دانلود مقاله خلاصه ای اززندگی و سفر نامه ناصر خسرو

اختصاصی از فی فوو دانلود مقاله خلاصه ای اززندگی و سفر نامه ناصر خسرو دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

به جای مقدمه
پیشکش به اهل قبله، که با همه مذاهب گونهگونهشان به خاندان رسول خدا مهر میورزند.
بیتردید وقتی ناصرخسرو لب به انتقاد میگشاید مخاطبانش برادران اهل سنت نیستند; زیرا آنها صحابه را میستایند و اهل بیت را، دستکم به عنوان صحابه، دوست دارند.
مراد و مخاطب اصلی ناصر در شعرهای انتقادیاش دشمنان اهل بیتاند; دشمنانی که گاه در صفوف برادران اهل سنت پنهان میشدند و خاندان پیامبر و پیروانشان دشنام میدادندو میآزردند.
در عرف دین باواران این گروه اندک را ناصبی میخوانند.
شعرهای انتقادی ناصر پیام روشن حجت جزیره خراسان به این گروه است.
آمده پیغام حجت گوش دار ای ناصبیپاسخش دهگر توانی سر مخار ای ناصبیهرچه گویی نغزحجتگویلیکنقول نغزکیپدید آید زمغز پرخمار ای ناصبیعلم ناموزی و لشگر سازیازغوغا همیچون چنینی بیفسار و بادسار ای ناصبیشادچون گشتی براندندم بهقهرازبهر دیناز ضیاع خویش وازدار و عقار ای ناصبیتاقرار من زبهردینبه یمگاناست نیستجزبهیمگان اهلحکمت راقرار ای ناصبیچون زمشکلهات پرسم عورتت پیداشودبیاِزاری، بیاِزاری، بیازار ای ناصبیطبعخرداری تو حکمت راکسیبر طبعتوبست نتواند بهسیصد رش نوار ای ناصبیتا قیامت برمکافات فعال زشت تواین قصیده مر تورا ازمن نثار ای ناصبی

سال و محل تولد: 394 هـ.ق. -
سال و محل وفات: 481/485 هـ.ق.

زندگینامه :
ابومعین ناصر بن خسرو بن حارث قبادیانی بلخی، معروف به ناصرخسرو، در سال ۳۹۴ در روستای قبادیان در بلخ (در استان بلخ در شمال افغانستان در خانوادهٔ ثروتمندی چشم به جهان گشود.
بگذشت ز هجرت پس سیصد نود و چار بنهاد مرا مادر بر مرکز اغبر
) اغبر= غبارآلود، مرکز اغبر = کره زمین(
یکی ا ز ا بر مر د ا ن علم و معر فت و طن ما نا صر خسر و قبا د یا نی بلخی ا ست که د ر سا ل ( 394 ق ) د ر محله قبا د یا ن بلخ چشم به د نیا گشو د . تحصیلا ت نخستین خو یشر ا د ر ز ا د گا هش به پا یا ن ر سا ند . و به کسب سا یر علو م چو ن : - طب . - مو سیقی . - حسا ب . - نجو م . - فلسفه . - ز با ن یو نا نی . با سفر های از نزد علما و دانشمندان عصر خود نیز پرداخت. - ناصر خصرو در سن 28 سالگی به سرودن شعر آغاز کرد و در شعر دارای دو دیوان یکی به ز با ن دری و دیگری به زبان عربی میباشد. ناصر خصرو در دربار سلطان محمود و پسرش سلطان مسعود راه یافت که از احترام و عزت و مشاغل مهمی در دربار آنان بر خوردار بود. اشعار ناصرو خسرو حاوی مطالب و مضامین ستیزنده و پرخاشگری علیه مظالم روحانیون د نیاپرست و تاریک اندیش و شاهان و سروران استثمار گرو مفت خور است که دهقانان و کار گران و کاسبانرا در ده و شهر استثمار میکردند و از حاصل دسترنج آنان خوان هفت رنگ برای اهل و عیال خویش اماده میکردند . مشاهده این وضع بر روح حساس و پرخاشگر شاعر با احساس تاثیر شگرف نمود و بدین اساس وی از در بار و جاه وجلال قطع رو ا بطه میکند. وقتی روابط خود را با دربار و در باریان قطع میکند به روحانیان رو می آورند . که از معاشرت و اخطلات با آن خیلی ها در رنج و عذاب میشود . چه وی ازین نزدیکی با آنان در میابد که آنان مشتی فاقد منطق سلیم و سالوس و متعصب ، کوتاه نظر و از پادشاهان و امیران و خواجگان بدتر میباشد; چنانکه میگوید: از رنج روز گار چو جانم ستوه گشت یک چند با ثنا بدر پادشاه شدم صد بندگی شاه ببا یست کردنم از بهر یک امید که از وی روا شدم جز رنج و درد هیچ نگردند حاصل زانکس که سو اوبه امید شفا شدم از شاه زی فقیه چنین بود رفتم کز بیم مورد در دهن اژدها شدم ناصر خسرو نا امیدانه مجامع روحانیون را نیز ترک و در سن چهل سالگی برای دریافت حقایق و دانستن حال و احوال توده های زحمتکش و مزدوران مشغول گشت . ناصر خسرو به شهر های مختلف خراسان ، هندوستان به سفرهای طولانی و پررنج میپردازد که در این سفر با طوایف گوناگون هند آشنا و خصوصیات قوی آهنین و عنعنات ملی آنانرا درک و با دانشمند هندی به گفت و شنود متپر دازد. بعد از سفر هندوستان سفر های دیگری به همراهی برادرش و یک غلام هندی بمدت هفت سال بکشور های چون ایران ، ارمنستان ، آسیای صغیر ، طرابلس ،عراق، سوریه ، فلسطین، مصر ،تونس ، سودان ، یمن جزیره العرب می نماید.از این سفر ها تجارب مهم نصیب اش میگردد که همیشه از آن میآموزد و تحقیق میکند و می نویسد.در کتاب < نگاهی نو به سفر نامه ناصر خسرو> تالیف فیروز منصوری آمده است. <... چنان شنیدم که ناصر خسرو وقتی به قزوین رسید ، دکان پبنه دوزی رفت و بنشست تا کفشها یش را اصلاح کند ناگاه در بازار قزوین غوغا برخاست. پنبه دوز از دکان برخاست در میان آن غوغا افتاده چون بازگشت لقمه گوشت بر سر درفش داشت. ناصر پرسید : < این چیست و این غلبه چه بود ؟