چکیده
اشغال در حقوق بین‌الملل با تأکید بر وقوع آن در
دو دهه اخیر
به طور کلی عمل اشغال سرزمین یک دولت توسط قوای بیگانه در بسیاری از جنگهای بزرگ رخ داده و شکی نیست که اکثر قریب به اتفاق موارد آن مشروعیت بین المللی نداشته و به عنوان عملی مغایر با حقوق بین‌الملل شناخته شده و ممنوع بوده است . اما با عنایت به این حقیقت که چنین عملی بارها به وقوع پیوسته و ممنوعیت آن نادیده گرفته شده ، لذا در جهت حفظ حقوق و امنیّت سکنه اراضی اشغالی ، وجود مقرراتی که در طول دوران اشغال ، رعایت آنها توسط قدرت اشغال کننده الزامی باشد ، ضرورت دارد. در مقابل ، سکنه منطقه اشغالی نیز موظف به رعایت مقرراتی هستند که خودداری از انجام آن ممکن است بعضی از اعمال غیر قانونی حاکم اشغالگر را توجیه نماید. به همین دلیل به تدریج قواعد و مقرراتی در این رابطه در سطح بین‌الملل شکل گرفته و لازم‌الرعایه گردیده که مختص زمان اشغال بوده و در این وضعیّت اجرا می‌شود .
هر کدام از موارد اشغال سرزمینها ، مشمول آثار حقوقی مشترک بوده و در بعضی از انواع آن ، علاوه بر آثار حقوقی مشترک ، اثرات حقوقی خاص خود نیزدارد که بررسی و مقایسه تطبیقی مواردی از آن همراه با تحلیلی حقوقی اهمیت فراوانی دارد .
هدف پژوهنده از تدوین این پایان نامه بررسی پیرامون مواردی است که در حقوق بین‌الملل به عنوان اشغال قلمداد می‌شود ، با عنایت و توجه خاص بر وقوع آن در دو دهه اخیر در سطح بین‌الملل ، همچنین بررسی و تحلیل پیرامون حقوق متقابل شهروندان و دولت اشغالگر و بالعکس ، و در مرحله تفصیلی و عملی آن ، موارد اشغال افغانستان توسط اتحاد جماهیر شوروی، اشغال قسمتهایی از ایران در جنگ تحمیلی(به خصوص اشغال خرمشهر)به وسیله نیروهای متجاوز بعث عراق، اشغال کویت توسط عراق ، اشغال یوگسلاوی ، اشغال مجدد افغانستان توسط ایالات متحده آمریکا و نهایتاً اشغال فعلی عراق مورد ارزیابی عمیق و تفصیلی قرار خواهد گرفت . همچنین در این پژوهش ضمن تبیین مقررات و حقوق حاکم بر اشغال ، جامعیت و کفایت قواعد بین المللی موجود ارزیابی و عملکرد قدرتهای اشغالگر و میزان پایبندی آنها به قواعد فعلی مورد بررسی قرار می گیرد و در حد امکان در بیان نقایص موجود آن تلاش می گردد. در ضمن با عنایت به محدودیت بسیار منابع مستقیم در این زمینه ، تلاش گردیده که پایان نامه مذکور از وضعیّت کمی و کیفی مطلوبی برخوردار باشد.
فهرست مطالب
عنوان صفحه
مقدمه ....................................................................................................................................................... 1 بخش اول :
بررسی کلی نظام حقوقی اشغال از نظر حقوق بین‌الملل
فصل اول : مفهوم اشغال ، شرایط تحقق ، انواع و ماهیت آن ................................................................. 4
مبحث اول : مفهوم اشغال............................................................................................................................... 4
تفاوت اشغال با تهاجم .................................................................................................................................. 6
رابطه تجاوز با اشغال ................................................................................................................................... 6
مبحث دوم : شرایط تحقق اشغال..................................................................................................................... 8
مبحث سوم : انواع اشغال از دیدگاه حقوق بین‌الملل .................................................................................... 10
گفتار اول : اشغال با مصلحت (دوستانه)............................................................................................................... 10
گفتار دوم : اشغال نظامی ( خصمانه)................................................................................................................. 12
مبحث چهارم : بیان اجمالی ماهیت اشغال...................................................................................................... 14
عنوان صفحه
فصل دوم : منابع بین‌المللی اشغال و عوامل مؤثر بر وضع آن............................................................. 15
مبحث اول : دیدگاه تاریخی............................................................................................................................. 15
مبحث دوم : منابع موجود............................................................................................................................... 18
گفتاراول : منابع فرعی................................................................................................................................... 19
گفتار دوم : منابع اصلی.................................................................................................................................. 19
اولین منبع _ عهدنامه 1864 ژنو در خصوص حمایت از مجروحان ، بیماران جنگی و کارکنان بهداری در زمان جنگ...................... 20
دومین منبع _ کنوانسیون مورخ 18 اکتبر 1907 لاهه ............................................................................................ 20
سومین منبع _ پیمان 15 آوریل 1935 واشنگتن در زمینه حفاظت از بناهای تاریخیی ، مراکزعلمی ، هنری و فرهنگی
در زمان جنگ.......................................................................................................................... 22
چهارمین منبع _ کنوانسیون حمایت از اموال فرهنگی هنگام جنگ ( مصوب آوریل 1954 )................................................... 22
