تعداد صفحات :100
فهرست شکل‌ها
عنوان ....................................................................................................................... صفحه
شکل (2-1) طبقه‌بندی انواع راهبردهای یادگیری........................................................... 13
شکل (2-2) نمونه‌ای از نقشه مفهومی............................................................................ 30
شکل (2-3) طرح شعاعی................................................................................................. 31
شکل (2-4) طرح هرمی................................................................................................... 32
شکل (2-5) طرح همپوشی............................................................................................... 32
شکل (2-6) الگوی پیشنهادی تنظیم فعالیتها و راهبردهای یادگیری............................... 44
فهرست جداول
عنوان ....................................................................................................................... صفحه
جدول (2-1) تاکتیک‌های راهبرد تکرار و مرور.............................................................. 21
جدول (2-2) تاکتیک‌های راهبرد بسط و گسترش معنایی............................................... 27
جدول (2-3) تاکتیک‌های راهبرد سازمان‌دهی................................................................ 28
جدول (4-1) فراوانی و درصد دانش‌آموزان براساس جنسیت و محل سکونت............. 59
جدول (4-2) فراوانی و درصد دانش‌آموزان براساس رشته تحصیلی و کلاس ........... 60
جدول (4-3) میانگین و انحراف معیار راهبردهای شناختی و فراشناختی براساس محل سکونت 60
جدول (4-4) آزمون همبستگی پیرسون برای مقایسه راهبردهای فراشناختی با معدل. 61
جدول (4-5) آزمون همبستگی پیرسون برای مقایسه راهبردهای شناختی با معدل...... 62
جدول (4-6) آزمون t (تی) برای مقایسه معدل دانش‌آموزانی که بصورت توأم از راهبردهای یادگیری استفاده می‌کنند با معدل سایر دانش‌آموزان ............................................................................... 63
جدول (4-7) آزمون t برای مقایسه راهبردهای شناختی و فراشناختی دانش‌آموزان دختر با دانش‌آموزان پسر 64
جدول (4-8) آزمون t برای مقایسه راهبردهای شناختی و فراشناختی دانش‌آموزان شهری با دانش‌آموزان روستایی........................................................................................................................................ 65
فهرست مطالب
عنوان ....................................................................................................................... صفحه
فصل اول
موضوع پژوهش
1ـ1 مقدمه.......................................................................................................................... 2
1ـ2 بیان مسئله.................................................................................................................. 3
1ـ3 ضرورت و اهمیت پژوهش......................................................................................... 4
1ـ4 اهداف پژوهش............................................................................................................ 5
1ـ5 فرضیات و سوال پژوهش.......................................................................................... 6
1ـ6 تعریف متغیرهای پژوهش.......................................................................................... 6
فصل دوم
پیشینه نظری و عملی پژوهش
2ـ1 مقدمه........................................................................................................................ 10
2ـ2 تعریف راهبردهای یادگیری..................................................................................... 13
2ـ3 راهبردهای شناختی.................................................................................................. 15
2ـ3ـ1 راهبردهای تکرار یا مرور.................................................................................... 16
روش ها و راهکارهای راهبردهای تکرار....................................................................... 17
2ـ3ـ2 راهبرد بسط و گسترش معنایی............................................................................ 21
روش‌ها و تاکتیک‌های گسترش معنایی........................................................................... 22
2ـ3ـ3 راهبرد سازمان دهی............................................................................................ 28
روش‌ها و راهکارهای سازمان‌دهی ............................................................................... 28
2ـ4 راهبردهای فراشناختی............................................................................................. 33
2ـ5 دانش ویژه راهبرد................................................................................................... 40
2ـ6 دانش راهبرد اسنادی............................................................................................... 40
2ـ7 تفاوت‌های جنسی در استفاده از راهبرد.................................................................. 41
2ـ8 راهبردهای یادگیری و رشد..................................................................................... 41
عنوان ....................................................................................................................... صفحه
2ـ9 پیشینه عملی تحقیق................................................................................................... 45
2ـ10 پژوهش‌های خارجی ............................................................................................. 45
2ـ11 پژوهش‌های داخلی................................................................................................. 48
فصل سوم
3ـ1 مقدمه........................................................................................................................ 53