> پنبه دوز گفت < شخصی شعر ناصر خسرو خوانده بود ; او را پاره پاره کردند . این لقمه گوشت اوست .> ناصر کفشهایش را رها کرد و گفت : < در شهری که شعر ناصر باشد من نباشم . > ناصر درین سفر ها زحمات زیادی را متقبل شد و برای آموختن و دانستن همیشه ساعی بود . وی در مصر دو سال و نه ماه ا قامت گزید . دراینجا در زندگی و طرز فکر وی انقلابی رونما گردید و ناصر خسرو پیرو طریقه اسماعلیه فاطمی های مصر گردیده زیرا روح حساس ناصر خسرو از ا صطلا حات اجتماعی خلیفه مصر متاثر گردید و از طرف پیشوای فاطمی مصر به منصب <حجت> خراسان که بلند ترین مرتبه این ملک میباشد نایل گردید . ناصر خسرو بعمر پنجا سالگی دوباره بخراسان به شهر بلخ بازگشت و درینجا به تبلیغ عقیده خویش مصروف گشت . با روحانیان دنیاپرست و کوتاه فکر و حکمرانان سلاله سلجوقیان استثمارگر آشکارا بدون ترس و لرز شروع به مبارزه نمود و با اشعار شورانگیز و پر خاشگر خویش در افشای مظالم آنان برای مردم کوشید این عمل ناصر خسرو حکمرانان و روحانیان و درباریان را برانگیخته و نا جوا نمر دانه ناصر خسرو را ( بی د ین ) و ( زند یق ) و کا فر خو ا ند ند و به ا ذ یت و آ ز ا ر ش شر و ع -- خا نه و کا شا نه و یر ا تا ر ا ج نمو د ند . ا ما ناصر خسروبا و جور جفا ی آ نا ن ا ز مبا ر ز ه د ست نکشید و همچو د ژ ا ستو ا ر د ر عقید ه و ا ند یشه پا بر جا ما ند تا ا ینکه و یر ا ا ز ز ا د گا هش به د ر ه د و ر د ست یمگا ن نبعید کر د ند . ناصر خسرود ر آ نجا با و جو د د و ر ی ا ز زا د گا هش به تحقیق بهتر ین آ ثا ر ش د ست یا ز ید . و ی مهمتر ین ا ثر ها ی علمی و ا د بی ر ا بر شته تحر یرد ر آ و ر د که عمد تا ا ینها ا ند : سفر نا مه . ر و شنا یی نا مه . ز ا د ا لمسا فر ین ... ا شتیا ق ناصر خسرو به مطا لعه چنا ن بو د که -- حتی هنگا م سفر ها یش کتا بها ر ا بر ا شتر ی با ر کر د ه و خو د آ ن کتا ب خو ا ند ه ا ز عقبش ر و ا ن میبو د . سر ا نجا م ا ین مر د قلم و ا ند یشه با پیگیر ی مبا ر ز ه ا ش علیه کا ستی ها و نا بر ا بر ی ها تسلیم نشد .
د ر آن زمان پنج سال از آغاز سلطنت سلطان محمود غزنوی میگذشت. ناصرخسرو در دوران کودکی با حوادث گوناگون روبرو گشت و برای یک زندگی پرحادثه آماده شد: از جمله جنگهای طولانی سلطان محمود و خشکسالی بی سابقه در خراسان که به محصولات کشاورزان صدمات فراوان زد و نیز شیوع بیماری وبا در این خطه که جان عدهٔ زیادی از مردم را گرفت.
ناصرخسرو از ابتدای جوانی به تحصیل علوم متداول زمان پرداخت و قرآن را از بر کرد. در دربار پادشاهان و امیران از جمله سلطان محمود و سلطان مسعود غزنوی به عنوان مردی ادیب و فاضل به کار دبیری اشتغال ورزید و بعد از با شکست غزنویان از سلجوقیان، ناصرخسرو به مرو و به دربار سلیمان چغری بیک، برادر طغرل سلجوقی رفت و در آنجا نیز با عزت و اکرام به حرفه دبیری خود ادامه داد و به دلیل اقامت طولانی در این شهر به ناصرخسرو مروزی شهرت یافت.
همان ناصرم من که خالی نبود ز من مجلس میر و صدر وزیر
نخواندی به نامم کس از بس شرف ادیبم لقب بود و فاضل دبیر
به تحریر اشعار من فخر کرد همی کاغذ از دست من بر حریر
وی که به دنبال سرچشمه حقیقت میگشت با پیروان ادیان مختلف از جمله مسلمانان، زرتشتیان، مسیحیان، یهودیان و مانویان به بحث و گفتگو پرداخت و از رهبران دینی آنها در مورد حقیقت هستی پرس و جو کرد. اما از آنچا که به نتیجه‌ای دست نیافت دچار حیرت و سرگردانی شد و برای فرار از این سرگردانی به شراب و میگساری و کامیاریهای دوران جوانی روی آورد.
در سن چهل سالگی شبی در خواب دید که کسی او را می‌گوید «چند خواهی خوردن از این شراب که خرد از مردم زایل کند؟ اگر بهوش باشی بهتر» ناصرخسرو پاسخ داد «حکما چیزی بهتر از این نتوانستند ساخت که اندوه دنیا ببرد» مرد گفت «حکیم نتوان گفت کسی را که مردم را به بیهشی و بی خردی رهنمون باشد. چیزی باید که خرد و هوش را بیفزاید.» ناصرخسرو پرسید «من این از کجا آرم؟» گفت «عاقبت جوینده یابنده بود» و به سمت قبله اشاره کرد. ناصرخسرو در اثر این خواب دچار انقلاب فکری شد، از شراب و همه لذائذ دنیوی دست شست، شغل دیوانی را رها کرد و راه سفر حج در پیش گرفت. وی مدت هفت سال سرزمینهای گوناگون از قبیل ارمنستان، آسیای صغیر، حلب، طرابلس، شام، سوریه، فلسطین، جزیرة العرب، قیروان، تونس، و سودان را سیاحت کرد وسه یا شش سال در پایتخت فاطمیان یعنی مصر اقامت کرد و در آنجا در دوران المستنصر بالله به مذهب اسماعیلی گروید و از مصر سه بار به زیارت کعبه رفت.
