این فایل در قالب ورد و قابل ویرایش در 15 صفحه می باشد.
مقدمه
، تعریف مسأله و سابقه تحقیق : مقدمه: پسته وحشی یکی از گونه های بومی و مقاوم به شرایط سخت اکولوژیکی است که دامنه گسترش آن در سطح کشور بسیار وسیع بوده، تقریبا در تمامی استانهای خارج از شمال به صورت طبیعی دیده می شود. بنه یا پسته وحشی (pistacia atlantica) درختی است به ارتفاع 7-2 متر ، دارای برگهای تک شانه ای معمولا با 7-2 برگچه به اشکال تخم مرغی ، مستطیلی کشیده و نیزه ای به طول 9-3 و عرض حدود 5-5/1 سانتی متر است. بنه درختی دو پایه است و گلهای آن کوچک و در خوشه های ساده یا مرکب مجتمع می باشند . گل نر شامل کاسه 5 لبه 5 پرچم با میله های کوتاه و بساکهای بزرگ و گل ماده شامل کاسه 4-3 لبه، تخم دان یک خانه ای و خامه ی کوتاه سه تائی است. میوه بنه شفت، کوچک با ابعاد 8-5 ×5-3 میلی متر به صورت واژ تخم مرغی و یا قرصی شکل و نوک دار است و پریکارپ آن معطر و دانه ی آن روغنی می باشد (ثابتی ، 1355؛ خاتم ساز، 1367؛ قهرمان، 1363 ؛ Davis، 1975؛ Nasir، 1983؛ Rechinger، 1969 و Townsed، 1980). بنه در سواحل مدیترانه، ترکیه، ایران، کشورهای عضو شوروی سابق، افغانستان، پاکستان، عراق، سوریه و شمال آفریقا پراکنش دارد (فتاحی، 1374 ؛ Rechinger، 1969 و Townsed، 1980). در ایران بنه یا پسته وحشی در سراسر زاگرس ( از شمال غربی تا جنوب شرقی )، شرق کشور، ارتفاعات جنوبی ( خلیج عمانی )، ارتفاعات مناطق مرکزی و دامنه های جنوبی البرز دیده می شود (فتاحی ، 1374 و ولیپور ، 1374). گونه بنه اگر چه بواسطه رویش و رشد در مناطق خشک و نیمه خشک کشور فاقد چوب الواری است لیکن بواسطه تولید صمغ و سایر استفاده هائی که از بذر و میوه آن در تغذیه، مصارف دارویی و... به عمل می آید جزو گونه های با ارزش درختی کشور و بویژه منطقه زاگرس است. این گونه از آنجا که در مناطق کوهستانی و روی شیبهای تند رشد می کند، در حفاظت خاک بسیار با اهمیت می باشد. بنه یکی از بهترین پایه ها برای پیوند پسته خوراکی (P. vera ) می باشد. در سوریه و آمریکا P. vera cv.Kerman عمدتا روی P. atlantica پیوند زده می شود (Ibrahim و Nahlawi ، 1982؛ Ibrahim و همکاران، 1984 وRuelas Garcia ، 1990). بنه یکی از گونه های بسیار مقاوم در برابرشرایط نامساعد محیطی بوده و از لحاظ اکولوژیکی بسیار نرمش پذیر می باشد چنانچه در اقلیم های متنوع ( خشک نیمه خشک و نیمه مرطوب ) در خاک های متنوع ( سبک متوسط و سنگین ) با اسیدیته 8-7 و میزانهای متفاوت هدایت الکتریکی خاک ومقادیر متفاوت عناصر غذائی خاک و حاصلخیزی خاک و در ارتفاع های 3000-600 متر از سطح دریا و دمای 25- الی 45+ درجه ی سانتیگراد و در شیب های متفاوت رشد می نماید (فتاحی، 1374 ؛ Picchioni و همکاران، 1990 و Walkerو همکاران ، 1987). عمده ترین محصول بنه شیره بنه یا سقز است. سقز محتوی ماده "تربانتین" می باشد که یکی از روغن های با ارزش مورد استفاده در صنایع آدامس سازی، نساجی، دارو سازی، دفع آفات نباتی، عطر سازی و غیره است همچنین در طب سنتی شیره خام بنه جهت رفع ناراحتی های معدی ، ریوی و رفع سرفه استفاده می گردد (عبدالله پور و سیدین نواده، 1375). در کردستان اینگونه بواسطه تولید