هدف این بحث، مشخص کردن موضوع حدى است که در شرع
بنابه نص قرآن کریم و روایات متواتر، براى محارب معین شده
است. در تنقیح موضوع حد محارب سخن بسیار رفته است، آیا
موضوع آن فقط کسى است که براى ترساندن مردم سلاح
کشیده باشد، یا هر کس به هر نحو حتى مثلا به صورت بغى،
محارب با خدا و پیامبر باشد موضوع آن است؟ و یا به طور
مطلق هر مفسد فى الارض حتى اگر افساد او به صورت جنگ
و محاربه هم نباشد، موضوع این حد است؟ پایه این بحث بر
استظهار از آیه مبارکه و روایات مخصوص حد محارب، استوار
است. آنچه در آیه و در روایات آمده، عنوان (محاربه با خدا و
پیامبر) و عنوان (مفسد فى الارض) است، کدام یک از این دو
عنوان موضوع حد محارب است، عنوان (محارب) یا عنوان
(مفسد فى الارض) یا مجموع هر دو، یا هر یک از آنها مستقلا
-بر این پایه که این دو، یکى نباشند؟ براى روشن شدن مطلب،
چند جهت را مورد بحث قرار مىدهیم:
جهت اول: مفاد آیه محاربه
در آیه، دو قید آمده است: (محاربه اللّه والرسول) و(الافساد فى
الارض)، که درباره هر یک باید به بحث پرداخت. کلمه
(محاربه) از ماده (حرب) گرفته شده و نقیض کلمه (سلم)
(صلح) است. محاربه در اصل به معناى (سلب) و گرفتن است
و (حرب الرجل ماله) به معناى (سلب الرجل ماله) است، یعنى
(مال آن مرد را از او گرفتند). چنین کسى را (محروب)
و(حریب) مىگویند. اطلاق واژه حرب بر کسى که براى
جنگیدن یا ترسانیدن دیگران سلاح کشیده باشد، به این اعتبار
است که او مىخواهد جان یا مال یا قدرت یا ملک دیگرى را از
او بگیرد.
به هر حال معناى حقیقى حرب هرچه باشد، اضافه شدن لفظ
محاربه به (اللّه) و(الرسول) در آیه مبارکه، قرینهاى است بر
اینکه معناى حقیقى این کلمه مراد نیست، زیرا محاربه به
معناى حقیقى آن، با خدا ممکن نیست و با رسول اگرچه
ممکن است اما قطعا در این جا مراد نیست ، زیرا خصوص
کسانى که با شخص پیامبر مىجنگیدند مقصود آیه نیست، چه
در این صورت آیه اختصاص داشت به زمان حیات پیامبر، در
حالى که کسانى که با پیامبر مىجنگیدند فقط کافران زمان او
بودند و چنانکه خواهد آمد، کافران زمان پیامبر قطعا از مدلول
این آیه بیرون هستند. بلکه نفس اضافه شدن لفظ محاربه به
خدا و رسول باهم، خود قرینهاى است بر اینکه مراد از آن،
معناى گستردهترى از جنگ مستقیم و شخصى است و آن
معنا یکى از این دو امر است:
محارب چیست؟ و محاربه کیست؟