پنجمین منبع _ کنفرانس 1919 صلح ورسای ................................................................................................... 24
ششمین منبع _ عهد نامه بین‌المللی مورخ 9 دسامبر 1948 مربوط به جلوگیری از کشتار دسته جمعی یا ژنوسید........................... 25
هفتمین منبع _ کنوانسیونهای چهارگانه ژنو مصوب 12 اوت 1949 (مهمترین منابع)........................................................ 28
کنوانسیون چهارم ژنو راجع به حمایت افراد کشوری ( غیر نظامی ) در زمان جنگ......................................... 29
عنوان صفحه
باب اول کنوانسیون چهارم ژنو « مقررات عمومی کنوانسیون » .................................................. 30
باب دوم کنوانسیون چهارم ژنو « حمایت کلی اهالی در مقابل بعضی اثرات جنگ »............................................... 33
باب سوم کنوانسیون چهارم ژنو « وضع اشخاص مورد حمایت و معامله با آنان » ........................................... 35
اراضی اشغال شده ( از باب سوم کنوانسیون چهارم ژنو )................................................................ 38
ضمانت اجرای کنوانسیونهای چهارگانه 1949 ژنو ...................................................................................... 52
هشتمین منبع _ پروتکلهای الحاقی مصوب ژوئن 1977 به کنوانسیونهای چهارگانه ژنو..................................................... 55
فصل سوم : آثار حقوقی ناشی از اشغال نظامی ......................................................................................... 65
مبحث اول : حاکمیت دولت و اشغال نظامی .................................................................................................... 65
گفتار اول : نظریه علمای حقوق در مورد حاکمیت دولتها در زمان اشغال........................................................................ 66
گفتار دوم : تصمیمات قضائی............................................................................................................................. 67
گفتار سوم : رویه بین المللی کشورها در زمینه اشغال............................................................................................... 68
گفتار چهارم : وضعیت اشغال و حاکمیت دولتها با توجه به قواعد و اسناد بین‌المللی.......................................................... 69
عنوان صفحه
مبحث دوم : صلاحیتهای حاکم قانونی و دولت اشغال کننده در اراضی اشغالی........................................................... 71
گفتار اول : صلاحیت قانونگذاری....................................................................................................................... 71
گفتار دوم : صلاحیت قضائی............................................................................................................................. 72
الف ) صلاحیت رسیدگی به جزائم عادی و دعاوی مدنی ................................................................ 72
ب ) صلاحیت رسیدگی به جنایات جنگی و جنایات علیه بشریت ..................................................... 75
ج ) اصول محاکمات لازم الرعایه ( آئین دادرسی ) ..................................................................... 77
گفتار سوم : صلاحیت اداری.............................................................................................................................. 78
گفتار چهارم : وضعیت جنگهای آزادی بخش در اراضی اشغالی................................................................................. 79
مبحث سوم : آثار حقوقی اشغال بر اموال و سکنه سرزمینهای اشغالی ................................................................ 80
گفتار اول : اثر حقوقی اشغال بر اموال ............................................................................................................. 80
1- 1- اموال دولتی ( عمومی ) ........................................................................................................................ 80
2- 1- اموال غیردولتی ( خصوصی ) ................................................................................................................. 81
گفتار دوم : تأثیر اشغال بر سکنه اراضی اشغالی از نظر حقوق بین‌الملل ..................................................................... 82
عنوان صفحه
1-2- حق حیات ، آزادی و حیثیت فردی اتباع کشور اشغال شده ................................................................................... 82
2-2- آثار اشغال بر حقوق بیگانگان حاضر در سرزمینهای اشغالی ................................................................................ 83
فصل چهارم : نگاهی آماری به موارد عمده اشغال نظامی .................................................................... 84
************** بخش دوم
تحلیلی حقوقی بر مصادیقی از اشغال نظامی در سطح بین‌الملل
فصل اول : بررسی وضعیت جنگ واشغال در دو نبرد بزرگ جهانی از دیدگاه حقوق بین‌الملل.... 90
مبحث اول : جنگ جهانی اول........................................................................................................................... 90
مبحث دوم : جنگ جهانی دوم......................................................................................................................... 93
مبحث سوم : بررسی ابعاد حقوقی اشغال ویتنام توسط ایالات متحده آمریکا ................................................. 96
فصل دوم : تحلیلی حقوقی بر مصادیقی از اشغال نظامی در دو دهه اخیر ....................................... . 99