صمغ تربانتین و نقشی که در بهبود درآمد بهره‌برداران مناطق جنگلی دارد کمتر از گونه‌های دیگر درختی مورد تعرض و تخریب قرار گرفته است، این مسئله نویدی است که با توجه به درختان چند منظوره بومی و توسعه آنها در ترکیب جنگلهای منطقه و یا بهبود و اصطلاح شیوه‌های بهره‌برداری از آنها می‌توان پوشش جنگلی ار از خطر نابودی نجات داد. بهره‌برداری از درخت بنه در کردستان بطور معطوف به شیره و یا صمغ آن می‌باشد و میوه آن در مراحل اولیه بمنظور معطر نمودن لبنیات و در مراحل رسیده هم در برخی مناطق مصرف محلی دارد اما بطور غالب مورد توجه بهره‌برداران قرار نمی‌گیرد. تعریف مسأله: جنگلهای پسته وحشی حقیقتاً موهبت عظیم الهی بوده که نقش بسیار مهمی در حیات اقتصادی و اجتماعی ساکنان آن دارد و بهره وری کامل و تمام معنا از آن بطور یکه به استمرار آن لطمه ای وارد نشود جزء در سایه برنامه ریزی صحیح و اصولی در تمامی زمینه ها، امکان پذیر نیست. این گونه در کردستان با فرمهای مختلف تک درختهای پراکنده(بقایا)، گروهی و همراه با گونه های دیگر(بلوط، افرا، بادام) عرصه های وسیعی را به خود اختصاص میدهد . لذا شناسایی و شناخت خاستگاه اکولوژیکی و موفولوژیکی این گونه میتواند ما را در حفظ و توسعه این گونه یاری نماید. لذا منطقه ای با تیپ خالص پسته وحشی Pistacia atlantica sub kurdica در 9 کیلومتری سنندج و در روستای بوربان انتخاب گردید که جهت مطالعه مورد نظر مناسب می باشد. این تحقیق با هدف رسیدن به سوال¬های زیر است: 1- چه عواملی سبب حضور یا عدم حضور این گونه در این منطقه (بوربان) شده است؟ 2- مهمترین عوامل بازدارنده تکثیر و رشد این گونه چیست؟ سابقه تحقیق: تحقیات انجام گرفته در خارج Zohary (1952) در تقسیم بندی گونه های جنس پسته، اعلام داشت که جنس Pistacia به چهار گروه Lenticella، lentiscus، terebinthus و butmela تقسیم می شود. او گونه atlantica را متعلق به گروه butmela اعلام کرد. Golen- Goldhirsو Kostiukovsky (1997) میوه های حاصل از تلاقیهای بین گونه ای مختلف را از نظر وزن دانه، اندازه دانه، درصد جوانه زنی و سرعت جوانه زنی، مورد بررسی قرار داده و اعلام داشتند که بیشترین درصد جوانه زنی میوه ها مربوط به تلاقی هایی بود که درخت khinjuk به عنوان والد مادری انتخاب شده بود، در حالی که کمترین مقدار درصد جوانه زنی مرتبط با میوه های حاصل از والد مادری terebinthus بوده است. Vargas و همکاران (1997) طی مطالعه نهالها در نهالستان به بررسی رفتار پایه های مختلف از گونه های متفاوت جنس پسته پرداخته و گونه های P. palaestina ، P. terebinthus ، P. atlantica ، P. integerrima و P.vera را مورد آزمایش قرار دادند. برخی از منابع بذری نهالهای مورد مطالعه، هیبریدهای بین گونه ای با منشا مختلف بوده اند (P. palaestina از یونان و آمریکا و P. atlantica وP. integerrima از آمریکا). در پایان اولین فصل رویشی، تفاوت معنی داری بین قطر و ارتفاع نمونه های مورد بررسی دیده شده است. با توجه به قطر نهال، که عامل اساسی در جوانه گیری است، گونه های integerrima (آمریکا)، atlantica (سوریه) و در مقادیر کم، palaestina (یونان) وضعیت مطلوبتری نشان داده اند. Kafkas و Kaska (1997) گزارش نمودند که برای رفع مشکل حساسیت به بیماریهای ریشه پسته، از گونه P. khinjuk به عنوان پایه استفاده شده است. در ضمن برای بررسی اثر گرده افشانی با گرده P.atlantica روی P.vera، صفات مختلف مورد مطالعه قرار گرفته و نشان داده شده است که گرده افشانی با P.atlantica تغییراتی در صفات رویشی درختان ایجاد می کند ولی اینگونه تلاقی ها، تاثیر چندانی بر خصوصیات پسته ندارد. در مورد روغن P. atlantica، Golen- Goldhirsو Kostiukovsky (1997) بیان داشتند که قابلیت استفاده شدن بجای روغن زیتون را دارد. آنها هم چنین اعلام داشتند که از برگ P. terebinthus می توان برای معطر ساختن نوشیدنی ها استفاده نمود. ضمنا آنها ذکر کردند که از گونه های جنس پسته برای زیبا سازی منظر، جنگلکاری و حفاظت خاک و نیز بیابان زدایی می توان استفاده کرد. آنها در گزارش خود اضافه کردند که مقاومت گونه های مختلف جنس پسته به شرایط شوری، خشکی، سرما و نیز بیماریهایی نظیر Verticillum و Aspergillus ، متفاوت است. Chao و همکاران (1997) در زمینه اصلاح و ژنتیک پسته در کالیفرنیا چنین عنوان نمودند که از 176 تلاقی کنترل شده، 5470 نهال تولید و نتاج بدست آمده در سه ناحیه مورد آزمون قرار گرفتند. نهالها در طی سالهای 1996-1994 به گل رفته و به ترتیب 53962 و 2943 ژنوتیپ بارورشدند. آنها درباره گل دهی ، تعداد روز تا گلدهی، جنسیت، ارتفاع درخت و واکنش درختان نسبت به بیماریها بررسی هایی انجام دادند. درتحقیق مورد اشاره، مقاومت به Phytophthora در نهالها و نیز پایه های حاصل از گونه های مختلف ، مطالعاتی صورت گرفت و نتایج حاکی از انتقال ژن مقاومت از یک نسل به نسل بعد بوده است. همبستگی صفات مختلف با هم و با والدین نیز مورد بررسی قرار گرفته است. تحقیات انجام گرفته در ایران جنس Pistacia دارای یازده گونه است. در ایران، از این جنس سه گونه درختی Pistacia vera، P. atlantica و P. khinjuk به طور دست کاشت یا خودرو وجود دارد. Behboodi (2004) در خصوص پراکنش گونه های Pistacia درایران اظهار داشت که زیر گونه cabulica از گونهatlantica در استانهای هرمزگان و سیستان و بلوچستان و زیر گونه muticaدر اغلب استانهای کشور بجز استانهای خراسان شمالی، گلستان، مازندران، گیلان، اردبیل، آذربایجان شرقی، خوزستان، ایلام و برخی استانهای نواحی مرکزی یافت می شوند. زیر گونه kurdica به طور عمده در استانهای واقع در سلسله جبال زاگرس و همچنین برخی استانها، نظیر تهران دیده می شود. بنه در کردستان در مناطق جنگلی بانه، مریوان و سروآباد ( غرب استان ) همراه با سایر گونه ها در ترکیب جنگلی وجود داشته و تراکم آن بسته به منطقه و شرایط اکولوژیکی و غیره از بسیار کم تا زیاد می باشد. در سایر مناطق( غیر جنگلی ) بنه به صورت تک درخت عمدتا در قبرستانها و اماکن مذهبی و یا بشکل توده ای بصورت خالص و عمدتا مسن در شهرستان های سقز ، سنندج و کامیاران پراکنش دارد. در کردستان دو گونه P. khinjuk و P. atlantica وجود دارد(فتاحی ، 1374). در خصوص زیر گونه های P. atlantica در استان برخی از محققین (خاتم ساز ، 1367) بنه های استان را جزو زیر گونه P. atl.subsp.kurdica و برخی دیگر (فتاحی 1374 و یوسفی، 1377 ) علاوه بر kurdica زیر گونه P.atl.subsp.mutica را نیز گزارش نموده اند. دهقان شورکی (1380) اعلام نمود که در بنه علائم ناسازگاری از قبیل انحراف لوله های گرده از بافت هادی لوله گرده، متورم شدن لوله گرده، پیچ خوردگی بسش از حد و کلافه شدن آنها در بافت خامه به ویژه در بافتهای پائین تر مجاور تخمدان ، ترکیدن انتهای لوله گرده و خروج محتویات بعضی از آنها قبل از رسیدن به کیسه جنینی، ایجاد زخمهای عمیق در بافت بند ناف پس از ورود لوله گرده به آن و مرگ تعدادی از کیسه های جنینی بیشتر در گلهای پیر مشاهده شده است. ایشان گزارش دادند که این عوارض با ریزش میوه های کوچک و افزایش درصد میوه های پوک و ناقص همراه بود. ایشان همچنین نتیجه گرفتند که بهترین گرده افشانهای بنه (پایه های نر ) درختانی هستند که با داشتن گرده زیاد و بارور در روز اول یا دوم بلوغ گل ماده گرده افشانی کنند. همچنین از نظر ژنتیکی بین پایه های نر و ماده موجود بنه سازگاری کافی وجود ندارد و احتمالا سال آوری و نیز میزان پوکی میوه بنه مانند پسته اهلی تابع عامل ژنتیکی باشد ولی شرایط محیطی به ویژه مواد غذائی و آب در تلقیح گلها نقش تعیین کننده ای دارند. فتاحی ( b,c1374) بررسی هائی را برروی درختان بنه در استانهای کردستان و کرمانشاه انجام داده است. ایشان در چند نمونه مورد بررسی درصد بذور سالم را 75 – 50 درصد وزن هزار دانه را 202 گرم و تعداد بذر در هر کیلو گرم بذر در بذور تیره رنگ 5100 و در بذور روشن رنگ 8390 عدد و میانگین طول بذر را در بذور سالم 8 و در بذور پوک 1/8 میلی متر گزارش نموده است. یوسفی(1379) در بررسی مقایسه ای خصوصیات اکولوژیکی و ژنتیکی جمعیتهای بنه (pistacia atlantica) در کردستان اعلام نموده است که بین مناطق مورد بررسی از لحاظ کلیه صفات مربوط به خوشه و میوه باستثنای طول خوشه اختلاف معنی داری در سطح احتمال 1% وجود داشته است. میانگین وزن 100 میوه 48/12 گرم با ضریب تغییر 29/10 درصد و میانگین وزن 100 دانه معادل 52/3 گرم با ضریب تغییر (cv) 45/15 درصد بود. از لحاظ وزن 100 دانه درختان مناطق علی آباد (سقز) با میانگین 44/4 گرم و دزلی (مریوان) با میانگین 25/4 گرم جزو برترین ها بودند. وزن دانه می تواند شاخص خوبی برای قدرت رویش بذر اشد چنانچه بیشترین زادآوری طبیعی هم در در دزلی مریوان مشاهده گردید. همچنین میانگین ابعاد میوه در مناطق غیر جنگلی کوچکتر از مناطق جنگلی بود. بذور درختان واقع در مناطق عبدالمومن (سقز)، دزلی(مریوان) و خوری آباد(بانه) به ترتیب با درصد پوکی 83/57، 33/66 و 83/66 جزو سالم ترین بذور در بین مناطق مورد بررسی بودند. با توجه به همبستگی مثبت و معنی دار درصد پوکی بادمای هوا (571/0r= ) می توان اعلام نمود که دمای بالای هوا بر عدم موفقیت تلقیح و پوک شدن بذر تأثیر دارد. گرده افشانی بنه بوسیله باد صورت می‌گیرد. با توجه به این که گلها بدون گلبرگ هستند و جذابیتی برای حشرات مخصوصاً زنبور عسل نداشته، ممکن است زنبور عسل برای جمع آوری گرده،گلهای نر را لمس کند ولی در گرده افشانی نقشی ندارد.عدم جریان هوا (باد) و آب و هوای بارانی، شرایط نامساعدی را برای پراکندگی دانه‌های گرده ایجاد می‌نمایند. همچنین بادهای شدید و طوفانی باعث خشک‌شدن سطح کلاله و بارندگی باعث شستشوی سطح کلاله و از بین رفتن چسبندگی آن می‌شود. دوره پذیرش کلاله مادگی بسیار محدود است و در صورت وجود شرایط محیطی مناسب و تامین گرده مناسب و کافی، دانه گره جوانه زده، لوله گرده رشد کرده وارد تخمدان می‌شود و پس از ترکیب با سلول تخم، جنین را به وجود می‌آورد. درصورتی‌که گرده افشانی انجام نگیرد ریزش گـــل اتفاق می‌افتد و میوه‌ها پوک می‌شوند. ریزش گلهای گرده افشانی نشده معمولا ظرف مدت 4-3 هفته پس از مرحله تمام گل انجام می‌شود. 4-6 ضرورت و اهداف تحقیق : جهت برنامه‌ریزی دقیق و قابل اجرا برای حفظ، احیاءوتوسعه جنگلهای پسته وحشی در استان در راستای تقویت پوشش گیاهی حوزه‌های آبخیز مناطق خشک و نیمه خشک و بیابانی و همچنین بهره‌برداری معقول و مداوم، نیاز به تعیین خاستگاه اکولوژیکی گونه بنه و وضعیت مناطق دارای پراکنش و بررسی عوامل مؤثر بر آن می‌باشد. اهداف تحقیق: به طور کلی تحقیق حاضر اهداف زیر را دنبال خواهد کرد : 1- شناسایی خاستگاه اکولوژیکی گونه بنه یا پسته وحشی 2- کمک به حفظ و توسعه پسته وحشی با شناخت مورفولوژیکی و سرشت اکولوژیکی این گونه 3- بررسی وضعیت تجدیدحیات طبیعی گونه پسته وحشی فرضیات تحقیق : 1- جنگلهای پسته وحشی از وضعیت کمی و کیفی خوبی برخوردار نیستند. 2- گونه پسته وحشی در این جنگل تجدید حیات بالایی ندارد. 3- پراکنش پسته وحشی در جهات و شیبهای مختلف متفاوت است. 4- جنگلهای پسته وحشی از وضعیت کمی و کیفی خوبی برخوردار نیستند. 5- گونه پسته وحشی در این جنگل تجدید حیات بالایی ندارد. 6- پراکنش پسته وحشی در جهات و شیبهای مختلف متفاوت است. 4-7 روش تحقیق : با جمع آوری اطلاعات و منابع موجود شامل گزارشها، کتب و مقالات علمی، نقشه های توپوگرافی، زمین شناسی، ارزیابی منابع، قابلیت اراضی، شیب، جهت، اقلیم، نقشه های همباران و همدما و … قدم اول برداشته خواهد شد سپس با کسب اطلاعات محلی، و جنگل گردشی های متعدد مناطق پراکنش بر روی نقشه های توپوگرافی مشخص می گردد. کلیه نقشه های1:50000 استان که محل پراکنش بنه بر روی آن ثبت شده تفکیک و با تبدیل مقیاس به 1:250000 وانطباق آن با نقشه های قابلیت اراضی، هم ارتفاع، همباران، جهت جغرافیایی اقدام به استخراج آمار توصیفی می شود. جهت کسب اطلاعات دقیق از وضعیت میزان انبوهی، گیاهان همراه، مشخصات کمی و کیفی درختان، درختچه ها، زاد آوری و تعیین دامنه ارتفاعی وغیره.آماربرداری به صورت سیستماتیک تصادفی باانتخاب ابعادشبکه 150×200متریا20×20مترانجام می گیرد و کلیه اطلاعات مورد نیاز درج گردیده و کلیه اطلاعات لازم در حین آماربرداری در آن ثبت می گردد. خصوصیات مورفولوژیکی درختان شامل قطر برابر سینه ، قطر متوسط تاج پوشش ،ارتفاع درخت ، تعداد شاخه اندازه گیری ویادداشت می گردد که پس از آن اقدام به تجزیه و تحلیل داده ها می گردد . برای تجزیه و تحلیل داده ها از انالیز واریانس یک طرفه جهت مقایسه کلی میانگین ها و از ازمون دانکن برای مقایسه میانگین گروه ها استفاده خواهد شد. ترسیم نمودارها با با نرم افزار Excel و کلیه ازمونهای اماری با استفاده از نرم افزار Spss انجام خواهد شد.
پروپوزال بررسی مونوگرافی و نیاز رویشگاهی پسته وحشی در روستای بوربان سنندج