ناصر خسرو در سال ۴۴۴ بعداز دریافت عنوان حجت خراسان از طرف المستنصر بالله رهسپار خراسان گردید. او در خراسان و به‌خصوص در زادگاهش بلخ اقدام به دعوت مردم به کیش اسماعیلی نمود، اما برخلاف انتظارش مردم آنجا به دعوت وی پاسخ مثبت ندادند و سرانجام عده‌ای تحمل او را نیاورده و در تبانی با سلاطین سلجوقیان بر وی شوریده، و از خانه بیرونش کردند. ناصرخسرو از آنجا به مازندران رفت و سپس به نیشابور آمد و چون در هیچ کدام از این شهرها در امان نبود به طور مخفیانه میزیست و سرانجام پس از مدتی دربدری به دعوت امیر علی بن اسد یکی از امیران محلی بدخشان که اسماعیلی بود به بدخشان سفر نمود و بقیهٔ ۲۰ تا ۲۵ سال عمر خود را در یمگان بدخشان سپری کرد.
پانزده سال بر آمد که به یمگانم چون و از بهر چه زیرا که به زندانم

و تمام آثار خویش را در بدخشان نوشت و تمام روستاهای بدخشان را گشت. حکیم ناصرخسرو دربین اهالی بدخشان دارای شأن، مقام و منزلت خاصی است تا حدی که مردم او را به‌نام «حجت»، «سید شاه ناصر ولی»، «پیر شاه ناصر»، «پیر کامل»، و غیره یاد می‌کنند. مزار وی در یمگان زیارتگاه است.
شخصیت ناصرخسرو
ناصرخسرو یکی از شاعران و نویسندگان درجه اول ادبیات فارسی است که در فلسفه و حکمت دست داشته، آثار او از گنجینه‌های ادب و فرهنگ ما محسوب می‌گردند. او در خداشناسی و دینداری سخت استوار بوده است، و مناعت طبع و بلندی همت و عزت نفس و صراحت گفتار و خلوص او از سراسر گفتارش آشکار است. ناصر در یکی از قصاید خویش می‌گوید که به یمگان افتادنش از بیچارگی و ناتوانی نبوده، او در سخن توانا است، و از سلطان و امیر ترس ندارد، شعر و کلام او سمحر حلال است. او شکار هوای نفس نمی‌شود، او به یمگان از پی مال و منال نیامده است و خود یمگان هم جای مال نیست. او بنده روزگار نیست، چرا که بندهٔ آز و نیاز نیست، این آز و نیازند که انسان به درگاه امیر و سلطان می‌آورند و می‌مانند. ناصر جهان فرومایه را به پشیزی نمی‌خرد. (از زبان خود ناصر خسرو). او به آثار منظوم و منثور خویش می‌نازد و به علم و دانش خویش فخر می‌کند، این‌کار او گاهی خواننده را وادرا می‌کند که ناصر به یک شخص خود ستا و مغرور به خودپرست قلمداد کند.
علی دشتی در این باره می‌گوید: مردی است با مناعت طبع، خرسند فروتن، در برابر رویدادها و سختیها بردبار، اندیشه‌ورز، در راه رسیدن به هدف پای می‌فشارد. ناصر خسرو در باره خود چنین می‌گوید:
گه نرم و گه درشت چون تیغ/ پند است نهان و آشکارم
با جاهل و بی خرد درشتم/ با عاقل نرم و برد بارم
ناصر در سفرنامه رویدادها و قضاها را با بیطرفی و بی غرضی تمام نقل می‌کند. اما زمانی‌که به زادگاهش بلخ می‌رسد و به امر دعوت به مذهب اسماعیلی مشغول می‌شود، ملّاها و فقه‌ها سد راه او شده و عوام را علیه او تحریک نموده، خانه و کاشانه‌اش را به‌نام قرمطی، غالی و رافضی به آتش کشیده قصد جانش می‌کنند، به این سبب در اشعار لحن او اندکی در تغییر می‌کند، مناعت طبع، بردباری و عزت نفس دارد اما نسبت گرایش به مذهب اسماعیلی و وظیفه‌ای‌ که به ‌وی واگذار شده بود و نیز رویارویی با علمای اهل سنت و با سلجوقیان و خلیفه‌گان بغداد که مخالفان سرسخت اسماعیلیان بودند، ستیز و پرخاشگری در وی بیدار می‌شود، به فقیهان و دین‌آموختگان زمان می‌تازد و به دفاع از خویشتن می‌پردازد.
[ویرایش] درونمایه شعر ناصرخسرو
ناصر خواستار جامعه‌ای‌ است پیراسته و پاک؛ دور از مفاسد اخلاقی، آدم‌کشی، دزدی، رشوه‌خواری، خیانت، چاپلوسی، عیش و عشرت. وی معتقد است که چنین جامعه‌ای جز زیر سیطره دین بوجود نمی‌آید. ناصر مدیحه‌گویی را دروغ می‌شمارد و از شاعرانی که امیران و سلاطین را مدح می‌کنند بیزار است، او شاعری را می‌پذیرد که شعرش راهنمای مردم باشد. محور شعر ناصر عقیده مذهبی و اخلاق است و وی همه چیز را زیر سیطره‌ای این دو قرار داده، از این رو دیوان اشعارش اغلب مشتمل است بر باورهای دینی، اخلاق و بقول امروزی اشعار سیاسی در انتقاد از میران، شاهان و سرایندگان ستایشگر، انتقاد از عالمان دینی که دین را وسیله قرار داده خود تا گلوگاه غرق در گناه هستند.