3ـ2 نوع و روش انجام پژوهش...................................................................................... 53
3ـ3 جامعه آماری............................................................................................................ 54
3ـ4 حجم نمونه .............................................................................................................. 55
3ـ5 روش نمونه‌گیری..................................................................................................... 55
3ـ6 ابزار اندازه‌گیری پژوهش........................................................................................ 55
3ـ6ـ1 پایایی..................................................................................................................... 56
3ـ6ـ2 اعتبار.................................................................................................................... 56
3ـ7 روش تجزیه و تحلیل داده‌ها ................................................................................... 57
فصل چهار
تجزیه و تحلیل داده‌های پژوهشی
4ـ1 مقدمه........................................................................................................................ 59
4ـ2 ویژگی های جمعیت شناختی نمونه ......................................................................... 59
4ـ3 آزمون فرضیه‌ها و سوال تحقیق.............................................................................. 61
مقدمه............................................................................................................................... 61
آزمون فرضیه اول ......................................................................................................... 61
آزمون فرضیه دوم......................................................................................................... 62
آزمون فرضیه سوم ....................................................................................................... 62
آزمون فرضیه چهارم .................................................................................................... 63
آزمون سوال تحقیق........................................................................................................ 64
عنوان ....................................................................................................................... صفحه
فصل پنجم
تفسیر نتایج آزمون فرضیه‌ها و سوال تحقیق
5ـ1 مقدمه........................................................................................................................ 67
5ـ2 فرضیه اول............................................................................................................... 67
5ـ3 فرضیه دوم.............................................................................................................. 69
5ـ4 فرضیه سوم............................................................................................................. 71
5ـ5 فرضیه چهارم ......................................................................................................... 72
5ـ6 سوال تحقیق............................................................................................................. 72
5ـ7 نتیجه کلی.................................................................................................................. 73
5ـ8 محدودیت های محقق............................................................................................... 73
5ـ9 پیشهادات ................................................................................................................. 73
فهرست منابع فارسی...................................................................................................... 75
فهرست منابع انگلیسی..................................................................................................... 77
ضمیمه............................................................................................................................. 79
چکیده
تحقیق حاضر به بررسی رابطه راهبردهای شناختی و فراشناختی با موفقیت تحصیلی در دانش‌آموزان شهری و روستایی می‌پردازد. در این تحقیق نقش جنسیت و محل سکونت (شهر و روستا) که در تحقیقات پیشین نتیجه قطعی در مورد نقش آنها بدست نیامده است مورد توجه قرار گرفته است. تحقیق حاضر از نوع همبستگی است و از جمله تحقیقات کاربردی محسوب می شود. جامعه مورد نظر که دانش آموزان مقطع متوسطه شهرستان (شهر و روستاهای) گیلانغرب می باشد برابر 1500 نفر است که نهایتا نمونه ای 278 نفری از آن بصورت تصادفی انتخاب و مورد پژوهش قرار گرفت. تعداد نمونه براساس جدول مرگان مشخص شده است . در این پژوهش از روشهای آماری همبستگی پیرسون و آزمون t برای دو گروه مستقل استفاده شده است. نتیجه ای که از این تحقیق بدست آمده است نشانگر آن است که هم راهبردهای شناختی و هم راهبردهای فراشناختی در موفقیت تحصیلی مؤثر می باشند و جنسیت و محل سکونت نیز در استفاده از این راهبردها مؤثر می باشد، بطوری که دانش آموزان دختر بیش از دانش آموزان پسر و دانش آموزان شهری بیش از دانش آموزان روستایی از هر دو نوع راهبرد استفاده می کنند.
1ـ1ـ مقدمه
هدف از آموزش کمک به ارتقاء سطح یادگیری در دانش‌آموزان است. اما یادگیری موضوع مشخص واحدی نیست. بلکه تقریباً همه فعالیت‌هایی که ما در طول زندگی انجام می‌دهیم از تجارب یادگیری‌مان سرچشمه می‌گیرد. ما موضوع‌های مختلف درسی و غیردرسی مانند ریاضی، ادبیات، هنر، علوم دینی و طرز معاشرت را یاد می‌گیریم. علاوه بر این ما عواطف مختلف را نیز یاد می‌گیریم. تهیه فهرست کاملی از آنچه که انسان در طول زندگی یاد می‌گیرد بسیار مفصل و شاید غیرممکن است. اما به طور کلی در مورد راهبردهای مختلف یادگیری به دو نوع از راهبردها یعنی راهبرد شناختی و راهبرد فراشناختی تأکید شده است. در سالهای اخیر شاهد پیشرفت عظیم روانشناسی پرورشی به سوی کشف این راهبردها یعنی راههای یاد گرفتن و مطالعه کردن بوده‌ایم (سیف 1379).
