تبریز
تبریز شهری است که نامش از دیرباز آشنای اهل سیاحت و تجارت در اقصی نقاط جهان بوده و هست و در طول جاده ابریشم غرب را به شرق پیوند داد و دروازه مشرق زمین خوانده شد. تبریز مرکز استان آذربایجان شرقی در 46 درجه و 25 دقیقه طول شرقی و 38 درجه و 2 دقیقه عرض شمالی از نصف النهار گرینویچ واقع شده است و در قلمرو میانی خطه آذربایجان قرار گرفته و جمعیت آن بیش از یک و نیم میلیون نفر میباشد.
توسعة صنایع در این خطه در سال 1970 میلادی پایه گذاری گردیده و از آن پس در حال پیشرفت میباشد در این بخش مشارکتهای عظیمی با کشورهای دیگر مانند چک و اسلواکی ، رومانی ، شوروی سابق و آلمان به انجام رسیده اند تولیدات عمده صنعتی در این منطقه عبارتند از : مواد غذایی ، مواد شیمیایی ، کانی غیرفلزی ، فلزات اساسی ماشین آلات نساجی و فرش این محصولات هم برای مصارف داخلی و هم برای صادرات بسیار مهم هستند. استان آذربایجان شرقی با اختصاص 38/5% از کل کارخانه های بزرگ صنعتی کشور و احراز رتبه چهارم در بین استانهای کشور از مناطق مهم صنعتی کشور بشمار می آید. به ویژه با ایجاد و تمرکز صنایع سنگین تولید ماشین آلات و تجهیزات تبریز را یکی از قطبهای صنعتی کشور نموده است.
واحدهای صنعتی استان که بطور عمده در تبریز مستقر می باشند در سه محور تبریز ـ میانه ، تبریز ـ مرند و تبریز ـ مراغه مستقر شده اند و بدلیل اینکه در سر راه جاده ایران ـ اروپا قرار دارند از اهمیت مضاعفی برخوردارند.
صنایع سنگین با 13 واحد عظیم و حدود 3600 واحد بزرگ و کوچک این استان را از مزیت نسبی در این زمینه ها برخوردار نموده است.
در سایر زمینه ها کارخانجات و واحدهای تولیدی منحصر بفردی چون پتروشیمی و پالایشگاه و تولید برخی ماشین آلات مورد نیاز صنایع کشور از جمله تولید ماشین آلات نساجی را میتوان نام برد.
زبان و مذهب مردم تبریز
مردم تبریز چون دیگر مردم آذربایجان به زبان آذری سخن میگفتند اما مقارن با تشکیل سلسله صفوی زبان ترکی جانشین زبان آذری شد. این زبان در اثر گذشت زمان به علت تداخل فرهنگی و سیر تاریخی تحت تأثیر زبان فارسی ، عربی ، ارمنی و گرجی قرار گرفته و در حقیقت زبان ترکی کنونی مردم تبریز زبان آذری جدید یا ترکی آذری میباشد.اکثریت قریب به اتفاق مردم تبریز مسلمان و پیرو مذهب شیعه اثنی عشری هستند و اقلیتی از مسیحیان که اکثراً ارمنی و گریگوری مذهبند در تبریز زندگی میکنند.
مشخصات اقلیمی تبریز
◄ جمعیت تبریز
بر اساس نتایج عمومی آمارگیری جاری جمعیت تبریز در سال 1357 به میزان 1486509 نفر بوده است. ولی امروزه مهاجرین زیادی را به خود جذب کرده و هر ساله حدوداً 04/2 درصد رشد جمعیت داشته است.