ناصر در اشعار خویش به قرآن استناد می‌کند. در بسیار موارد آیات قرآن را تضمین می‌کند. وی برای قرآن درونسو و بیرونسو و یا به معنای دیگر تنزیل و تآویل قایل است. وی معتقد است که هرکس بی تاویل به قرآن دست یازد او گمراه است. قرآن دختری پوشیده است که زیورش علی است و قرآن بدون این تاویل موجب هلاک است.
آثار ناصرخسرو
1ـ دیوان در 11047 بیت شامل قصاید و مقطعات و ابیات متفرقه. دیوان ناصر خسرو پر است از عقاید دینی، اخلاق انتقاد از شاهان و امیران ترک و شاعران مدیحه سرا، شکایت از مردم عامی و عالمان و فقیهان خراسانی و اعتراض به دستگاه خلفای عباسی و نیز وصف طبیعت، ستایش پیامبر و علی (ع) و خاندان او، پند و اندرز و سخنان حکیمانه. این دیوان تاکنون بارها و از جمله به کوشش سید نصرالله تقوی و مقدمه سید حسن تقی زاده و با همکاری مجتبی مینوی و علی اکبر دهخدا در 1304 ـ 1306 ش در تهران و به کوشش مجتبی مینوی و مهدی محقق در 1353 ش در تهران به چاپ رسیده است؛
2ـ جامع الحکمتین؛
3ـ زاد المسافرین؛
4ـ وجه دین؛
5ـ سفرنامه؛ کتابی از ناصر خسرو قبادیانی (394ـ481 ق) در شرح مسافرت هفت ساله وی (437ـ444) به ایران و آسیای صغیر و شامات و مصر و عربستان. این اثر که به نثری بسیار ساده و بی آلایش و روان و دل انگیز نوشته شده ظاهراً نخستین کتاب ناصر خسرو به نثر است که پس از پایان سفر از یادداشت های روزانه خود تنظیم کرده است. برخی قراین حکایت از آن دارند که این سفرنامه خلاصه ای از یک متن اصلی است که اینک در دست نیست. چنانکه در زندگینامه ناصر خسرو آمده است وی در پی خوابی که در جوزجانان دید، آهنگ سفر حج کرد (6 جمادی الاخری 437) و نخست از راه شبورغان، ده باریاب، سمنگان، طالقان و مرورود به مرو بازگشت و از کار دیوانی کناره گرفت و در 23 شعبان همان سال سفرش را به همراه برادر کهترش و یک غلام هندی آغاز کرد و از قسمت های شمالی و غربی ایران به شهرهای ارمنستان، آسیای صغیر، حلب، طرابلس، شام، فلسطین، مصر ـ که نزدیک سه سال در آنجا ماند ـ قیروان (تونس)، نوبه، سودان و عربستان رفت و در این مدت چهار بار حج گزارد و در حج آخر از راه طائف و یمن و لحسا به بصره رسید (443) و سپس از ارجان به اصفهان شتافت (444) و در جمادی الاخر همان سال به بلخ بازگشت. سفرنامه در واقع دستاورد این سفر است و حاوی اطلاعات دقیق و گرانبهای جغرافیایی و تاریخی و بیان عادات و آداب مردم ممالک و نواحی گوناگون است. ناصر خسرو در تنظیم و نگارش سفرنامه رعایت صداقت، امانت و بی طرفی را کرده و همچون مهندسی دقیق و معماری کار دیده و با تجربه و دانشمندی آگاه به دانش اقتصاد و جامعه شناسی در اوضاع و احوال شهرها و مساحت ها و مسافت ها و نحوه ساختمان ها و بناهای تاریخی و اوضاع جغرافیایی و شهرسازی و شیوه گذاردن زندگی مردم و میزان محصول و تجارت و اقتصاد سخت دقیق شده و نکته های باریک را از نظر دور نداشته است. نثر سفرنامه از تصنع و حشو و صناعات لفظی به دور است. مطلب همه جا با جمله های کوتاه و دلنشین و توصیف های کامل بیان شده است. سفرنامه سرشار از واژه های زیبای فارسی است که بیشتر آنها تا به امروز رواج دارند. شیوه نثر این کتاب، ترکیبی است از نثر دوره غزنوی و نثرهای دوره های بعد و آن را باید از سرمشق های گرانبهای ساده نویسی و ایجاز شمرد. سفرنامه ناصرخسرو تاکنون بارها و از جمله نخستین بار به کوشش شارل شفر با برگردانیده فرانسوی آن در 1881 م / 1298 ق در پاریس، سپس به کوشش خواجه الطاف حسین حالی با مقدمه ای بسیار مفصل از او در سرگذشت ناصر خسرو در 1882 م در دهلی، به کوشش محمود غنی زاده سلماسی در 1341 ق در برلین و به کوشش محمد دبیر سیاقی در 1335 ش در تهران به چاپ رسیده است. سفرنامه به زبان های مختلف برگردانیده شده است از جمله به فرانسوی (شارل شفر، پاریس 1881 م)، روسی (برتلس، لنینگراد 1933 م)، اردو (محمد ثروت الله، 1937م؛ عبدالرزاق کانی پور؛ دهلی 1941 م)، عربی (یحیی الخشناب، 1945م)، ترکی (عبدالوهاب طرزی، استانبول 1950م)، انگلیسی (تاکسون ویلر، نیویورک 1985م) و آلمانی (فون ملزر، اتریش 1993).