در سالهای اخیر در مورد تأثیر راهبردهای شناختی و فراشناختی تحقیقات گوناگونی صورت گرفته است و سعی بر آن بوده است در مورد اهمیت و تأثیر هرکدام از راهبردها اطلاعات لازم به معلمان ارائه شود تا نحوه یادگیری به نحوه مطلوب‌تری امکان‌پذیر گردد. نخستین بار هارلو[1] (1949) مفهوم فراشناخت (دانستن درباره دانستن) را در یک رشته آزمایشی که با میمونها انجام داد مطرح ساخت. براون[2] (1978) فراشناخت را به دو صورت زیر معرفی کرده است:
1ـ آگاهی فرد از فعالیتها یا فرایندهای شناختی خود
2ـ روشهای مورد استفاده فرد برای تنظیم فرآیندهای شناختی خودش.
به سخن دیگر، فراشناخت از یک سو شامل روشهای کنترل و نظارت بر یادگیری است. بنابراین آموزش راهبردهای فراشناختی در پیشرفت تحصیلی آموزش گیرندگان موثرتر از آموزش صرف راهبردهای شناختی می‌باشد (براون 1978).
1ـ2ـ بیان مسأله
سالهاست که روانشناسان تربیتی درصدد پاسخ دادن به این سؤالات هستند که چرا بعضی دانش‌آموزان نسبت به بعضی دیگر از نظر پیشرفت تحصیلی موفق‌ترند؟ چه چیزی این تفاوتها را رقم می‌زند؟ برای پاسخ دادن به این سؤالات بررسی عواملی که تصور می‌شود موقعیت تحصیلی را تبیین می‌کنند ضرورت پیدا می‌کنند.
به مرور زمان روشن شده که کلید تبیین و پیش‌بینی موفقیت و کامیابی تنها استفاده از راهبردهای شناختی نیست. بسیاری از دانش‌آموزان با استفاده از راهبردی های شناختی مشکلات زیادی در فراگیری مطالب درسی دارند، در حالی که دانش‌آموزان دیگر با تاکید زیادتر روی راهبردهای فراشناختی موفقیت تحصیلی بالایی را کسب کرده‌اند، و چه بسا افرادی را بشناسیم که با استفاده از راهبردهای شناختی درصد متوسط موفقیت تحصیلی را کسب کرده‌اند ولی با درنظر گرفتن راهبردهای فراشناختی به موفقیت‌های زیادی در زندگی‌شان دست یافته‌اند (سیف 1979).
طی چند دهه گذشته تلاش‌های قابل ملاحظه‌ای جهت تبیین و کشف عوامل موثر بر موفقیت تحصیلی صورت گرفته. محققین در تبیین اهمیت راهبردهای فراشناختی در پیشرفت تحصیلی به نتایج قابل ملاحظه‌ای دست یافته‌اند و نشان داده‌اند که چنانچه راهبردهای فراشناختی را برای پیش‌بینی پیشرفت تحصیلی به راهبردهای شناختی اضافه کنیم، پیش‌بینی پیشرفت تحصیلی به طور معناداری با احتمال بیشتری امکان‌پذیر می‌شود تا اینکه تنها از راهبردهای شناختی استفاده کنیم (بوتچر[3]، 1999).
تمام مسائل فوق نشان می‌دهد که توسل به راهبردهای شناختی برای تبیین پیشرفت تحصیلی کافی نیست، بنابراین این مسائل نشان دهنده این نکته است که عامل مهم دیگری غیر از راهبردهای شناختی وجود دارد که می‌تواند در پیشرفت تحصیلی یا به طور کلی در موفقیت موثر باشد که آن راهبردهای فراشناختی است. این دیدگاه این سؤالات را مطرح می‌کند که چه عواملی دست‌اندرکارند که برخی افراد دارای راهبردهای شناختی بالا در زندگی ضعیف عمل کنند و کسانی که راهبردهای شناختی متوسطی دارند در کمال تعجب به خوبی عمل می‌کنند.
تحقیقات نشان داده که در غالب موارد تفاوت در توانایی نهفته است که راهبرد فراشناختی نامیده می‌شود که شامل برنامه‌ریزی، کنترل، نظارت و نظم‌دهی می‌باشد و این مهارت‌ها را می‌توان به کودکان آموخت تا در امر تحصیلی عملکرد بالاتری نشان دهند (دمبو[4] 1994). تعدادی از محققین براین باورند که علاقه به راهبردهای فراشناختی تا حدی واکنش به این باور است که راهبرد شناختی تنها کلید پیشرفت تحصیلی است. آنچه در این جا اهمیت دارد اظهارات ضد و نقیض طرفداران و منتقدان راهبردهای فراشناختی در زمینه توانایی این مفهوم در پیش‌بینی پیشرفت تحصیلی است (مایر[5] و سالووی[6]، 1999). لذا پژوهش حاضر در راستای همین تحقیقات به بررسی تاثیر راهبردهای شناختی و راهبردهای فراشناختی و همچنین استفاده توأم از این راهبردها در مقایسه با استفاده غیر توأم از آنها در موفقیت تحصیلی دانش‌آموزان پسر و دختر مقطع متوسطه شهر و روستاهای گیلانغرب می‌باشد.