◄ صنعت
صنایع تولیدی پایه های اقتصادی این بخش هستند. توسعه صنایع در این خطه در سال 1350 پایه گذاری گردیده و از آن پس در حال پیشرفت میباشد. در این بخش مشارکتهای عظیمی با کشورهای دیگر مانند چک واسلواکی ، رومانی ، شوروی سابق و آلمان به انجام رسیده اند. تولیدات عمده صنعتی در این منطقه عبارتند از : مواد غذایی ، مواد شیمیایی ، کانی غیر فلزی ، فلزات اساسی ، ماشین آلات نساجی و فرش این محصولات هم برای مصارف داخلی و هم برای صادرات بسیار مهم هستند.برنامه های توسعه اقتصادی جمهوری اسلامی ایران تسهیلات مناسبی را برای سرمایه گذاری در این منطقه بوجود آورده است و سرمایه گذاری بخش خصوصی در حال توسعه میباشد و در طی سالهای 70 ـ 1368 به میزان 440 میلیون دلار بوده است.
استان آذربایجان شرقی که با جمهوری های آذربایجان ، نخجوان و ارمنستان مرز مشترک دارد و از طریق مرز بازرگان با کشور ترکیه نیز مرتبط است ، موقعیت استراتژیکی بسیار بالایی برای بوجود آمدن یک مرکز عمده تجاری بین المللی را حائز میباشد.
◄ آثار تاریخی تبریز
تبریز با سابقه ای کهن ، دارای آثار و بناهای تاریخی فراوانی بوده که متأسفانه در اثر مرور زمان ، حملات مکرر بیگانگان ، عدم توجه حکومتهای سابق و سوانح طبیعی چون سیل و زلزله به تدریج روبه ویرانی رفته اند.
آنچه امروز در تبریز باقی مانده بیشتر به حکومت ایلخانان مغول صفوی تا قاجاریه منسوبند و بعضاً از شاهکارهای هنر و معماری بشمار می آیند. مهمترین این بناها عبارتند از :
مسجدکبود
مسجد کبود که به فیروزه اسلام شهرت دارد در خیابان امام خمینی واقع شده و از نظر کاشیکاری ، آمیزش رنگها و داشتن انواع خطوط عالی و طرحهای بدیع ، از تنوع و ظرافت خاصی برخوردار است. این مسجد از آثار جهانشاه قره قویونلو و متعلق به سال 870 هجری است که بوسیله جهان بیگم همسر جهانشاه بنا شده و توسط دخترش صالحه خاتون مرمت شده است. این بنا دارای سردربلند با کاشیکاری مزین به کتیبه معرق عالی ، دومناره رواق گنبد دار و شبستان است.
ارک یا مسجد علیشاه
بنای ارک علیشاه یکی از ابنیه کهن و عظیم تبریز است که از زمره شاهکارهای معماری اسلامی بشمار میرود. این بنا در خیابان امام خمینی واقع شده و از آثار تاج الدین علیشاه جیلانی وزیر سلطان ابوسعید ایلخانی است که در سال 716 عملیات ساختمان آن آغاز شد . در سال 724 بوسیله بازماندگانش به پایان رسیده. از این بنا در دوره قاجاریه و در انقلاب مشروطیت و درگیری های تبریز بعنوان انبار مهمات استفاده میشده به همین جهت به آن ارگ نیز گفته میشود.
بنای کنونی با سه دیوار بلند به صورت ایوانی به عرض 15/30 متر به چشم میخورد که بلندی دیوارهای سه گانه بنا 26 متر و عرض هر دیوار 40/10 متر میباشد. در محوطه این بنا نماز جمعه اقامه میشود و بنام مصلای امام خمینی ( ره ) نامیده شده است.
مسجد جامع تبریز
یکی از قدیمی ترین آثار تاریخی تبریز است که در دوره ایلخانه مورد توجه بوده و محراب رفیع باقیمانده یادگار آن دوره است. در دوره حکومت آق قویونلو گنبدی بزرگ آراسته به انواع کاشیکاری معرق بوسیله سلجوق شاه بیگم زن اوزن حسن بر فراز آن احداث شد. این بنا در زلزله سال 1193 صدمه کلی دید لیکن در دوره حسینقلی خان دینبلی حاکم وقت بازسازی گردید. در جنب این مسجد ، مساجد خاله اوغلی و حجت الاسلام قرار دارند.