6ـ گشایش و رهایش؛
7ـ خوان اخوان؛
8ـ روشنایی نامه؛
9ـ سعادتنامه؛
10ـ اختیار الامام و اختیار الایمان؛
11ـ بستان العقول؛
12ـ دلیل المتحیرین؛
13ـ عجایب الصنعه؛
14ـ عجایب الحساب و غرایب الحساب (نسخه خطی تابخانه ملک به شماره 640)؛
15ـ کتاب اندر رد مذهب محمد زکریا؛
16ـ لسان العالم؛
17ـ مصباح؛
18ـ مفتاح / مفتح الرساله؛
19ـ رساله در جواب 99 سوال فلسفی که همراه دیوان او در 1304 ـ 1306 ش به چاپ رسیده است. همچنین به ناصر خسرو کتاب های فراوانی منسوب است که در صحت انتساب همه آنها بدو باید به دیده تردید نگریست. از جمله این کتاب ها عبارتند از 1ـ آفاق نامه/ آفاق و انفس (نسخه خطی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران به شماره 36/4736)؛ 2ـ ارشاد السالکین؛ 3ـ اکسیر اعظم؛ 4ـ الف نامه؛ 5ـ ترجیح بند (چاپ تهران 1274 ق، همراه عوارف المعارف)؛ 6ـ تفسیر قرآن؛ 7ـ چراغنامه (چاپ کراچی 1958م)؛ 8ـ خلق نیکو خلق بد؛ 9ـ دستور اعظم؛ 10ـ رساله الندامه فی زاد القیامه/ سوانح عمری؛ 11ـ رساله در تسخیر کواکب (چاپ بمبئی)؛ 12ـ رساله روحیه (چاپ کراچی 1958 م)؛ 13ـ شش فصل / روشنایی نامه مثنور؛ 14ـ عالم صغیر و عالم کبیر؛ 15ـ قانون اعظم؛ 16ـ کتاب در علم یونان؛ 17ـ کلام پیر؛ 18ـ کنز الحقایق؛ 19ـ مستوفی فی الفقه؛ 20ـ نور نامه؛ 21ـ هفت گناه.

نمونه اشعار روزی ز سر سنگ عقابی بهوا خاست واندر طلب طعمه پر و بال بیاراست
بر راستی بال نظر کرد و چنین گفت امروز همه روی زمین زیر پر ماست
بـر اوج فلک چون بپرم از نظـر تــیز می‌بینم اگر ذره‌ای اندر ته دریاست
گر بر سر خـاشاک یکی پشه بجنبد جنبیدن آن پشه عیان در نظر ماست
بسیار منی کـرد و ز تقدیر نترسید بنگر که ازین چرخ جفا پیشه چه برخاست
ناگـه ز کـمینگاه یکی سـخت کمانی تیری ز قضاو قدر انداخت بر او راست
بـر بـال عـقاب آمـد آن تیر جـگر دوز وز ابر مر او را بسوی خاک فرو کاست
بر خـاک بیفتاد و بغلـتید چو ماهی وانگاه پر خویش گشاد از چپ و از راست
گفتا عجبست اینکه ز چوبست و ز آهن این تیزی و تندی و پریدنش کجا خاست
چون نیک نگه‌کرد و پر خویش بر او دید گفتا ز که نالیم که از ماست که بر ماست
حج
حاجیان آمدند با تعظیم شاکر از رحمت خدای کریم
جسته از محنت و بلای حجاز رسته از دوزخ و عذاب الیم
آمده سوی مکه از عرفات زده لبیک عمره از تنعم
یافته حج و کرده عمره تمام بازگشته به سوی خانه سلیم
من شدم ساعتی به استقبال پای در کردم برون ز حد گلیم
مرمرا در میان قافله بود دوستی مخلص و عزیز و کریم
گفتم او را بگو که چون رستی زین سفر کردن به رنج و به بیم
تا ز تو باز مانده‌ام جاوید فکرتم را ندامت است ندیدم
شاد گشتم بدان که کردی حج چون تو کسی نیست اندر این اقلیم
بازگو تا چگونه داشته‌ای حرمت آن بزرگوار حریم
چون همی خواستی گرفت احرام چه نیست کردی اندر آن تحریم
جمله بر خود حرام کرده بدی هر چه مادون کردگار قدیم
گفت نی گفتمش زدی لبیک از سر علم و از سر تعظیم
می‌شنیدی ندای حق و جواب باز دادی چنان که داد کلیم
گفت نی گفتمش چو در عرفات ایستادی و یافتی تقدیم
به تو از معرفت رسید نسیم عارف حق شدی و منکر خویش
گفت نی گفتمش چو می‌کشتی گوسفند از پی یسیر و یتیم
قرب خود دیدی اول و کردی قتل و قربان نفس شوم لئیم
گفت نی گفتمش چو می‌رفتی در حرم همچو اهل کهف و رقیم
ایمن از شر نفس خود بودی و ز غم فرقت و عذاب جحیم
گفت نی گفتمش چو سنگ جمار همی انداختی به دیو رجیم
از خود انداختی برون یکسر همه عادات و فعل‌های ذمیم
گفت نی گفتمش به وقت طواف که دویدی به هر وله چو ظلیم
از طواف همه ملائکتان یاد کردی به گرد عرش عظیم
گفت نی گفتمش چو کردی سعی از صفا سوی مروه بر تقسیم
دیدی اندر صفای خو کونین شد دلت فارغ از جحیم و نعیم
گفت نی گفتمش چو گشتی باز مانده از هجر کعبه بر دل ریم
کردی آنجا به گور مر خود را هم چنان کنون که گشته رمیم
گفت از این باب هر چه گویی تو من ندانسته‌ام صحیح و سقیم
گفتم ای دوست پس نکردی حج نشدی در مقام محو، مقیم
رفته‌ای مکه دیده، آمده باز محنت بادیه خریده به سیم گر تو خواهی که حج کنی پس از این این چنین کن که کردمت تعلیم

خلاصه ی سفرنامه
روزهای مدرسه
خسرو، که در شمار توانگران بزرگ خراسان جای داشت، نوزاد 394 هـ.ق را ناصر نامید و با دلی سرشار از مهر و امید به پرورش تواناییهای فراوان وی پرداخت.
نهال سبز خسروی، در تابش آفتاب فروزان عنایتهای پروردگار، سالهای کودکی را شتابان پشت سر نهاد، به آموزشگاههای قبادیان و بلخ راه یافت و در روزگاری کوتاه پیشرفتهای فراوان به دست آورد.