مبحث اول : بررسی ابعاد مختلف اشغال افغانستان توسط اتحاد جماهیر شوروی .............................................. 99
گفتار اول : اهمیت استراتژیک افغانستان و علل حمله شوروی و اشغال این کشور .......................................................... 99
عنوان صفحه
1- 1- اهمیت استراتژیک افغانستان ................................................................................................................. 99
2-1- علل حمله نظامی شوروی به افغانستان و اشغال این کشور................................................................................... 100
گفتار دوم : موضع گیری جامعه بین‌المللی در قبال اشغال افغانستان توسط اتحاد جماهیر شوروی ..................................... 101
وضعیت حاکمیت افغانستان در زمان اشغال ..................................................................................................... 102
مبحث دوم : بحران بالکان و اشغال جمهوری‌های تازه استقلال یافته از دیدگاه حقوق بین‌الملل ...................... 104
گفتاراول : زمینه‌ها و علل ایجاد بحران در جمهوری دموکراتیک فدرال یوگسلاوی ......................................................... 104
گفتار دوم : واکنش جامعة بین‌المللی و عملکرد سازمان ملل متحد در زمینة اشغال بوسنی هرزگوین ............................... 104
مبحث سوم : بررسی حقوقی تجاوز عراق و اشغال بخش‌هایی از خاک ایران ................................................... 110
گفتار اول : ریشه‌ها و علل تجاوز نظامی عراق به ایران ........................................................................................... 110
گفتار دوم : عملکرد شورای امنیت سازمان ملل متحد .............................................................................................. 11
گفتار سوم : تحلیلی بر اقدامات جنایت‌آمیز عراق در مناطق اشغالی در طول جنگ با ایران .............................................. 114
مبحث چهارم : اشغال کویت و اثرات حقوقی آن در سطح بین‌الملل ............................................................... 119
گفتار اول : علل تاریخی و زمینه‌های اشغال کویت توسط عراق ................................................................................ 119
گفتار دوم : اصل حاکمیت دولت و اشغال کویت .................................................................................................... 120
گفتار سوم : ارزیابی عملکرد سازمان ملل و جامعه بین‌المللی کشورها در قبال بحران خلیج فارس ..................................... 122
عنوان صفحه
گفتار چهارم : مصادیقی از نقض معاهدات بین‌المللی در اراضی اشغالی کویت توسط عراق ............................................. 125
مبحث پنجم : ابعاد حقوقی اشغال افغانستان توسط آمریکا و متحدانش در ناتو از دیدگاه حقوق بین‌الملل .......... 128
گفتار اول : حادثه 11 سپتامبر و تأثیر آن در حمله آمریکا و متحدانش در ناتو به افغانستان ................................................ 128
گفتار دوم : اقدامات ناتو و موضع‌گیری شورای امنیت در مورد حمله آمریکا به افغانستان ................................................. 130
گفتار سوم : موارد نقض معاهدات بین‌المللی در زمینه اشغال افغانستان توسط ایالات متحده آمریکا و متحدانش در ناتو ........... 131
مبحث ششم : اشغال عراق توسط ایالات متحده آمریکا و هم‌پیمانانش .............................................................. 135
گفتار اول : دلایل تأثیر گذار در حمله آمریکا و متحدانش به عراق .............................................................................. 135
گفتار دوم : موضع‌گیری شورای امنیت سازمان ملل متحد ، قبل و بعد از اشغال عراق در جنگ دوم خلیج فارس ..................... 138
گفتار سوم : مواردی از نقض معاهدات بین‌المللی حاکم بر اشغال نظامی در عراق ........................................................ 140
1_3_ اشغال عراق و نقض حاکمیت قانونی ......................................................................................................... 140
2_3 _ ایجاد نظم تأمین امنیت در مناطق اشغالی ................................................................................................... 141
3_3_ ایجاد بازداشتگاههای غیرقانونی در عراق و شکنجه زندانیان در اینگونه بازداشتگاهها .................................................. 141
4_3_ استفاده از روشهای غیر مجاز در سرکوب قیام‌های مردمی علیه اشغالگران ............................................................. 142
5_ 3_ تحدید حقوق و آزادی‌های مذهب و دینی .................................................................................................. 142
6_3_ عدم رعایت اصل حمایت یا اسیر جنگی بودن ............................................................................................... 142
7-3- حمله به افراد غیرنظامی به بهانه نظامی بودن .............................................................................................. 143
عنوان ......................................................................................................... صفحه
فصل سوم : نتیجه‌گیری کلی ....................................................................................................................... 145
منابع و مأخذ ..................................................................................................................................... 148
اشغال در حقوق بین‌الملل با تأکید بر وقوع آن در دو دهه اخیر-- 150 ص