بازار تبریز
شهر بزرگ تبریز بنا به مقتضیات جغرافیایی ، وسعت ، قدمت و اهمیتی که دارد دارای یکی از زیباترین و بزرگترین مجموعه بازارهای ایران میباشد سبک معماری ، کثرت سراها و تیمچه ها و وجود تعدادی مدرسه و مسجد نیز به این مجموعه اهمیت و امتیازی خاص داده است. از تاریخ ساخت مجموعه بازار تبریز اطلاعی در دست نیست ولیکن اکثر مورخین و جهانگردان اسلامی و خارجی که از قرن چهارم تا عهد قاجار از تبریز دیدن کرده اند ، مدارک ارزنده ای را درباره بازار و وضع بازرگانی تبریز ارائه داده اند. بازار کنونی تبریز مربوط به اواخر حکومت زندیه و عصر قاجار میباشد. در زمان عباس میرزا که تبریز مقر ولیعهد حکومت قاجار بود سراها و تیمچه ها ساخته شد. بازار تبریز با طاقها و گنبدهای بلند آجری که شامل بازار امیر ، بازار کفاشان ، راسته بازار ، بازار یمینی دوز ، بازار حلاجان ، بازار سراجان راسته کهنه ، بازار حاج محمد حسین ، بازار مشیر ، بازارچه صنفی و بازارچه میرابوالحسن میباشد. سراها و تیمچه های معروف عبارتند از : سرای حاج رسول ، سرای حاج میرزا علی نقی ، تیمچه و سرای شیخ کاظم ، تیمچه حاج صفر علی ، تیمچه و دالان میرزا شفیع ، تیمچه ملک و تیمچه میرزا رحیم سه تیمچه حاج شیخ ...
آرامگاه دو کمال
بنای زیبا و ساده که مدفن دو تن از بزرگان ادب و هنر ، کمال الدین مسعود خجندی از شعرای معروف قرن هشتم و نهم و کمال الدین بهزاد معروفترین نقاش مینیاتوریست قرن دهم هجری در میان باغی مشجر واقع در محله بیلانکوه تبریز قرار دارد.
کلیساهای تبریز
در تبریز شش کلیسا وجود دارد که مهمترین آنها عبارتند از : کلیسای سرکیس مقدس که در سال 1845 میلادی تجدید بنا شده و در محله بارون آواک قرار دارد.
کلیسای مریم مقدس در نبش خیابان شریعتی شمالی و جمهوری اسلامی واقع شده است و ساختمان آن در سال 1785 میلادی پایان یافته و بزرگترین و قدیمیترین کلیسای تبریز است. کلیسای عذرای توانا در محله میارمیار قرار دارد و در سال 1910 میلادی احداث شد.
پیشینه قدیمی تبریز
تبریز مرکز استان آذربایجان شرقی است . در 46درجه و 25 دقیقه طول شرقی و 38درجه و دو دقیقه عرض شمالی از نصف النهار گرینویچ واقع شده است. ارتفاع آن از سطح دریا 1340 متر می باشد. با وسعتی حدود 11800 کیلومتر در قلمرو میانی خطه آذربایجان و در قسمت شرقی شمال دریاچه ارومیه و 619 کیلو متری غرب تهران قرار دارد . در150 کیلو متری جنوب جلفا ، مرز ایران و جمهوری آذربایجان قرار گرفته است. جمعیت تبریز بیش از یک و نیم میلیون نفر می باشد.
تبریز از سمت جنوب به رشته کوه منفرد همیشه پر برف سهند و از شمال شرقی به کوه سرخ فام عون علی (عینالی) محدود می شود. رودخانه آجی چای (تلخه رود) از قسمت شمال و شمال غرب تبریز می گذرد و بعد از طی مسافتی قابل توجه در دشت تبریز به دریاچه ارومیه می ریزد و مهرانرود از میانه تبریز می گذرد که اکثرا در فصول مختلف سال بی آب است.
تبریز زمانی دارای باغات و مزارع فرح انگیز و پر آوازه ای بود به همراه قنات ها و چشمه های متعدد که امروز تمامی آن همه باغات و مزارع از میان رفته یا درحکم از میان رفتن است و گستره شهر پیرامون خود را به مناطق مسکونی، تجاری ، اداری ، و صنعتیو خدماتی مبد ل ساخته است.
