این سئوال همیشه مطرح بوده است که چرا تمدن ها پس از طی کردن یک دوره طلایی و درخشان دچار زوال و انحطاط می شوند. آیا رشد و شکوفایی تمدن ها امری دلیل بردار است یا علت مند؟ و آیا با سستی و کاستی علل یا رفع و دفع دلایل تمدن ها نیز دچار کژی و کاستی می شوند؟ آنچه در این نوشته مورد تأکید است عوامل انحطاط فرهنگ و تمدن اسلامی است. این عنوان نشان می دهد که اولاً اسلام یا مسلمانان دارای فرهنگ و تمدن درخشانی بوده اند ثانیاً این تمدن پر هیمنه اینک دچار بیماری و ضعف گردیده است. و سید جمال الدین اسدآبادی در پی دارویی برای درمان و ریشه یابی این بیماری بود که در قسمت نخست این مقاله به پاره ای از ریشه های ضعف تمدن اسلامی اشاره گردید. اینک آن را پی می گیریم.
عوامل ضعف و انحطاط تمدن اسلامی