجام داده است
-رشد دقت نظر در کودک
-چگونگی پایبندی کودک به ارزش های اخلاقی
-آشنایی والدین دررابطه با بکارگیری صبر درراه تربیت کودک خلاق
-رشد نگرش درست کودک نسبت به جامعه خود
-چگونگی رشد ارزش گذاری و احترام به جامعه در ذهن کودک
اگر در خصوص موارد فوق والدین به درستی عمل نکنند ممکن است خلاقیت را در کودکان خود از بین برده و در بزرگسالی شاهد انسان های خلاق و شکوفا نباشیم .
دیگر نمی توان جامعه را با کلی گویی در خصوص والدین آموزش داد و ضروری است گروههای پژوهشی در خصوص خلاقیت کودکان ایرانی شکل گرفته و با توجه به بافت فرهنگی جامعه ما تلاش نمایند تا با بررسیهای انجام گرفته دریابند شیوه درست آموزش کودکان چگونه باید باشد تا با طراحی یک نظام آموزشی کارآمد در داخل خانواده و نهادهای آموزشی ، زمینه برای تربیت کودکان خلاق شکل گیرد.
نقش شعر در خلاقیت کودک
خواندن شعرهای مناسب تاثیرات خوبی بر قوه تخیل و فعال کردن ذهن کودک دارد.هنگامی که مادر از همان ابتدا کودک خود را با لالایی ها به خواب می برد ، اولین تاثیرات را بر ذهن کودک خود می گذارد و امروزه ثابت شده است که لالایی ها بر روی رشد ذهنی کودک بسیار تاثیر گذارند.
یکی از فعالیتهای اساسی که کودکان با آن می توانند در دنیای سرشار از تخیل قرار گرفته و افکار و احساسات و تاثرات خود را بیان کنند ، شعر است و به همین علت مادران باید در خصوص چگونگی نحوه بهره گیری از شعر در رشد ذهنی کودک به سوی خلاقیت از آموزش لازم برخوردار شوند.
داستان و خلاقیت کودک
شنیدن داستان برای رشد خلاقیت کودک بسیار ضروری است . کودک از طریق داستان به سرزمین های حیرت انگیز می رود و با مردمان مختلف آشنا می شود و این خود سرآغاز فعال کردن مغزکودک برای تفکر کردن است و می تواند سبب ایجاد جرقه های خلاقیت در ذهن کودک شود و در این رابطه مادران باید به اهمیت بکارگیری داستان در تسریع خلاقیت کودک پی ببرند و آن را در این دوران حساس بکارگیرند و از طرفی لازم است نویسندگان جامعه ما از آموزش های لازم برخوردار شوند که چه نوع کتاب هایی برای این سنین بنویسند که هم در رشد خلاقیت آنها تاثیر گذار باشد و هم زمینه علاقمندی به فعالیت های گروهی را در آنان افزایش دهد .
بازیهای کودکان و خلاقیت
چه نوع بازیهایی برای رشد ذهنی و جسمی کودک موثر است ؟ و چه نوع بازیهایی علاقمندی به فعالیت های گروهی را در کودک تسریع می ورزد ؟ این ها سوالاتی است که باید پاسخ داده شود و مادران لازم است در این زمینه آموزش ببینند.
کودکان از طریق بازی هم یاد می گیرند و هم لذت می برند و تاحدی آشنا می شوند که چگونه در کنار یکدیگر فعالیت نمایند و این مهم ترین فرصتی است که والدین می توانند از آن بهره گرفته و در رشد ذهنی کودک خود تاثیر بگذارند و آنان را به سوی خلاقیت هدایت نمایند . در این زمینه لازم است محتوی آموزشی به شکل کتاب ، لوح فشرده و کارگاههای آموزشی به والدین کودک ارائه شود.
امروزه یک از معضلات مهم در روند توسعه کشور ، ضعف در ایجاد گروههای فعال کاری است که باید در این مرحله به آن پرداخت و این ضعف بزرگ را برطرف کرد.
فیلم ها و خلاقیت کودک
چشمان کودک دروازه ورود اطلاعات به ذهن کودک است .مشاهده فیلم ها می تواند ذهن کودک را انباشته از دانسته های مختلف کند.
آیا کودکان ما آزادند که هر اطلاعاتی را از طریق مشاهده فیلم ها وارد ذهن خود کنند. دیدن صحنه های خشونت زا و غیر منطبق با سن کودک ممکن است ذهن کودک را دچار تشویش و نگرانی کند و باعث گردد که کودک نتواند به جستجوگری و یادگیری خویش در فضایی آرام بخش بپردازد.
مادران ما باید از آموزش های لازم برخوردار شوند که مشاهده برنامه های تلویزیونی و یا فیلم ها در چه سطحی و محتوایی برای کودکان آنها آزاد است ، در غیراینصورت ، ذهن کودک به مکانی برای رژه رفتن اندیشه های مضر و خطرناک تبدیل می شود و این برای خلاقیت کودک مضر است و از طرفی صدا و سیما باید با توجه به نظرات کارشناسی ، کلیه برنامه های تلویزیونی خود را بر اساس گروههای سنی علامت دار نماید تا والدین با دیدن این علائم دریابند کودکان خود را از دیدن چه برنامه هایی منع نمایند.
بازیهای رایانه ای و کودک
روز به روز به تعداد بازیهای رایانه ای افزوده می شود و با ورود رایانه به منازل ،کودکان نیز به پای این دستاورد بشری کشیده شده اند و این نزدیکی زمینه استفاده کودکان از بازیهای رایانه ای را فراهم نموده است .
ورود اینترنت سبب شده است که حتی کودکان بتوانند از بازیهای متنوع آن استفاده کنند.وجود تلفن های همراه و بهره گیری گسترده از آن باعث شده است که کودکان از بازیهای آن استفاده کنند و این موضوع از این جهت اهمیت می یابد که صاحبنظران و کارشناسان ما برای بهره گیری و یا استفاده درست از این فرصت ها چه تدابیری اندیشیده اند و از طرفی والدین باید از چه آموزش هایی برخوردار شوند که این فرصت به یک تهدید خطرناک تبدیل نشود ؟ اگر کودکان ما به شدت به این بازیها وابسته شوند علاوه بر اینکه علاقه به جستجوگری در آنان کاهش می یابد از تحرک جسمی آنان کاسته شده و مستعد ابتلا به بیماریهای مختلف خواهند شد.
بازدید از نمایشگاهها، موزه ها و مکان های دیدنی
کودکان با بازدید از موزه ها ، نمایشگاهها و مکان های دیدنی ، تجارب ارزشمندی فرا می گیرند و چه بسا سبب شود که علاقمندی کودکان در این بازدید ها کشف شده و با هدایت آن ، زمینه شکوفایی درآنان پدید آید .
امروزه شهرداریها باید اقدام به طراحی گردشگاههای تفریحی آموزشی و هنری نمایند که با جذابیت خود سبب شوند کودک به همراه والدین در آنجا حضور یافته و باعث رشد ذهنی کودک شود .در این مکان ها کودکان می توانند خاک بازی کنند ، با گل چیزهای مختلف خلق کنند ، رنگ آمیزی کنند ، در نمایش های خلاق شرکت کنند،آهنگ ها ی شادی بخش تولید کنند ، در فضاهای سرسبز و زیبا گردش کنند و با دیگر کودکان بازی کنند و از دیدن آثار ایجاد شده یکدیگر لذت ببرند ، آنچنان که قادر باشند در لحظاتی شیرین ذهن خود را به پرواز درآورده و با تجربه اندوزی به افکار جدید برسند و این خاطره خوش را تا آخرعمر با خود به همراه داشته باشند . در این مکان ها می توانند با مربیان علاقمند و دوستدار علم و هنر بحث و گفت و گو کنند و با خریداری کتاب های جذاب با پرنده خلاقیت ذهن خود به آسمان شگفت انگیز تفکر پرواز کنند .در همین اتفاقات است که ممکن است جرقه خلاقیت در ذهن کودکان رخ داده و زمینه های وقوع یک تحول فکری در وجودشان شکل گیرد .
