دربارة قالی و نقش قالی :
در وصف قالی ایران دیگران کتابها نوشته اند، حتی بعضی از هنرشناسان قالیهای خوش بافت و خوش نقشه ایران را شاهکار صنعت و هنر شمرده اند و آنها را با نقاشیهای ایتالیائی در عهد رنسانس برابر دانسته اند. حتی شنیده‌ام که گروهی قالی ایرانی را مانند یک قطعه موسیقی سمفونیک دارای هم آهنگی ، تناسب و تنوع و خلاصه مجموعه متناسبی از جزئیات زیبا شمرده اند . اما خود ما شاید از بس قالی و قالیچه دیده ایم دیگر چشمانمان عادت کرده است و حتی بی آنکه متوجه زیبائی آنها شویم بر آنها پا می نهیم و می گذریم . درحالیکه قالیهای ایران از دیر زمانی زینت بخش موزه های بزرگ دنیا قرار گرفته است و هم اکنون می توان شکارهای جاویدی از هنرمندان شکیبا و صبور ایرانی در موزهای «متروپولیتن» در نیویورک، «ارمیتاژ» در لنینگراد، «ویکتوریا و آلبرت» در لندن ، «قیصر فردریک» در برلن ، «لوور» در پاریس و موزه «صنایع و هنرها» در وین تماشا کرد. اکنون باید علت زیبایی قالی ایران چیست و چه عامل یا عواملی باعث می شود که ما یک قطعه خوش ساخت و بافت قالی را شاهکار صنعت می نامیم؟
در هر قطعه قالی که ارزش هنری دارد چند عامل دست بدست می دهند و وحدت و هم آهنگی میان این عوامل باعث زیبایی هر قالی می شود. این عوامل عبارتند از:
1ـ رنگ آمیزی و هم آهنگی قالی. 2ـ نقشه و نظم موزون نقشها. 3ـ زمینه و بافت.
برای بوجود آوردن یک قطعه شاهکار قالی ، قالیبافان بزرگ قدم به قدم پیش می روند. ابتدا به سراغ پشم برویم. مهمترین و اصلی ترین عامل قالی ، پشم گوسفند یا کرک گردن یا زیر شکم بز است که قالیهای ظریف از آن بافته می‌شود. البته برای تار و پود قالی نخ بکار برده می شود، شک نیست که پشم چیده شده گوسفندان زنده برای این منظور ارجح است. زیرا قالیبافان عقیده دارند که پشم گوسفند زنده دارای جلا و سرشار از رنگ زنده است و به همین دلیل همیشه در موقع رنگ کردن پشم ، پشم چیده شده را به رنگهای باز و خاصه قرمز اختصاص می دهند درحالیکه پشم گوسفند ذبح شده برای رنگهای مرده از قبیل سورمه ای مورد استفاده قرار می گیرد . البته اگر گوسفندان در چراگاههای پرآب و علف چرا کنند و از گیاهان معطر کوهپایه و کوهستان تغذیه کنند پشم آنها گرانبهاتر خواهد بود. چنانکه پشم گوسفندانی که در چراگاههای دامنه الوند و یا در فراهان اراک مانند ساروق چرا می کنند و از گیاهان معطری مثل شیرین بیان و افسنتین و بابونه تغذیه می نمایند پشمشان دارای تموج خاصی می شود. و قالیهایی که با این قبیل پشمها بافته می شود دارای تموج و تلالؤ خاصی خواهد شد ، و هر چه سالیان بر آنها بگذرد این نوع قالیها گرانبهاتر خواهد گردید.
بعد از تهیه پشم، مرحله شستن و تمیز کردن آن پیش می آید. قالیبافان قدیم، این امر را بسان یک امر مقدس تلقی می‌کردند و عقیده داشتند که باید پشم و کرک را در آب چشمه صاف و شیرین و سر بشویند . معمولاً برای پاک شدن پشمها چوبک یا برگ درخت زال زالک بکار می برند . البته غیر از پشم گاهی از ابریشم و گلابتون زرین و سیمین هم برای تهیه قالی استفاده می شود مخصوصاً در قدیم که قالیهای ابریشمین ایران شهرت جهانی داشته است.
