سن گندم
سن گندم که به نام کاسه پشتک و در کشورهای عربی سونه گفته میشود با احتمال زیاد از قرنها پیش و حداقل قبل از زمان نادرشاه در ایران شیوع داشته است ولی اولین گزارش کتبی در مورد شدت خسارت این آفت مربوط به سال 1306 می باشد. این سن از دیر زمان در تمام نقاط ایران وجود داشته وبدون شک مهمترین آفت کشتزارهای غلات(گندم و جو) بوده است. زیان آن نه تنها از نظر کمیت وکیفیت چشم گیر می باشد قوه نامیه دانه های سن زده نیز به شدت کاهش می یابد.برای کشوری مانند ایران همواره سن زدگی بمراتب شدیدتر از ملخ خوراکی بوده است، زیرا بر خلاف ملخهای مهاجر این حشره بومی کشور بوده وهجوم آن سالیان متوالی ادامه می یابد. از ابتدای کاشت محصول تا برداشت آن نگرانی و وحشت بر روستائیان حکمرانی می کرد وازهیبت هجوم سن که نتیجه آن قحطی وگرسنگی اغلب مهاجرت بوده لرزه بر اندام آنان می افتاد. در برابر چنین آفتی از همان زمان قدیم کشاورزان هر چه از دستشان بر می آمده انجام داده اند گاهی تغییر زمان کشت وزمانی جایگزینی جو بجای گندم یا کشت واریته های زودرس را مفید می دانستند ووقتی دستشان از همه جا کوتاه می شد به نذرونیاز ودعا توسل می جستند.بعضی از اشخاص فریبکار نیز در نقاط سن خیز به کشاورزان ساده لوح مراجعه و در مکانهای زمستان گذرانی در کوه یا مزارع دعای سن بند تعبیه می کردند تا سن بمزارع هجوم نبرد وبا وجود ترقیات شگرفی که تاکنون در مبارزه علیه سن گندم حاصل شده است هنوز هم پدیده دعای سن بند در بعضی نواحی کشور دارای طرفدارانی می باشد. قدیمی ترین اثری که از مبارزه علیه سن در کوه در دسترس می باشد نوشته مرحوم احمد حسین عدل وزیر اسبق کشاورزی در سال 1927 میلادی است ومعتقد است که نادرشاه«1736 میلادی» به قشون خود امر کرده که در مکانهای زمستان گذران کلیه گیاهان پناهگاه سن را آتش بزنند وبر اثر این عمل مدت چند سال کشور ایران از حمله سن در امان بوده است( صفوی وبغدادچی، 1364).
سن گندم یکی از آفات مهم گندم ودرکشورهای ایران، عراق، ترکیه، قبرس، سوریه، لبنان، فلسطین، اردن، جنوب شوروی ویونان است ودر ایران نیز در اکثر مناطق کشور انتشار دارد. این سن عمدتاً آفت گندم بوده ولی به جو وچاودار نیز حمله می کند ودر بعضی از کشورها از روی یولاف، سورگوم وبرنج نیز گزارش شده است(Miller,1991).
حشره کامل سن گندم، سن بزرگی است به طول 12-14 میلیمتر وعرض حدود 8 میلیمتر. بدن آن بیضی شکل وتقریباً پهن می باشد. رنگ آن متغیر و از زرد خاکستری تا قهوه ای مایل به سیاه وگاهی کاملاً سیاه مشاهده میشوند ودر ورامین زراعین به این سنهای سیاه سن نادری می گویند. درافراد زرنگ رنگ اغلب نقوشی از لکه های سیاه روی حشره ملاحضه می گردد. سر آن مثلثی شکل و در وسط سرشیار باریکی دیده میشودکه جدارهای آن تا انتهای سر ادامه دارد ودر آنجا بهم می رسد. سینه اول بزرگ، ذوزنقه ای ودارای نقاطی می باشد. شاخکها 5 بندی بوده وآخرین بند بلند تر وتیره تر از سایر بندها است. خرطوم حشره نسبتاً بلند ودر حال استراحت زیر بدن قرار می گیرد. اکوسون یا سپرچه فوق العاده طویل وبرجسته وتمام طول بدن وقسمتی از بالهای روئی را می پوشاند واز طرفین آن فقط کنار بالهای مزبور وحاشیه 5 حلقه آخری شکم که هر کدام در طرفین یک لکه سیاه دارد نمایان است. روی سطح فوقانی سپرچه تعداد بسیاری نقطه های ریز وجود دارد ودر وسط آن یک خط کوتاه زرد رنگ دیده میشود. رانها وساق های پا دارای خارهای ریز قهوه ای رنگ است. پنجه ها دارای سه مفصل است که دومی از بقیه کوتاه تر می باشد. سن های نر و ماده را از روی حلقه های تناسلی می توان از یکدیگر تشخیص داد. تخم حشره کروی وبه قطر 7% میلیمتر و معمولاً در دو ردیف ودر هر دسته 10-16 عدد روی برگها گذارده وتوسط ماده چسبناک موجودروی آنها به سطح برگ می چسبند. تخمها بلافاصله پس از خروج حشره ماده به رنگ آبی مایل به سبز است، رنگ سبز پس از مدتی روشن تر شده ونقاط سیاهی روی آن مشاهده میشود. بتدریج با رشد جنین، نقطه های سرخی روی تخم ظاهر میگردد، هرچه که رشد جنین تکمیل تر می شود، نقطه های سیاه و سرخ موجود در تخمها بیشتر با هم جمع شده به ترتیب فرق سرو چشمهای جنین رابوجود می آورند. سن گندم دارای 5 مرحله پورگی است و پوره های جوان سن اول به طول 2/1 میلیمتر و تقریباً گرد هستند. رنگ پوره ها سبز کمرنگ تازرد و بتدریج رنگشان نیز تیره میشود وپس از مدتی 50-60 دقیقه کاملاً سیاه می گردند. رنگ پوره ها پس از اولین پوست اندازی سرخ آجری که تا حالت بلوغ تقریباً بهمین حالت باقی می مانند(Talhouk,1962).
خسارت سن گندم در دوره رشد و نموگیاه معمولاً در سه مرحله سن مادر، پوره و سن های بالغ نسل بهاره انجام میگیرد. خسارت مربوط به مرحله اول توسط حشرات بالغ نروماده که اصطلاحاً سن مادر گفته میشوند، بعد از پرواز از ارتفاعات کوهستانی وترک محل های زمستان گذرانی حشرات سن به طرف مزارع سبز غلات صورت می گیرد. در این دوره حشرات بالغ زمستان گذرانده به منظور آمادگی برای تولید مثل وتخمریزی احتیاج به تغذیه از شیره ساقه وبرگهای جوان سبز گندم دارد. برای تغذیه سنها خرطوم خود را به داخل نسج سبز بوته گندم مخصوصاً ساقه وبرگ و خوشه های سبز و جوان فرو برده و از مواد غذائس مخصوصاً گلوتن آنها تغذیه می کنند. در نتیجه این تغذیه، خوشه تازه تشکیل شده، خشک و رنگ آن سفید میشودکه از دور قابل تشخیص می باشد خسارت آفت سن در این مرحله معمولاً کم و هر حشره بالغ زمستان گذرانده در شرائط مناسب جوی مخصوصاً در حرارت بالاتر از 20 درجه سانتیگراد حدود 3-5 ساقه گندم را در مدت چند روز خسارت می زند. شدت خسارت در این مرحله بستگی به جمعیت یا تراکم حشره در واحد سطح دارد. بر اساس بررسی های زیادی که صورت گرفته است، چنانچه تعداد سن مادر در هر متر مربع مزرعه گندم یک یا بیش از یک عدد باشد، مبارزه شیمیائی ضرورت پیدا می کند(جواهری،1357). مرحله دوم خسارت به وسیله پوره های سن مختلف آن انجام می گیرد. پوره های سن اول تا اواسط سن دوم پورگی تغذیه نمی نمایند. پوره ها برای تکمیل مراحل مختلف رشد خود از برگ، ساقه ومخصوصاً از شیره دانه های سبز خوشه گندم تغذیه می کنند. شدت تغذیه پوره ها از سن سوم پورگی افزایش می یابد ودر حالت سنین چهارم وپنجم حداکثر عمل تغذیه برای کامل شدن دوره پورگی وپیدایش حشرات بالغ جدید انجام میگردد. مرحله سوم خسارت مربوط به حشرات بالغ نسل جدید بوده، که برای ادامه رشد وتوانائی پرواز به ارتفاعات کوهستانی وآغاز استراحت تابستانی خود احتیاج به تغذیه کافی از دانه های خوشه گندم دارند. در این مرحله خوشه های گندم تقریباً سخت و محصول در دست برداشت خواهد بود. خسارت سن گندم بیشتر مربوط به دوره پورگی وحشرات کامل نسل بهاره می باشد وچنانچه تراکم پوره سن در متر مربع حداقل بیش از 5 عدد بود سمپاشی ضرورت پیدا خواهد کرد. گاهی تراکم سن در مزارع آلوده بسیار شدید، به طوریکه در سال 1354 در قریه زیار اصفهان این تراکم تا 500 عدد در متر مربع نیز شمارش گردیده است( جواهری،1357). سن گندم در موقع تغذیه آنزیمهای بزاقی را وارد بذر کرده و مواد پروتئینی را حل می نماید تا به سهولت بتواند از آن استفاده نماید. این آنزیمها در خمیر نیز باقی مانده و گلوتن را از بین برده وخمیر خوب ور نمی آید(Miller,1991).
شامل 17 صفحه فایل word قابل ویرایش
دانلود مقاله آفات گندم و جو