شرح تبریز از گذشته ها ی دور تا به امروز هرگز د ر قاموس سطر ها و نوشته ها نگنجیده است.
پیشینه تبریز همواره درهاله ای از ابهام مستور بوده و امروز نیز حکایتگر غرایب است . تاریخ تبریز در پیش ا زظهور اسلام اسیر ظن ها وگمان ها و گاهی اغراض هاست و بعد از ظهور اسلام سیمای پرشکوهش نظر جهانیان را معطوف می سازد و در گستره وسیع حکومت اسلامی به " قبه السلام " مشهور می شود . سپس در شاه راه ابریشم ، شرق را با غرب پیوند می دهد و رونق اقتصادیش به بنیان بازارها و کاروانسرا هایی می انجامد که عظیم ترین مکان مسقف پهنه گیتی می گردد واز این رو – رشک انگیز – دارای شکوهمند ترین ابنیه اعصار و مترقی ترین دانشگاه آنزمان ها – ربع رشیدی – می شود.
بنیاد شهر تبریز و وجه تسمیه نامش افسانه ای را می ماند ، گاهی بوی اغراض می دهدو برخی موارد نیز از ظن ها و گمان ها نشات می گیرد.
زنده یاد عبدالعلی کارنگ درآثار باستانی آذربایجان (آثار و ابنیه تاریخی شهرستان تبریز) در باب وجه تسمیه تبریز می نویسد: کلمه تبریز را جغرافی نویسان عرب چون سمعانی ویاقوت حموی به " کسرتاء " و جغرافی نویسان ایرانی وترک چون حمدالله مستوفی و کاتب چلپی به " فتح تاء " و مورخان رومی و روسی چون فاوست ، آسولیک، ورطان و خانیکف به" فتح تاء " ، قلب " باء" ، به " واو" یعنی به صورت "تورز"Tavrez و " تورژTaverz " ، " تورشTavres" و " دورژ Davrez " ذکر کرده اند.
درباره بنا و وجه تسمیه شهر تبریز حمدالله مستوفی و یاقوت حموی می نویسند : بنای تبریز از زبیده زن هارون الرسید است . وی به بیماری تب نوبه مبتلا بوده، روزی چند در آن حوالی اقامت کرده ، در اثر هوای لطیف و دل انگیز آنجا بیماری زبیده زایل شده، فرموده شهری در آن محل بنا کنند و نام آن را " تب ریز " بگذارند
اولیا چلبی کلمه " تبریز را به معنی ستمه دوکوجو" (ریزنده تف و تاب) و این نام را باآتشفشانی دیرین کوه سهند مربوط دانسته است.
زنده یاد کارنگ درادامه می افزید: مورخان ا رمنی هم اسم تبریز را " تورژ یا دورژ" محرف عبارت " د، ای ، ورژ " به معنی انتقام گاه دانسته و نوشته اند : بانی تبریز خسرو ارشاکی (233-217م) حکمران ارمنستان است که آن شهر را به یاد گرفتن انتقام " ارتبانوس" یا " اردوان" آخرین پادشاه پارتی ا زاردشیربابکان بنیاد نهاده ونام آن راDa-i-vrez) ) گذاشته است.
مولف آثار باستانی آذربایجان با افسانه شمردن موارد ذکر شده می نویسد : قدیمی ترین ذکر نام تبریز را درکتیبه سارگن دوم پادشاه آشور خواهیم یافت. شرقشناس شهر فقید ولادیمیر مینورسکی می نویسد : " سارگن دوم د رسال 714 قبل از میلاد به قصد تصرف ممالک اورارتو سفری به شمال غربی ایران کرد. از ناحیه سلیمانیه کنونی (واقع د رکردستان عراق) داخل کردستان مکری شد، از پارسوا parsua (پسه کنونی ) و ساحل جنوبی دریاچه ارومیه گذشت ، از سوی شرقی دریاچه به راه خود ادامه داد و پس ازپشت سر گذاشتن " اوشکایا" (اسکوی کنونی) قلعه "تارومی" یا "تاروئی " و "ترماکیس" را گشود . بعید نیست یکی از این دو کلمه نام قدیمی تبریز کنونی باشد.
چنانچه درابتدا اشاره شد پیشینه تبریز همواره در هاله ای از ابهام مستتر بوده است و بنیاد و وجه تسمیه نامش گاهی افسانه ای ، گاهی مغرضانه و گاهی نشات گرفته ازظن ها . گمان ها می گردد. این که تبریز قبل از اسلام مکانی آباد ویا غیر آباد بوده است هنوز سند محکمه پسندی در میان نیست حتی در اوایل ظهور اسلام نیز در حمله اعراب به آذربایجان نامی ا زتبریز دیده نمی شود، تنها اشاره دقیق و مستند مربوط به زمان سلسله روادیان است که در زمان خلافت متوکل عباسی ، رواد ازدی و فرزندانش تبریز رو به آبادی نهاد و دور شهر رابارو کشیدند .از آن زمان به بعد تبریز با سپری ساختن وقایع تلخ و شیرین اوازه ای جهانی یافت . اوصافی که درطول تاریخ از تبریز شده است به اجمال چنین است:
در قرن چهارم هجری یاقوت حموی تبریز را مشهورترین شهر آذربایجان می خواند.
ابو حوقل در367 و ابن مسکوبه در421 و ناصر خسرو در 438 تبریز را بزرگترین و آبادترین شهر آذربایجان می خوانند.
در سال 618 لشگر مغول به پشت دروازه های تبریز می رسند ، اما تدابیر شایان تقدیر بزرگان شهر تبریز را از حمله مغولان مصون نگه می دارد و مردم تبریز با بذل مال شهر را ازکشتار و ویرانی رها می سازند. البته این اتفاق سه بار تکرار می شود ودر هر سه بار مردم متمول تبریز همان تدبیر را به کار می بندند تا این که د رسال 638 ه. ق مغول ها به سراسر آذربایجان مسلط می شوند و تبریز را پایتخت خود قرار می دهند که در زمان غازان خان تبریز شکوه ویژه ای می یابد . شنب غازان خان با ابهت تاریخی اش چشم ها را خیره می سازد ، خواجه رشیدالدین فضل الله وزیر اندیشمند ایلخانیان ربع رشیدی را بنیاد می نهد که در زمان خود عظیم ترین مرکز علمی – فرهنگی به شمار می رود و از آن همه مجد و عظمت اینک ویرانه های از برج های ربع رشیدی در میان محله ای باقی مانده است.
این شهر در طول تاریخ دوره های طلایی متعددی را سپری ساخته است. دوران پایتختی، دوران ولیعهدنشینی، دوران شکوفای تجاری ، اقتصادی، هنری و... زمانی مکتب تبریز در عرصه هنر تحول شگرفی را موجب می گردد که امروز آثار کم نظیر آن دوره زینت بخش موزه های جهان است.
مردان و زنان نامداری ا زاین شهر برخاسته اند. کعبه ملای روم ، میعادگاه عرفا، شعرا، اندیشمندان و بزرگان بوده است .به همین خاطر تبریز یگانه شهری است که صاحب مقبره الشعرا است . مقبره ای که خاقانی ها ، همام ها، قطران ها، و... سرانجام واپسین مقتدر آسمان شعر و ادب شهریار شیرین سخن درآن مکان مقد س آرمیده است . اگر چه از بلایای زمینی وآسمانی درامان نمانده است ، زلزله ها ، سیل ها، بیماریهای واگیر ، جنگ ها و ... همه تبریز را آشفته ، اما باز این شهر همیشه سرافراز به قول آقای یحیی ذکاء ، هر بار از زیر ویرانه ها و خاکستر های شهرپیشین همچون سمندری ، زنده تر و سرافرازنه تر قد برافراشته ، زندگی از سرگرفته و هیچگاه زبون پیشامد ها و بازی های روزگار نگردیده است.
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 23صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلود مقاله اقلیم شناسی تبریز