در قسمت رنگ آمیزی اولاً باید دانست که قالیبافهای ایرانی معمولاً رنگهای نباتی و طبیعی بکار می برند نه رنگهای مصنوعی و شیمیایی . دلیل این ترجیح هم واضح است زیرا جلا و ثبات رنگهای نباتی بیشتر از رنگهای شیمیایی است. درست است که اکنون صنعت رنگ شیمیایی ، به نهایت درجه کمال خود رسیده است و راست است که رنگهای شیمیایی از نظر تنوع بی حد و حساب بر رنگهای نباتی ترجیح دارد و حتی شاید ثبات و دوام رنگهای شیمیایی هم اخیراً از ثبات رنگهای نباتی در گذشته باشد و به علاوه صحیح است که بکار بردن رنگ شیمیایی هم آسانتر و هم سریعتر است تا جوشانیدن نباتات و برگ درختها و گلها و ریشه‌ها و پوست میوه و بدست آوردن رنگ آنها. اما این یک سنت دیرین است که قالیبافها به آسانی از دست نخواهند داد. و نباید هم از دست بدهند زیرا هم لمعان و هم درخشندگی و اصالت و هارمونی و گرمای رنگ نباتی بر رنگ شیمیایی و مصنوعی ترجیح دارد. به علاوه گذشت زمان رنگهای طبیعی را پخته تر و کاملتر می سازد چنانکه قالی ایران هر چه بماند و کهنه تر شود، هر چند هم که رنگ پریده تر گردد باز عتیقه تر و گرانبهاتر است. اما در اینکه استادان قالی بافی هارمونی و هم آهنگی رنگها را از همان قدم اول رعایت می کنند، جای گفتگویی نیست. اگر گذارتان به کارگاه قالی بافی افتاده باشد ، دیده اید که گلوله های پشم های رنگین با هم آهنگی خاصی بر پیشانی چهارچوب وصل شده اند . و این رنگها چنان باهم جور شده اند که گویی نقاشی، تکه رنگهای متناسب را بر تخته شستی خود گذاشته است.
اما رنگهای نباتی از نباتات و پوست میوه های زیر بدست می آید:
• رنگ قهوه ای ـ از پوست گردو، پوست انار و مازو.
• رنگ زرد روشن سیر ـ از برگ مو، اسپرگ، توت خولان.
• رنگ آبی و سورمه ای ـ از نیل بنگالی.
• رنگ قرمز و لاکی ـ تقریباً مهمترین رنگ قالی ایران رنگ قرمز لاکی است که از نباتات مختلف می توان آن را بدست آورد. تهیه رنگ قرمز و لاکی از روناس(1) و یا قرمز دانه معمول تر است تا از نباتات دیگر . ضمناً سایه های مختلف قرمز با کم و زیاد کردن روناس بدست می آورند . از حشرات کوچکی هم که در کناره دریا یافت می شود و شباهت بساس دارد دانه‌هائی می گیرند که بعد از خشک کردن آنها رنگ لاکی تهیه می شود. آقای هینریش یاکوبی(Heinrich-iacoby) در کتاب «چگونه قالی شرقی را بشناسیم» نوشته است که «در هندوستان رنگ لاکی را از یکنوع انگوم می گیرند. به این ترتیب که حشره ای که زیر پوست درخت انجیر هندی زندگی می کند لعابی از خود ترشح می کند که آن لعاب به صورت انگوم بر درخت می چسبد و از همین لعاب است که لاک می سازند و رنگ لاکی را هم می گیرند. در هندوستان این رنگ را قرمز کچنیل یا لاک گویند. غالباً در ایران هم برای زمینه لاکی قالیهایشان از همین رنگ استفاده می کنند.» و در همین کتاب در جای دیگر می نویسد: «در ترکیه از حشره‌ای شبیه بساس ، رنگ قرمز می گیرند و آن را قرمز ارمنی می‌گویند»(2).
• رنگ سبز ـ از ترکیب اسپرگ و نیل بنگالی .
• رنگ سیاه ـ از دانه‌ها و برگ بوته خاردار که در قزوین و اراک آن را ورک می گویند (خرنوب ـ نبطی) و مازو و بقم (برای سیاه مایل به سبز).
شامل 10 صفحه Word
دانلود تحقیق فرش دستباف ایران ورنگهای گیاهی