درسینه جای دادن همه آیههای واپسین کتاب آسمانی، خبرگی در مسایل گوناگون ادبیات پارسی و عربی، هندسه، ریاضی، ستاره شناسی، پزشکی و موسیقی از دستاوردهای دهه آغازین آموزش نهال پاکسرشت خراسان به شمار میآید.
هر چند این آموختهها، نزد اندیشمندان آن روزگار، دانش بسیار شمرده میشد و بیشتر مردان و زنان سده های چهارم و پنجم از آن بی بهره بودند، ولی هرگز نمیتوانست روان عطشناک سبزترین نهال قبادیان را سیراب سازد.
بنابراین به دانشهای دینی روی آورده، سالیانی چند در وادی فقه، روایت و تفسیر راه پیمود.
بی تردید آموزشهای دینی آن روزگار خراسان، که بر بنیاد منطق و خرد استواری نیافته بود و ریشه در تبلیغات خلفای بغداد داشت، اندیشه ناصر جوان را شیفته خویش نساخت; پس به آیینهای دیگر پرداخت، تورات، انجیل و زبور آموخت و بررسی باورهای ترسایان، کلیمیان و زرتشتیان را در شمار برنامههای خود قرار داد.
ولی دریغ که هیچ آیینی روان خردگرای وی را مجذوب نساخت.
شنیدن داستان آن سالهای سراسر تلاش و پایمردی از زبان دانشور بزرگ خراسان بسی شیرینتر است:به سال سیصد از بعد نود چاربه ذوالقعده مرا بنهاد مادربرآمد سالیان چند کم کارنبود اندرجهان جزخوابوجز خورنه زشتی باز دانستم ز خوبینه خرما باز دانستم ز اخگرازاین پس چون شداز آهارجسمیمرا در کالبد جسمی موقّربزد صبح خرد تیغ از شب جهلدلم بفروخت چون از مهر خاورسر اندر جستن دانش نهادمنکردم روزگار خویش بی برنه حق راباز پس هشتم ز باطلبکردم فرق از معروف منکرچو باطل را نیاموزی ز دانشندانی قیمت حق ای برادرکه داند قدر سنبل تا نبیندبرسته همبرش سعدان و کنگربهر نوعی که بشنیدم ز دانشنشستم بر در او من مجاوربخواندم پاک توقیعات کسریبخواندم عهد کیکاووس و نوذرکه داند از مناطیقی که تا چیستسماک و فرقدان و قطب و محورگه اندر علم و اشکالی مجسطیکه چون رانم بر او پرگارو مسطرگهی اقسام موسیقی که هر کسپدید آورد بر الحان پیکرگهیالواناحوالعقاقیرکهچهگرمستازآنچهخشکوچهترهمان اشکال اقلیدس که بنهادسطاطالیس استاد سکندرنماند از هیچگوندانش که من زاننکردم استفادت بیش و کمترنه اندر کتب ایزد مجملی ماندکه آن نشنیدم از دانا مفسرزبس چون و چراکاندر دلم خاسترسید از خیرگی جانم به غرغر وسوسه زرین
ناصر، پس از سالها دانش اندوزی که دستاوردی جز ویرانی بنیاد باورهای کودکی نداشت، چون دیگر جوانان آن روزگار در پی ثروت فزونتر و کامرانی پایدارتر دوید.
گاه سیمای مینوچهران وی را به خویش میکشاند و چندی وسوسه زرین طلا او را به آمد و شد با کیمیاگران فرامیخواند:گاهی ز درد عشق پس خوبچهرگانگاهی زحرص مال پس کیمیا شدمنهباکداشتمکههمی عمر شد به بادنهشرمداشتمکههمیزی خطا شدموقت خزان به یاد رزان شد دلمفراخوقت بهار شاد به سبزه و گیا شدماینآسیا دوان و درو من نشستهپستایدون سپیدسار در این آسیا شدمناصر چنان شیفته کامجوییهای خاکی شده بود که هیچ چیز، حتی شکستهاییکه گاه سبب بیداری برخی از پاکدلان میشود، در وی مؤثر نمیافتاد.
او پس از هر ناکامی بی درنگ به چارهجویی پرداخته، با تدبیری استوارتر به عرصه هوس گام مینهاد.
پنداشتم کهدهرچراگاهمن شداستتا خود ستوروار مراورا چرا شدمگر جور کرد باز دگر بار سوی اومیخواره وار از پس پیمانها شدمنا گفته پیداست که زندگی بدین شیوه، و ریختن بی دریغ همه داراییها به پای خواستهای سیری ناپذیر حیوانی رهاوردی جز تهیدستی و دریوزگی نزد توانگران ندارد; فرجامی که ناصر نیز چون همه کامجویان سفله در بند آن گرفتار آمد و به امید لقمه نانی سر در رکاب شاهان نهاد.
یکچندگاهداشتمرازیربندخویشگه خوب حال و بازگهی بی نواشدموز رنج روزگار چو جاتم ستوه گشتیکچند باثنا به در پادشا شدم ناصر با دیگر درباریان تفاوتی آشکار داشت.
دانش فراوان، ذوق سرشار هنری و و برخورداری از اعتبار دودمانی گرانپایه بزودی وی را در شمار دبیران شهره بارگاه غزنویان جای داد و از ثروت و ارج فراوان برخوردار ساخت; ولی دریغ که جوان نامجوی قبادیان بسیار دیر به کاروان درباریان بلخ پیوست.
اندک اندک شورش ترکمانان بالاگرفت، ستاره بخت مسعود غزنوی به خاموشی گرایید و دیوانخانه بلخ زیر گامهای پیروزمندان سلجوقی فروپاشید.
ناصر در موقعیتی دشوار گرفتار آمده بود.
هراس از کیفر سپاه ترکمانان و اندوه جانکاهِ پایان پذیرفتن شبنشینیها و خوشگذرانیها زیستن در بلخ را بر او دشوار ساخت، بنابراین راه مرو پیش گرفبا ابوسلیمان
در دیوانگاه مرو، دانش بسیار، گفتار نغز و دوستان دیرین به یاری شاعر اندیشناک بلخ شتافتند; ابوسلیمان جغریبیک داوود بن میکائیل وی را گرامی داشت و به دبیری گماشت.