. برای مثال می توانیم از خاطرات استفان جی‌گولد (Stephan J Gould) دانشمند معروف دیرین‌شناس ( (paleontologist که در سال 2002 میلادی درگذشت، ذکری به میان آوریم که در خاطرات خود گفته است : زمانی که پنج‌سال سن داشتم، از موزه تاریخ طبیعی دیدن کردم و آثار به نمایش گذاشته شده در این موزه چنان در وجود من اثر گذاشت که از همان زمان علاقه‌مند شدم که یک دانشمند دیرین‌شناس شوم.
آشنایی کودک با کتاب
اگر میان کودک و کتاب رابطه صمیمانه ای برقرار شود می توان بیان داشت که یک معلم با ارزش تا آخر عمر در کنار او خواهد بود که زمینه ساز بروز افکار نو در وی خواهد شد .مادران باید با شیوه های مناسبی این علاقمندی را در کودک خود ایجاد نمایند تا کودک او هیچ گاه از کتاب دوری نکند و از دیدن آن دچار انزجار نشود و از طرفی محتوی مناسب کتاب ها بسیار با اهمیت هستند تا ذهن کودک را به سوی خلاقیت و فعالیت های گروهی سوق دهد و دانسته های او را در موضوعات مختلف افزایش دهد ، البته در این سنین کودکان بندرت می توانند بخوانند ، اما خواندن کتاب های جذاب به همراه تصاویر زیبا توسط مادر می تواند زمینه علاقمندی را در کودک فراهم آورد و یا از کتاب هایی استفاده شود که خلاقانه طراحی و چاپ شده اند
نمایش های عروسکی و کودک
نمایش های عروسکی علاوه بر آنکه شادمانی را برای کودک به ارمغان می آورند باعث تحریک ذهن او نیز می شوند.کودک دوست دارد با شخصیت های عروسکی ارتباط برقرار نماید و از آنها یاد بگیرد و حتی با آنها صحبت کند . مادر می تواند با عروسک های مختلفی که تهیه می کند روزها نمایش های عروسکی اجرا کند و لحظات شادی را برای کودک پدید آورد .اما برای رسیدن به این هدف باید مادران را آموزش داد و موضوعات نمایشی مناسبی را نیز برای او فراهم نمود تا با بکارگیری آن موضوعات و به کمک عروسک ها وارد دنیای رنگارنگ ذهن کودک شده و باعث ایجاد جرقه های خلاقیت در ذهن او شود.
هنر و کودک
برقراری ارتباط درست میان کودک و هنر باعث می شود که هنر در عمق وجود کودک راه یافته و خلاقیت را در او رشد دهد . هنر علاوه بر افزایش حس زیبا شناسی کودک ، باعث می شود مغز کودک رشد یافته و قابلیت های خود را افزایش دهد.
هنر دارای تاثیرات زیر درکودک است :
ایجاد فضایی آرام بخش جهت ذهن کودک به منظور کشف چیزهای جدید
فعال نمودن قوه تخیل
کسب تجربیات جالب و وادارکردن کودک به تفکر
فعال کردن نیمه راست مغز
کاهش احساس خشم ،نفرت و پرخاشگری در کودک
اگر هنر در عمق وجود کودک راه یابد می تواند تاثیرات خویش را بر جای بگذارد و این جدای از انجام کارهای تقلیدی است که وادار می کند کودک در یک چارچوب و بدون تفکر با هنر رابطه برقرار کند که تاثیری نیز در خلاقیت کودک ندارد نظیر تقلید از نقاشی ها . در این رابطه نباید آزادی کودکان را به هنگام انجام فعالیت های هنری محدود کرد تا کودک بتواند خواسته ها ، تمایلات ، افکار و احساسات خوشایند خود را بیان کند . اگر آنان تحت نظر یک مربی کارآزموده قرار گیرند که به آنان کمک کند که آزادانه قوه تخیل خود را بکار گیرند ، می توانند با خلق آثار هنری به رشد فکری خود کمک کنند و از طرفی باعث می شود انسان به ماهیت درونی کودک پی برده و شناخت بیشتری به دست آورد و همین ویژگیها سبب گردیده که بسیاری از هنرمندان بزرگ دنیا از جمله پیکاسو ، کله و ماتیس بطور عمیق تحت تاثیر بیان کودکانه قرار گرفته و شیوه های جدیدی را در نقاشی ارائه نمایند و همچنین هنرمندان بزرگی چون کاندینسکی ، کله ،شاگال و بسیاری دیگر برای یافتن شیوه جدید در هنرهای تجسمی به بیان کودکانه گرایش پیدا کنند.
این وظیفه متخصصان و متولیان هنر کشور است که در این زمینه فعال شده و راههای درست آموزش هنر به کودک در دوران قبل از ورود به مهد کودک را از طریق نهادهای آموزشی به والدین آموزش دهند .
در کشور ما متاسفانه به علت ضعف درآموزش والدین ، مادر به مطالب و دانسته هایی که به خوبی او را در آموزش هنر به کودک یاری نماید دسترسی ندارد و نهادهای آموزشی نیز وجود ندارد که به این مهم بپردازد و یا از طرفی بسیاری از آموزش ها نیز غلط است و کمتر مادری را می توان یافت که بتواند در این دوران به درستی کودک خود را از آموزش هنر سیراب نماید و به همین خاطر یکی از بهترین زمان ها برای آموزش به کودک به راحتی از دست می رود و این فرصتی است که دیگر به دست نمی آید و شاید بتوان گفت این مهم ترین دورانی است که می توان آشیانه هنر را در وجود شخصیت انسان ساخت و مرغ هنر را برای یک عمر بر بالای سر انسان رها کرد تا همیشه در کنار او باقی بماند.
طراحی کارگاههای آموزشی برای آموزش تکنیک های خلاقیت به کودک
تحولات سریع دنیا یکی از عواملی بوده است که باعث گردید ماتیو لیپمن(Mathew Lipman ) مبحث فلسفه اندیشیدن در کودکان را مطرح نماید تا به رشد تفکر خلاق کودکان کمک نماید تا آنان را برای زندگی در دنیای پیچیده امروز و آینده آماده نماید .
انبوه مجلات و ایجاد سایت های اینترنتی متعدد، نمونه هایی از تلاش های گسترده برای آماده کردن کودکان امروز برای زندگی سخت و دشوارو پرچالش آینده است.
طراحی کارگاههای آموزشی که مادر و کودک در کنار هم آموزش ببینند باعث می شود کودک همراه با مادر از همان ابتدای زندگی ، مهارت هایی را بیاموزد که در عرصه تفکرکردن از آن بهره برده و ذهن خود را توانمند نماید .
محتوی این کارگاهها باید در گروههای کارشناسی مدون شده و در شکل کارگاههای آموزشی در سطح فرهنگسرا به مرحله اجرا درآید.اگرچه نمونه ای از آنها در سطح فرهنگسراهااجرا شده اما بر طبق برنامه مدونی طراحی نشده است.
تحرک و خلاقیت
عادت دادن کودک به ورزش و تحرک نقش مهمی در سلامت ذهن و جسم کودک دارد .یک از ویژگیهای انسان خلاق ، فعال بودن ،پرتحرک بودن و میل به انجام تجربه های جدید است. انسانی که از کودکی کاهل، تنبل و بی تحرک تربیت شود ، فرصت های فراوانی برای موفقیت و رشد خویش را از دست می دهد و ذهن چنین انسانی با گذر زمان خالی از افکار ارزشمند خواهد بود. ورزش می تواند شروعی برای پرتحرکی در کودک باشد و مادران باید آموزش ببینند چه حرکات ورزشی برای کودک مناسب است تا هم به سلامت جسمی او کمک نماید و هم در رشد ذهن او تاثیر گذار باشد و این عادت بسیار ارزشمند در زندگی کودک از زمان حال تا آخر عمر ماندگارشود.
تغذیه و کودک
مغز انسان با کسب انرژی قادر به تفکر کردن است و تغذیه می تواند این انرژی را برای مغز فراهم نماید و لازم است یک محتوی آموزشی مدون در خصوص تغذیه مناسب برای سنین کودکی که می تواند در رشد سلامت مغز موثر باشد تدوین شود و مادران در این زمینه آموزش ببینند .
حمایت از نهاد خانواده
از طرفی نهادهای اجتماعی نیز باید در قبال خانواده مسوول بوده و حمایت های لازم را برای تربیت کودک خلاق در محیط خانواده فراهم نمایند.
بازی های رایانه ای و آسیب های جسمانی و روانی:
بازی های رایانه ای به همان میزان که محبوب ترین و جذاب ترین ابزار سرگرمی کودکان و نوجوانان جامعه امروز به شمار می رود ، یک تهدید کننده جدی برای سلامت جسم و روح و روان آنها است.
برخی از روانشناسان براین باورند که آثار این گونه بازی ها به تدریج در رفتار و گفتار کاربران آشکار می شود. این گروه از روانشناسان از کاربران حرفه ایِ بازی های رایانه ای به عنوان « بیماران روانی ناشناخته» نام می برند.
هریک از افراد جامعه همزمان با شکل گیری روحیه و منش فکری با هنجارها و ناهنجاری ها آشنا می شود. نقش هریک از ارکان جامعه از جمله خانواده و مدرسه در رشد و تکامل منش فکری افراد غیرقابل انکار است . از این رو غفلت از وظایف خود گناهی نابخشودنی است .روانشناسان همواره در بحث شکل گیری شخصیت رفتاری و گفتاری افراد به نقش ابزارهایی چون تلویزیون، کتاب و مطبوعات تأکید می کنند. اکنون با شکل گیری دنیای پیچیده بازیهای رایانه ای ، هشدارها درباره آسیب پذیری شخصیت کودک و نوجوان و تأثیرگذاری آن بر جامعه شدت یافته است.
در این میان ، متأسفانه به دلیل عدم آشنایی والدین با پیامد های ناشی از این بازی ها و همچنین نبود قوه نظارتی قدرتمند و تأثیرگذار، دایره آسیب پذیری کوردکان و نوجوانان ایرانی بیش از دیگر کاربران (بازی خور ها) در دنیای بازی رایانه ای است.
البته نمی توان تأثیرگذاری این بازی ها بر خلاقیت و بالندگی ذهنی کاربران را نادیده گرفت ، به شرطی که آنها در گروه های سنی متناسب خود عرضه شوند ( در کشور های دیگر، علاوه بر این که بر روی CD هر بازی یا نرم افزار سرگرم کننده ، رده سنّی ِ مختص به آن مشخص شده است ، فروشنده یا صاحبانِ مراکزِ بازی های رایانه ای- گیم نت ها- تنها موظف اند آن را در اختیار گروه سنّی مربوطه قرار دهند) .
بررسی های اجمالی در عرصه مراکز بازی های رایانه ای و بازار نشر و عرضه آن ، نشان می دهد که نظارت مستمر و مؤثر ، حلقه ای مفقوده در سیر تولید و عرضه بازی ها در کشور ایران است که در فقدان آن، قواعد بازیهای رایانه‌ای بر هم می ریزد.
آسیب های ناشی از بازی های رایانه ای در دراز مدت عبارت است از:
1- تقویت حس پرخاشگری:
برخی از بازی های رایانه ای که فاقد فاکتور خلاقیت بوده و تنها دارای جنبه های هیجانی هستند ، در دراز مدت می توانند بصورت نا خود آگاه اثرات نا مطلوبی را برای کاربر خود به همراه داشته باشند.
اگر چه هیجان به عنوان نیاز طبیعی کودک و نوجوان - متناسب با هر رده سنّی - جهت رشد و شکوفایی عاطفی و شخصیتی فرد ضروری است ، اما پاسخ آن به شیوه های غیرمعمول و خارج از محدوده طبیعی نتیجه معکوسی به دنبال خواهد داشت.
این دسته از بازی ها با ساختار خشن آمیز خود ، نه تنها نیاز هیجان کودک و نوجوان را تامین نمی کنند ، بلکه باعث افزایش هیجان پذیری به شکلی نا مناسب در آنها شده و پس از مدتی موجب افزایش نیاز نسبت به سطح محرکِ محیطی بالاتر جهت واکنش نشان دادن می شود .
هیجان مستمر بر کودک و نوجوان میزان ترشح هورمون اپی نِفرین و نور اپی نفرین مغز را افزایش داده و سیستم عصبی را مختل می کند و سپس به شکل پرخاشگری ، بی تحملی و تنش های عصبی آشکار می شود.
روان شناسان و صاحب نظران غرب نیز به تاثیر بازی های رایانه ای در ایجاد و بروز پرخاشگری اشاره می نمایند و در تحقیقات خود ( 1986م) در یافته اند که این بازی ها می توانند در ایجاد رفتار های ضد اجتماعی و ناسازگاری موثر باشند. نتایج بررسی های علمی مارک گریفینس (1997م) نشان داد در میان بازی های رایانه ای خشن ، از هر پنج بازی که برای کودکان شش سال و بالاتر مناسب تشخیص داده شده ، در سه بازی به ازای کشتن یا صدمه زدن به کاراکتر رایانه ای امتیاز کسب می شود.
2- افزایش استرس و اضطراب
هیجان زیاد باعث انقباض پیوسته عضلات شده و کودک و نوجوان را دچار عوارضی همچون ضعف اعصاب با بروز تیک های عصبی ، جویدن گوشه لب و ناخن و قفل شدن دندان ها می کند. همچنین افزایش استرس ، اضطراب و پریشان حالی نتیجه پیامد ضعف اعصاب آنها خواهد بود که در نهایت موجب تغییرات فشار خون و تعداد ضربان قلب هم می شود.
بر اساس پژوهش های اخیر، میان بازی های رایانه ای و اختلاف بین میانگین نمرات دانش اموزان مقاطع مختلف در متغیر اضطراب رابطه مستقیم و معنا داری وجود دارد.
3- انزوا طلبی
از دیگر آسیب های ناشی از افراط در بازی های رایانه ای، انزوا و گوشه گیری تدریجی است. کودک و نوجوانی که همیشه وقت خود را به این نوع بازی ها اختصاص می دهد، رفته رفته به درون گرایی متمایل شده و در برقراری ارتباط اجتماعی پویا با دیگران ناتوان خواهد بود.این روحیه انزوا طلبی باعث می شود که آنها از گروه هم سالان جدا شود که این خود زمینه ساز ناهنجاری های دیگر است.
نتیجه پیامد گوشه گیری، بروز افسردگی است که در ادامه می تواند اثرات روحی منفی برای کودک و نوجوان به همراه داشته و در آینده آنها تاثیر گذار باشد.
4- کم توجهی
کودک و نوجوان به دلیل استمرار در انجام بازی های جنجالی و پر سر و صدای رایانه ای، کم توجهی پیدا می کنند و در ذهنیات خود تخیلاتی را می پرورانند. آنها به طور پیوسته در عالم خیال سیر می کنند و به مرور از دامنه توجه و تمرکزشان به شکل قابل ملاحظه ای کاسته خواهد شد.
این عارضه در کودکان بیش فعال که ذهنیت کنجکاوتری دارند ، مخرب و شدید تر است.
5- بی نظمی و خود محوری
ایراد دیگر بازی های رایانه ای این است که این بازی ها نظم و برنامه خاصی ندارند و کودک و نوجوان هر زمان که اراده کنند، مشغول بازی می شوند. همین ویژگی، بی نظمی را به کودک و نوجوان می آموزد. دراین بازی ها شکست یا پیروزی مفهومی ندارد ، در نتیجه آنها خود محوری را نیز می آموزند.
6- بد خلقی و بهانه گیری
تحریک پذیری و هیجان بیش از اندازه بازی های رایانه ای موجب بی حالی و کاهش انرژی کودک و نوجوان شده، در نتیجه آنها شروع به بدخلقی ، بهانه گیری ، توقعات بی جا، اذیت و آزار دیگران می کنند . همچنین برای کنترل هیجان خود ، کالری بیشتری مصرف کرده و ناچار به پر خوری روی می آورند . این فرایند رفته رفته به افت شدید اخلاقی کودک و نوجوان در سطح خانواده و جامعه خواهد شد.
7- اختلال در رشد جسمانی
مهارت های حرکتی و تکامل رشد جسمانی انسان ، از آثار مثبت تکاپو ، جست و خیز در دوران کودکی است ، اما هنگامی که حرکات فیزیکی محدود شود و کودک اوقات خود را صرف تماشای رایانه و بازی های آن کند ، استخوان و مفاصلی که در این دوران باید نهایت رشد خود را داشته باشد ، از تکامل بازمانده و آسیب می بینند . در نتیجه رشد کودک دچار اختلال می شود. بسیاری از مهارت های فردی در او تکامل پیدا نمی کند و از آنجا که حرکت دست تنها فعالیت بازی های رایانه ای است، کودک نمی تواند فعالیت های انفرادی را با سرعت عمل انجام دهد.
8- ضعف بینایی
هنگام بازی رایانه ای، چشم حدود چهار هزار حرکت در ساعت دارد و ناچار است فشار زیادی را برای دیدن دقیق و تمرکز روی صحنه هایی که به صورت متوالی و پیاپی و با سرعت نمایش داده می شود، تحمل کند. این اتفاق در نهایت باعث تحریک پذیری سیستم عصبی شده و مشکلات و عوارض بیناییِ گوناگونی مثل تاریِ دید، عدم تطابق و دو بینی و پرش پلک به همراه دارد. از سوی دیگر ، ضعف توان بینایی و خستگی چشم از عوارض تماشای بیش از حد بازی های رایانه ای است.
9- آسیب های مفصلی
یکی دیگر از آسیب های جسمانی ناشی از بازی های رایانه ای ، آسیب به مفاصل کودک است. تحقیقات نشان می‌دهد که به ازای هر ساعتی که کودکان صرف بازی با رایانه و کنسول های بازی می کنند ، احتمال ابتلای آنها به دردهای مفصلی را نزدیک به 50 درصد افزایش پیدا می کند و هر چه سنّ کودک کمتر باشد ، احتمال ابتلای او به چنین عارضه ای بیشتر خواهد بود ، به طوری که یک کودک 7 ساله که در روز ، 2 ساعت به بازی های رایانه ای بپردازد ، نسبت به یک کودک 10 ساله درد بیشتری در ناحیه مچ و انگشتان دست احساس می کند ، زیرا عضلات دست کودک در حال رشد است. 2 الی 3 ساعت بازی با رایانه برای یک کودک 7 ساله زمان بسیار زیادی است و می‌تواند رشد صحیح عضلات دست و بازوی او را تحت تأثیر قرار بدهد.
نتیجه گیری:
مهم ترین اقداماتی که باید به انجام برسد شامل موارد زیر است :
1-ایجاد یک ساختار سازمانی به عنوان اندیشگاه خلاقیت که بتواند در زمینه خلاقیت برای تمامی اقشار جامعه تفکر نماید و برنامه ملی ارائه دهد و در این رابطه لازم است یک زیر شاخه تخصصی به نام کودک و خلاقیت در این اندیشگاه تشکیل شود و با جذب متخصصان و صاحبنظران سیاستگزاریهای لازم را به انجام رساند .یکی از اقدامات بسیار مهم این اندیشگاه ، مطالعات آینده شناسی کودک ایرانی است بنحوی که متخصصان وضعیت بیست سال آینده ایران و جهان را باید مورد بررسی قرار داده و خصلت های رفتاری در آن دوران را مورد تحلیل قرار دهند و محتوی آموزشی لازم برای تعلیم و تربیت کودکان امروز بنحوی که بتوانند برای آن دوران آماده شوند را تدوین نمایند .
2-راه اندازی یک سایت ملی در زمینه خلاقیت کودک که می بایستی آخرین دستاوردها، فعالیت ها ، گزارشات و پیوند سایت های مرتبط در آن ارائه شود تا کلیه علاقمندان از هر نقطه کشور بتوانند به آخرین اطلاعات آن دسترسی داشته باشند و از طرفی دانشمندان داخل و خارج کشور نیزبتوانند در انتقال تجربیات و نظرات سهیم شوند.
3-حمایت از گروهها و سازمان های غیردولتی فعال در زمینه خلاقیت کودک
4-تدوین کتاب جامع تربیت کودک خلاق به زبان ساده برای ارائه به خانواده ها جهت آموزش و فرهنگ سازی در زمینه خلاقیت
در پایان باید به خاطر داشته باشیم کودکان سرمایه های ارزشمندی هستند که اگر به درستی تربیت شوند به گنجی ارزشمند برای جامعه تبدیل خواهند شد در غیر اینصورت بارگرانی خواهند شد بر دوش جامعه. پس از این فرصت طلایی پیش رو استفاده نماییم و این ضرب المثل چینی را نیز بخاطر داشته باشیم که بیان می کند: پول ، ثروت بی جان است ،ولی بچه ها ثروت زنده هستند.
پیشنهاد ها:
با توجه به یافته اصلی این پژوهش مبنی بر تاثیر بازی های رایانه ای در تشدید اثرات منفی روان شناختی و آسیب‌های جسمانی، پیشنها های زیر ارائه می شود :
1- آگاه سازی و آموزش والدین و کودکان و نوجوانان از اثرات مخرب بازیهای رایانه ای خشن.
2- کنترل و نظارت بر روند تکثیر و توزیع بازیهای رایانه ای .
3- تدوین آیین نامه های مربوط به تاسیس و اداره کلوپ های بازی های رایانه ای و گیم نت ها.
4- حمایت از تولید بازیهای رایانه ای آموزشی مفید با توجه به فرهنگ بومی و محلی.
منابع:
1- اسد اللهی ، سعید رضا ، بازی های رایانه ای ، مربیان نسل فردا ، مجله ره آورد نور ، شماره 13 ، 1384 ه . ش .
2- افتاده حال ، درویش ، نقش و تاثیر بازی های رایانه ای بر کودکان و نوجوانان ، مجموعه مقالات همایش پیامدهای فرهنگی اسباب بازی ، تهران ، فرهنگسرای بهمن ، 1375 ه . ش .
3- بیابانگرد ، اسماعیل ، بررسی ارزش های مختلف بازی برای کودکان و نوجوانان ، مجله پیوند ، شماره 161 ،1376 ه . ش .
4- روزنامه کیهان ، نگاهی آسیب شناسانه به بازی های رایانه ای ، جای خالی اندیشه های اسلامی- ایرانی سال شصت و چهارم ، شماره 18621 ، 1385 ه . ش .
5- زمانی ، محمد ، بازی و تاثیر آن بر رشد و تحول جسمانی ، اخلاقی و اجتماعی کودک ، رشد معلم ، سال یازدهم ، شماره 9 ، 1371 ه. ش .
5- سیف ، علی اکبر، استرس و اضطراب از دیدگاه نظریه های یادگیری ، مجله پژوهش در مسایل روانی و اجتماعی ، سال چهارم ، شماره 6 و 7 ، 1370 ه . ش .
5- گلسرخی ، شایسته ، نقش اسباب در انتقال فرهنگ به کودکان ، مجموعه مقالات همایش پیامد های فرهنگی اسبا..