1ـ3ـ ضرورت و اهمیت پژوهش
نظریه‌های راهبردهای فراشناختی مفهوم جدیدی است. هنوز هیچ کس نمی‌تواند دقیقاً بگوید که تفاوت‌های میان دانش‌آموزان در طول تحصیل‌شان تا چه حد مربوط به راهبردهای فراشناختی می‌شود. اما داده‌های موجود نشان میدهند که راهبردهای فراشناختی می‌تواند به اندازه راهبردهای شناختی و گاهی اوقات بیش از آن قدرت پیش‌بینی داشته باشد، و همچنین عده‌ای معتقدند راهبردهای فراشناختی را می‌توان به کودکان آموخت و سطح آن را ارتقاء داد (دمبو، 1994).
از آنجایی که طیف وسیعی از جمعیت کشورمان را دانش‌آموزان تشکیل میدهند و در این راستا مشکلات آموزش و نحوه استفاده از راهبردهای متنوع آموزش در امر تدریس وجود دارد، ضروری بنظر می‌رسد که تحقیقات در مورد تاثیر بکارگیری روش‌ها و راهبردهای مختلف در امر آموزش صورت گیرد تا کیفیت آموزش ارتقاء یابد. و به همین جهت با توجه به تحقیقات انجام شده در خارج از کشور در مورد عامل فراشناخت به عنوان یک عامل مهم در پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان لازم است این عامل به صورت عمیق‌تر مورد بررسی قرار گیرد. از طرف دیگر با توجه به وجود روشهایی جهت آموزش راهبردهای فراشناختی به معلمان و دانش‌آموزان لازم است این راهبردها مورد تاکید تحقیقات در زمینه آموزش و پرورش قرار گیرد. به عنوان مثال فلاول[7] (1995) علاقه پژوهشگران به فراشناخت را ناشی از اعتقاد به کاربردهای مهم آن در تعلیم و تربیت ذکر کرده است. وی سپس به نقل از بیکر[8] (1991) خاطرنشان می‌سازد که شواهد پژوهشی حاکی از وجود حداقل 9 مورد نارسایی فراشناختی در دانش‌آموزان ضعیف‌تر در مقایسه با دانش‌آموزان قوی‌تر است. همچنین لفرانکو[9] (1997) می‌گوید مهم‌ترین سهم فعلی روانشناس شناختی در روانشناسی تربیتی تاکید مجددی است که بر یادگیری چگونه یاد گرفتن (فراشناخت) می‌شود. او استدلال می‌کند که بهترین یادگیرندگان کسانی هستند که علاوه بر دانش در زمینه‌های خاص از دانش فراشناخت نیز برخوردار باشند. دانش فراشناختی یعنی اینکه فرد بداند چگونه کاری را انجام می‌دهد، چگونه مسائل را حل می‌کند، چگونه یاد بگیرد و حفظ کند، چگونه بفهمد و شاید مهمتر از همه چگونه این فعالیتها را زیر نظر داشته باشد، ارزیابی کند و هدایت نماید. بنابراین با توجه به نکات ذکر شده در فوق به نظر می‌رسد هم از لحاظ نظری و هم از لحاظ کاربردی این موضوع در امر آموزش موثر واقع شود.
1ـ4ـ اهداف پژوهش
هدف کلی پژوهش: در این پژوهش سعی بر آن است که دریابیم در استفاده از راهبردهای فراشناختی و راهبردهای شناختی کدامیک برای پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان شهرستان گیلانغرب بهتر است و اینکه کدامیک معیار بهتری برای پیشرفت تحصیلی است.
اهدف جزئی پژوهش:
1ـ مقایسه دانش‌آموزان شهری با دانش‌آموزان روستایی در استفاده از راهبردها.
2ـ مقایسه دانش‌آموزان دختر با دانش‌آموزان پسر در استفاده از راهبردها.
پایان نامه بررسی رابطه راهبردهای شناختی و فراشناختی با میزان موفقیت تحصیلی دانش‌آموزان شهری و روستایی