اندک اندک چرخ روی خوش نشان داد، پیروزیها یکی پس از دیگری همرکاب ناصر شدند و ارج، اعتبار و شهرتش را فزونی بخشیدند.
او اینک در نشستهای محرمانه شاه شرکت میجست و محفل خوشگذرانی درباریان و شاهزادگان سلجوقی را با سخنان نغز میآراست.
البته کامروایان ترکمان نیز قدر گوهر گرانبهای قبادیان میشناختند و او را با عنوان دبیر فاضل و ادیب گرامی میداشتند.
بویژه شاه که همواره فرزند خسرو را میستود و با سکههای زرین و عبارتهای پر ارزی چون «خواجه خطیر» مینواخت.
ناصر، چون همه هوس پیشگان، از این شهرت و اعتبار در پوست نمیگنجید; به گوهرها و عنوانهای دربار دلخوش داشت و مغرورانه خود را همنشین اختران فروزان به شمار میآورد.
دستمرسیدهبرمهازیرا که هیچ وقتبی من قدح به دست نگیرد همی امیرپیش وزیر باخطر و حشمتم بدانکمیرمهمیخطابکندخواجه خطیرهر چند بسیاری از سرودههای روزگار دبیری فرزند نامور قبادیان از میان رفته است، ولی او بعدها در کهنسالی به یادآوری خاطرههای دربار پرداخته، از شهرت و اعتبار روزهای جوانی چنین پرده برداشته است.
همان ناصرم من که خالی نبودزمن مجلس میر و صدر و وزیربه نامم نخواندی کس از بس شرفادیبم لقب بود و فاضل دبیرادب را به من بود بازو قویبه من بود چشم کتابت قریربه تحریر الفاظ من فخر کردهمی کاغذ از دست من بر حریردبیری یکی خرد فرزند بودنشد جز به الفاظ من سیر شیر

دررکاب طیلسان

زندگی شاعر قبادیان در شعر، سکههای طلا، شب نشینی و خوشگذرانی میگذشت.
اندک اندک تکرار پیاپی کامرواییها دبیر شهره مرو را در اندیشه فرو برد.
راستی فرجام راهی که برگزیدهام، چه خواهدبود؟این پرسش لحظهای رهایش نمیکرد.
او اینک، پس از سالها، خود را تشنهتر از همیشه میدید.
جهان خاکی و لذتهای زودگذرش در نگاه دبیر خراسان بزرگ چونان دریایی شور مینمود; دریایی که سالها با اشتیاق از آن نوشید، در راه بهرهگیری فزونتر از آن نقد جوانی از کف داد، ولی دریغ که جز تشنگی و تنگدلی بیشتر هیچ به دست نیاورد.
دیگر قلب حساس و هنرمندانهاش از دربار، دروغها ، تبهکاریها و نامردمیهای درباریان گرفته بود.
چنان میاندیشید که لذتهای مکرر و زندگی یکنواخت ارزش آن همه چاپلوسی و بندگی ندارد.
وز رنج روزگار چوجانمستوهگشتیک چند با ثنا به در پادشا شدمگفتم مگر که داد بیابم ز دیو دهرچون بنگریستم ز عنا در بلا شدمصد بندگی شاه ببایست کردنماز بهر یک امید که از وی روا شدمجزدردورنجهیچ نگردیدحاصلمزان کس که سویاوبهامید شفاشدمدبیر نومید سلجوقی در راستای دست یابی به آرامش روان و بریدن از ناآگاهیها و نامرادیهای معنوی راه مسجد و مدرسه پیش گرفت و در کنار پیشه دبیری به پژوهش در باورهای دینی پرداخت.
دانشوران دینی مقدم ناصر گرامی داشته، کردارش را بسیار درست و بخردانه شمردند.
وز مال شاه چو نومید شد دلمزی اهل طیلسان و عمامه و ردا شدمگفتم که راه دین بنمایید مر مرازیرا که ز اهل دُنیی دل پر جفا شدمگفتندشادباشکه رستی ز جوردهرتاشادگشت جانم و اندر دعا شدمبرخورد آغازین فقیهان مرو بسیار نیک و پدرانه بود، به گونهای که دبیر خسته از هوسرانیها سخت تحت تأثیر قرار گرفت و خود را در برابر تابش آفتاب دانش به شمار آورد.
گفتم چونامشان علما بود و کار جودکزدست ذلّجهلبدیشان رها شدمولی دریغ که دانشوران خراسان نیاز روانی ناصر بر نیاوردند و پرسشهایش را پاسخی در خور ندادند.
دبیر شهره مرو شرح تشنگی روز افزون خویش و بی آبی همه سرزمینهای پیرامونش را چنین باز گفتهاست:زاندیشه غمی گشت مرا جان به تفکرپرسنده شد این نفس مفکّر ز مفکراز شافعی و مالکی و قول حنیفیجستیم ز مختار جهانداور و رهبرچون چون وچراخواستم وآیتمحکمدرعجز بپیچیدند اینکور شد آنکراندیشمندان بزرگ مرو، نیشابور و بلخ زیر رگباری از دشوارترین پرسشهای همه زندگیشان قرار گرفته بودند; پرسشهایی که در محدوده اندیشههاشان در نمی گنجید و پاسخی جز خاموشی نداشتند.
روزی ناصر آیههایی ازقرآن تلاوت کرد:"اِنَّ الَّذینَ یُبایِعُونَکَ اِنَّما یُبایِعُونَ اللهَ یَدُ الله فَوْقَ اَیْدِیْهِمْ ... .
""لَقَدْ رَضِی اللهُ عَنِ الْمُؤمِنینَ اِذْ یُبایِعُونَکَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ فَعَلِمَ ما فی قُلُوبِهِمْ فَاَنْزَلَ السَّکینَةَ عَلَیْهِمْ وَ اَثابَهُمْ فَتْحَاً قَریباً.
"آنان که با تو( ای فرستاده ما) دست بیعت میدهند با خداوند پیمان میبندند.
دست پروردگار فراز دستهای آنان است... .
هنگامی که ایمان آوردگان زیر آن درخت با تو بیعت کردند، خداوند از آنان خشنود شد.
پروردگار آنچه را در قلبهایشان است، دانست; پس آرامش بر آنان فرود آورد و پیروزی نزدیک پاداششان داد.
آنگاه ادامه داد: بی تردید در باور ما، که مسلمانیم، همه بیعت کنندگان زیر درخت هدایت شدهاند.
خداوند از آنان خشنود است و آنها را در بهشت جاودان خویش جای خواهد داد.
این پاداش بسیار گرانبهایی است.
اگر ما نیز در آن روزگار زندگی میکردیم زیر درخت میشتافتیم و با فرستاده گرامی پروردگار پیمان میبستیم تا در شمار ره یافتگان و بهشتیان جای گیریم.
راستی آن درخت اینک چه شده است؟ دستی که مردم آن بیعت کردند کجاست تا با او پیمان بندیم و چون آن گذشتگان نیکبخت خویش را از آتش دوزخ رهایی بخشیم.
دانشوران پاسخ دادند: در آن سرزمین نه درخت یاد شده، نه دست واپسین فرستاده پروردگار و نه گروه بیعت کننده هیچ یک پایدار نمانده است.
آن پیمان و پاداش تنها ویژه برگزیدگانی بود که در روزگار پیامبر بزرگوار میزیستند.
ناصر دیگر پرسید: مگر قرآن سخن آفریدگار نیست؟ در قرآن چنین آمده است که، حضرت محمد(صلی الله علیه وآله وسلم) بیم دهنده مردم از دوزخ، مژده بخش آنان به بهشت و چراغی فرا راه بشر است.
خداوند فرموده که، اسلامآیینی جهانی و برای همه نسلهاست; از سوی دیگر ما پروردگار را دادگر میدانیم.
پس چگونه میشود که خدای دادگر بر پیروان واپسین پیامبرش داد روا نداشته، گروهی اندک را با پیمانی چنان از دوزخ رهایی بخشید و دیگران را از این موقعیت زرین محروم داشت؟ ما چه گناهی مرتکب شدیم که آفریدگار فرصتی چنین طلایی را از ما دریغ کرده است؟یک روز بخواندم ز قرآن آیت بیعتکایزدبقرآن گفت کهبددست من ازبرآن قوم که در زیر شجر بیعت کردندچونجعفرومقدادوچوسلمان و چو بوذرگفتم کهکنونآن شجرودستچگونهاستآن دست کجا جویم وآن بیعت و محضرگفتند در آنجا نه شجر ماند ونه آن دستکان دست پراکنده شد آن جمع مبتّرآنها همه یاران رسولند و بهشتی مخصوص بدان بیعت و از خلق مخیر گفتم که به قرآن در پیداست که احمدبشیر و نذیر است و سراج است و منورگر خواهد کشتن بدهن کافر او راروشن کندش ایزد بر کافه کافرچون است که امروز نماند است از آن قومجز حق نبود قول جهانداور اکبرما دست که گیریم کجا بیعت یزدانتا همچو مقدم نبود داد مؤخرما جرم چه کردیم نزادیم بدان وقتمحروم چراییم ز پیغمبر و مضطررویم چو گل زرد شد از درد جهالتوین سرو به ناوقت بخمّید چو چنبراستادان فقه و کلام خراسان، که از مذهب خلفای بغداد پیروی میکردند، در برابر پرسش منطقی ناصر خاموش ماندند و در دل بر گمراهی دبیر شهره شهر گواهی دادند; ولی این همه پرسشهای فرزانه قبادیان به شمار نمیآمد.
او درباره همه فرمانهای دینی سخن گفت.
چرا خون و شراب حرامند.
چرا باید پنج بار نمازگزارد؟ چرا باید در نهمین ماه سال روزه گرفت؟ خمس و زکات به چه دلیل واجب شده است؟ سبب اینکه در تقسیم میراث پسران دوبرابر دختران بهره میبرند چیست؟ چرا بسیاری از ستمگران در آسایش روزگار میگذرانند و پرهیزگاران دین باور در دشواریها و رنجها به سر میبرند؟ اینها بخشی از پرسشهای اندیشمند بزرگ مرو به شمار میآمد; پرسشهایی که دانشوران جز خاموشی هیچ پاسخی برایش نداشتند.
سرانجام برخی از فقیهان نامور شهر ناصر را از اندیشه در باورهای دینی بازداشتند.
آنها گفتند که مسایل شرع هرگز فراچنگ خرد نمیآید و اسلام با شمشیر گسترش یافت نه برهانهای عقلی.
گفتند که موضوع شریعت نه بهعقلاستزیرا که به شمشیر شد اسلام مقرردانشور بزرگ مرو از این پاسخ برآشفت.
در دیدگاه وی اصول دین هرگز با تقلید استواری نمیپذیرفت.
او گفت: اگر خرد را شایستگی پرواز در حریم آیین نیست پس چرا نماز که ستون دین شمرده میشود، بر کودکان و دیوانگان واجب نیست:گفتم که نماز از چه بر اطفال ومجانینواجب نشود تا نشود عقل مخیرپاسخهای نابخردانه مدرسه نشینان و کردار ناپسند آنان سر انجام دبیر بزرگ خراسان را نومید ساخت; بنابراین پس از سالها بحث و گفتگو کژ اندیشان دانش شعار را به باد انتقاد گرفت.
تا چون به قال و قیل و مقالات مختلفاز عمر چند سال میانشان فنا شدمگفتم چو رشوه بود و ریا مال و زهدشانای کردگار باز به چه مبتلی شدممکر است بی شمار و دها مر زمانه رامن زو چنین رمیده ز مکرودها شدمبدین ترتیب دبیر بلند آوازه خراسان برای همیشه دل از دانشگران پیرامونش بر کند و برای شناسایی راه درست زندگی چارهای دیگر اندیشید.
رزار مانوش

فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد

تعداد صفحات این مقاله 37   صفحه

پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید