اعتصاب به معنی توقف موقت کار توسط گروهی از کارکنان به منظور بیان شکایت یا تحمیل یک تقاضا است.در اعتصاب اقدام علیه کارفرمایان انجام میگیرد؛ و در نهایت ممکن است کارگران و مدیران وارد ستیزه اجتماعی شوند.
دریک تعریف کلی از اعتصاب باید گفت: اعتصاب دست از کار کشیدن کار گران (به معنای عام کارگر)، کارمندان و سایر گروه‌ها را گویند که ... به منظور مختل شدن امور [در راستای رسیدن به اهداف و خواسته‌هایشان] صورت میگیرد. اگر اعتصاب شکل سیاسی به خود بگیرد، اعتراض محقق میشود. واژه‌های مشابه و در عین حال متفاوت با آن عبارتند از شورش، تحصن، انقلاب و ... .
تعریف اعتصاب همانند سایر مفاهیم علوم انسانی تا حدود زیادی نسبی است، به گونه‌ای که عملی ممکن است دریک کشور اعتصاب به حساب آید و در کشور دیگر اعتصاب محسوب نگردد؛ به عنوان مثال در انگلستان توقف کار باید ده نفریا بیشتر را در بر گیرد، تا به عنوان اعتصاب گزارش شود؛ در صورتی که در آمریکا (از سال 1982م. به بعد) تنها توقف‌هایی که شامل هزار نفریا بیشتر باشد در آمار اعتصاب ثبت میشود.
برای اعتصاب میتوان حالت‌های مختلفی در نظر گرفت. از این حالت‌های گوناگون میتوان به اعتصابات عمومی (Strike general)،اعتصاب ظرف مدت معین و غیر معین، اعتصاب غیر مجاز (Unauthorized Strike)، اعتصاب نشسته (Sit down Strike) و اعتصاب همدردی (Sympathetic Strike) اشاره کرد.
اعتصاب عمومی: دست کشیدن تمامیا اکثر کارگران و کارکنان دریک ناحیهیا در کشور.
اعتصاب غیر مجاز: اعتصابی است که برق آسا و بدون اجازه و تصویب مقامات اتحادیه کارگری ذینفع انجام میگیرد.
اعتصاب نشسته: در این نوع، کارگران پس از اعلام اعتصاب، محل کار را تا زمانی که کارفرما حاضر به قبول مذاکره نگردد، ترک نمی‌کنند.
اعتصاب همدردی: جایی است که کارگران شخصاً از کارفرمای خود شکایتی ندارند؛ امّا، به خاطر همدردی با کارگران اعتصابی، دست از کار می‌کشند.
با توجه به تعاریف و حالات گوناگونی که اعتصاب دارد، میتوان گفت پدیده خارجی و وجه مشترک اعتصابها، متوقف کردن کار از طرف کارکنان می باشد. در مورد تاریخچه اعتصابات کارگری و نزاع میان کارگران و کارفرمایان باید گفت که: جدال میان این دو نیمه نخست قرن 19، اغلب به صورت نیمه سازانیافته بود که با کارهایی از قبیل ترک محل کار و اجتماع در خیابان‌ها و إعمال رفتارهای متمردانه نسبت به مسئولین و کارفرمایان خود، همراه بود؛ ولی به مرور زمان، این جدال شکلی مدنی به خود گرفت و به شکل چانه زنی سازمانیافته میان کارگران و مدیریت تبدیل شد.
ویژگی‌های اعتصاب:
1- اعتصاب مهم‌ترین وسیله دفاع اقتصادی اتحادیه‌های کارگری است که برای بهبود بخشیدن به وضع زندگی اعضای اتحادیه، به کار میرود.
2- موقتی بودن؛اعتصاب توقف موقت کار توسط گروهی از کارکنان میباشد. علت موقتی بودن هم این است که کارگران قصد دارند به همان کار نزد همان کارفرما برگردند.
3- گروهی بودن؛یک گروه از کارگران می‌بایست در اعتصاب شرکت داشته باشند، و این کار با عملیک فرد به تنهایی صورت نمی‌گیرد.
4- علیه کارفرما بودن؛ اعتصاب باید علیه کارفرما باشد تا با اعمالی نظیر جنبش دانشجویی و مستاجران و ... تفاوت داشته باشد.
5- هدفمند بودن؛ اعتصاب باید متضمن هدفی باشد و در راستای اجرا کردن و رسیدن به اهدافی صورت گیرد. لذا نمیتوان عمل تعدادی از کارگران را که به دلایلی نظیر رفتن به تماشای مسابقات فوتبال که با این کار،کارخانه به حالت تعطیلی درآمده، اعتصاب نامید.
اعتصاب و تاثیر آن بر جامعه
دست از کار کشیدن گروهی و گرد آمدن آنان برای وصول بهدف معین از قبیل تحصیل آزادی ، کاستن ساعات کار، اضافه حقوق و غیره . (از فرهنگ فارسی معین ). گرد آمدن مردمان . (یادداشت بخط مولف ). اعتصاب نوع خاصی از سازشهای کارگری و تظاهری از مبارزه طبقاتی است که بمنظور پیشرفت درباره هدفی صنفی از قبیل ازدیاد مزد کارگران و تقلیل ساعات کار و بطور کلی برای انجام یافتن امری که متضمن بهبود حال اعتصاب کنندگان باشد، انجام میگیرد. اعتصاب حس طبقاتی را بیدارو آنرا نمودار میسازد و از جهت مادی معلوم میدارد که بین کارفرما و مزدور تصادم و تضاد منافع وجود دارد، و متوجه میسازد که چیزی خود را بین کار و سرمایه قرار میدهد که همان موسسات و کارفرمایان هستند. از جهت معنوی نیز اعتصاب تاثیر دارد، چه این احساس را قوت میدهد که سازش اجتماعی با اربابان و صاحب کاران غیرممکن است و از اینرو همبستگی کارگران را با هم تقویت مینماید. از این ملاحظات گذشته اعتصاب یک نوع وسیله انقلابی در مبارزه طبقاتی است که بواسطه آن دستگاه تولید سرمایه داری مختل میشود و طبقه مزدور بدان وسیله نائل میشود که پیروزیهای اجتماعی بچنگ آرد و به این جهت است که اعتصاب راه را برای انقلاب اجتماعی باز مینماید. هنگامی که اعتصاب صورت کلی و عمومی پیداکند تاثیرات آن بحداکثر قوت و شدت خود میرسد. اهمیت هم پیمانی و اعتصاب که از مظاهر آن است در زمینه اقتصادی بر اثر بستن کارگاهها فراوان است و اثر اجتماعی آن بیشتر است زیرا روح همکاری طبقات جامعه را مختل می سازد و فرصت ارتکاب جرم علیه اشخاص یا اموال را فراهم میسازد. با ملاحظه اثرات نامطلوب فوق و آثار ناپسند دیگر در حقوق جدید سعی میشود بوسایل دیگری روابط کار را اصلاح نمایند و طریقه اعتصاب و بستن کارخانه رو بنقصان میرود و در مقابل تاسیسات قضایی برای حل و فصل اختلافات بوجه توافق و داوری توسعه می یابد.
برای اینکه از اختلال امور اجتماعی و اقتصادی بر اثر اعتصاب جلوگیری شود، طریقه توافق و داوری را برقرار کرده اند، و توافق هنگامی است که اختلافات طرفین آشتی پذیر باشد وگرنه بداوری شخصی ثالث واگذار میشود. سودمند بودن طریقه مذکور مورد تردید نیست زیرا صلح اجتماعی برقرار می گردد و اختلاف و عدم مساوات بین کارفرما و کارگر تا حدی برطرف میشود و شرایط کار بجای اینکه از طرف کارفرما بتنهایی تعیین شود بتوافق با داورها تعیین میشود.
اختلافات و مناقشات راجع به کار: چون توافق و سازش بین کارفرما و کارگر همیشه ممکن نیست بناچار اختلافاتی بروز میکند و بطور معمول در این هنگام اجتماعاتی موقتی تشکیل می یابد که هدف آنها اکثر اوقات تغییر شرایط کار میباشد و وسیله رسیدن بمقصد را دست کشیدن از کار قرار میدهند. هر گاه این عمل از طرف کارگران باشد بصورت اعتصاب و در صورتی که از طرف کارفرمایان باشد بطریق بستن در کارخانه واقع میشود. اعتصاب و بستن کارخانه حل اختلاف با زورمی باشد که آنرا بجنگ تشبیه کرده اند. اجتماعاتی که بطریق فوق پیدا میشوند جمعیت هم پیمان نامیده میشوند و دارای دو خصوصیت می باشند:
1 - این نوع هم پیمانی محیطهای متضاد کار را در مقابل یکدیگر قرار میدهد، درصورتی که اختلاف و مبارزه کارتل یا تراست با موسساتی که بدینها نپیوسته اند اختلاف بین روسای بنگاهها در زمینه اقتصادی می باشد.
2 - جمعیتهای هم پیمان بواسطه وضع موقتی و نداشتن سازمان حقوقی با اتحادیه تفاوت دارند و پس از اخذ نتیجه یا شکست منحل شده از بین میروند. اعتصاب ممکن است وسیله سواستفاده و بمنظور پیش بردن مقاصد شخصی قرار گیرد. البته قابل قبول نیست که کارگران خدمات عمومی حق اعتصاب و خواباندن کارها و زندگانی عموم مردم را برای مقاصد خصوصی داشته باشند ولی چون عده آنها بسیار است نمیتوان در حالی که سایر کارگران از حق اعتصاب استفاده میکنند حق مزبور را از کارگران خدمات عمومی بصراحت سلب نمود و بفرض که حق بستن کارخانه را برای کارفرمایان در شرایط خاصی مشروع و محرز بدانیم دلیل بر این نیست که هر گونه اعتصاب از طرف کارگران یا تعطیل کارخانه از طرف کارفرمایان جنبه افراطی نداشته و سواستفاده محسوب نشود حتی در بعضی موارد که اعتصاب قانونی است ممکن است در بکار بردن آن سواستفاده شود بدین صورت صرفاً بمنظورایذاء غیر بعمل آمده نه بمنظور حفظ منافع اعتصاب کنندگان . هرگاه اعتصاب بمنظور اخراج کارگری صورت گیرد که عضو اتحادیه نیست بر طبق رویه قضایی سواستفاده محسوب می شود مگر در صورتی که در قرارداد دسته جمعی کارصاحبکار تعهد کرده باشد جز کارگران عضو اتحادیه را بکار نپذیرد که اگر خلاف تعهد عمل کند کارگران میتوانند از اعتصاب استفاده نمایند و وی را بدین وسیله مجبور به انجام وظیفه خود نمایند. بعض مصنفان را عقیده بر آن است که اعتصاب عبارت است از گسستن پیمان کار و بنابراین کارگران پیش از دست زدن به اعتصاب باید مطالب خود را بکارفرما اعلام نمایند و مهلت کافی برای جواب قبول و یا رد تقاضای خود به او بدهند و در غیر این صورت فسخ قرارداد کار بدون اخطار قبلی بطرف بوده و سواستفاده محسوب میشود.
مطالبه زیان در موارد اعتصاب ناحق: کارفرمایی که در نتیجه اعتصاب بیجا و ناحق دچارخسارات سنگین میشود حق مطالبه زیان وارده را دارد چنانکه احکام صادره از دادگاههای فرانسه در این اواخر این مطلب را تایید میکند. اما در مورد اشخاص ثالثی که از اعتصاب زیان دیده اند اختلاف است در اینکه حق مطالبه خسارت از محرکین و مسببین اعتصاب دارند یا خیر؟ و در این موارد اگر رابطه علیت مستقیم بین خسارت وارده و اعتصاب بثبوت برسد علی الاصول باید حق مطالبه خسارت داشته باشد.جرمهای ارتکابی در حین اعتصاب : کارگرانی که هنگام اعتصاب به آزادی رفقای کارگر خود لطمه وارد آورند و همچنین کارفرمایانی که مانع عمل و آزادی همکاران خود گردند، بموجب قانون کیفری فرانسه مجازات خواهند شد و برای تحقق این جرم دو شرط مادی و معنوی لازم است : شرط مادی آن است که شدت عمل ، زور، تهدید و اعمال خدعه آمیز با اعتصاب یا بستن کارخانه همراه باشد. عامل معنوی وقتی موجود است که تهدید و شدت عمل و اعمال خدعه آمیز بمنظور بالا بردن مزد یا لطمه وارد آوردن به آزادی کار باشد.مشخصات اصلی اعتصاب : اعتصاب ممکن است بصورتهای زیر ظاهر گردد: عمومی ، قسمتی ، شغلی ، سیاسی ، انقلابی ، ملی ،بین المللی ، قسمتهای جدا و قسمتهای متصل بهم ، غیرمنظم یا وحشی و منظم .
اعتصاب عمومی : در یک یا چند رشته از مشاغل بوجود آمده و هدف آن اصلاح شرایط کار است . گاه ممکن است اعتصاب عمومی کامل بوده و بمنظور تغییرات اساسی در اصول اجتماعی از قبیل حذف یا تغییر اساس سرمایه داری باشد و این نوع اعتصاب بعقیده بعضی سمبل انقلاب کارگری است . در این اواخر در کشورهائی که تشکیلات متعدد سندیکائی دارند انجام اعتصاب عمومی بمشکلاتی برخورد میکند. و این نوع اعتصاب مشخصات اولیه خود را که جنبه انقلابی باشد از دست داده و جنبه سیاسی بخود گرفته است . در بعض مواقع اعتصاب در یک عده مشاغل بخصوص انجام مییابد تا بوسیله آن در شرایط کار اصلاحاتی بعمل آید یا بمنظور مقاومت در مقابل کارفرمایان صورت میگیرد و این اعتصابات راشغلی یا قسمتی گویند و بیشتر جنبه تعاون و کمک کارگران با یکدیگر در آن رعایت شده و بجهات یادشده شروع شده و خاتمه مییابد. همچنین اعتصاب ممکن است در قسمتهای جداجدا شروع شده و بعد حفره های وسط را پر کرده و بتدریج تمام قسمتهای یک رشته را بگیرد. و گاه ممکن است اعتصاب بوسیله تشکیلات سندیکائی داخلی اعلام گردد و یا عوامل خارجی آنرا تحریک و تقویت نماید که در صورت اخیر اداره آن برای تشکیلات سندیکائی مشکل میشود و این اعتصابها را می توان اعتصاب غیرمنظم یا وحشی نامید. علل اصلی اعتصاب : مدتها ساعت کار از علل اصلی اعتصاب بود و در استرالیا اولین اعتصاب برای بدست آوردن تقلیل کار روزانه به هشت ساعت انجام گردید و همین اعتصابات در کشورهای مختلف موجب شد که از سال 1922 م . تقریباً در همه جا ساعت معمولی کار در روز 7 ساعت مقرر گردید. ولی بعدها در سالهای 1935 و 1936 م . در فرانسه و بلژیک اعتصابهایی بمنظور تقلیل 48 ساعت کار در هفته به 40 ساعت کار صورت گرفت . ولی در این مورد در تمام انواع کارها پیشرفت نکرد و تنها در کارهای سنگین و خطرناک ساعت کار تقلیل یافت
یکی دیگر از علل اعتصاب شرایط کار و تشکیلات کارگری بوده است بدین معنی که سندیکائیسم و تشکیلات سندیکائی یکی از علل اصلی اعتصاب بوده ، زیرا برای قانونی شدن تشکیلات مزبور تصادفات و اعتصابهای فراوانی در کشورهای مختلف روی داده است . یکی دیگر از علل اصلی اعتصاب بالا بردن سطح مزد بوده است . بدین صورت که برای بالا بردن مزد در موقعی که فعالیتهای اقتصادی رونق دارد و بمنظور جلوگیری از پائین آمدن مزد در هنگام بحرانهای اقتصادی کارگران دست به اعتصاب میزدند.
اعتصاب از نظر قضائی : از نظر قوانین اقتصادی اعتصاب موجب لغو قرارداد کار میشود و بهمین جهت سعی شده است که بوسیله مقررات آنرا منظم نمایند. و از نظرقوانین اساسی حق اعتصاب از مصادیق حقوق آزادی است که قانون اساسی به افراد داده است زیرا از جمله آن حقوق حق تشکیل جمعیت و ترتیب دادن اجتماعات است . بنابراین تنظیم یا تحدید یا ممنوع کردن اعتصاب لطمه به آزادیهای سیاسی افراد محسوب میشود. بهر حال مقنن در این موارد یکی از سه طریق را ممکن است اتخاذ نماید: قدغن کردن اعتصاب ، منظم کردن یا آزاد ساختن آن .
در ایران در گذشته تا قبل از جنگ دوم بین المللی موضوع اعتصاب دسته جمعی بصورت معمول فعلی در بین کارگران وجود نداشت ولی از جنگ دوم ببعد پس از ایجاد تشکیلات کارگری در مراکز صنعتی جنوب اصفهان ، طهران ، مازندران و غیره اعتصابهائی بوقوع پیوست و بهانه کلیه آنها بهبود واصلاح وضع کارگران و دفاع از منافع آنان بود. و در دفعات اول که وضع و هدف واقعی تشکیلات کارگری و بخصوص شورای متحده مرکزی زیاد روشن نبود و این اقدامات بحساب بهبود وضع کارگران گذاشته میشد نسبتاً نتیجه مثبتی حاصل میگردید. ولی پس از آن که هدف واقعی این قبیل گروها (اعتصابات ) که بیشتر جنبه سیاسی و تحریکات خارجی داشت روشن گردید و بخصوص پایان جنگ و تخلیه نشدن شمال از ارتش شوروی ، عکس العمل شدید بر ضد این اعتصابها بعمل آمد بطوری که آخرین مرتبه که شورای متحده مرکزی اعلام اعتصاب عمومی کرد بشکست کامل منتهی گردید. ولی اگر اعتصاب بر اثر تحریکات خارجی نباشد بطور کلی برای بهبود وضع کارگران مفید خواهد شد. (از اقتصاد اجتماعی شمس الدین جزایری و اقتصاد اجتماعی شیدفر.
12 اردیبهشت هر سال به عنوان روز معلم جشن گرفته میشود، بسیاری بر این تصورند که مناسبت این روز، ترور آقای مرتضی مطهری، استاد الهیات دانشگاه تهران در سال 59 است. اما به واقع تاریخچهی روز معلم به اردیبهشت سال 40 برمیگردد. در این سال در چنین روزی، دکتر خانعلی در جریان اعتصاب و تجمع معلمان در مقابل مجلس کشته شد. ابوالحسن خانعلی هنگام مرگ 29 سال داشت. وی فارغ التحصیل رشته معقول از دانشکدهی معقول و منقول دانشگاه تهران بود. در سال 35 در وزارت فرهنگ با سمت دبیری دبیرستان استخدام شد. در دبیرستان جامی، فقه و عربی تدریس می کرد. همزمان با تدریس، در دورهی دکترای معقول و منقول مشغول به تحصیل بود.
شاید امروز نام دکتر خانعلی برای بسیاری از معلمان و دبیران، دانشآموزان و والدینشان نام ناآشنایی باشد، اما در سال 40 یکی از پرآوازه ترین نام ها بود. هر چند بی اعتنایی مقامات. در سالهای بعد از انقلاب به یاد و نام دکتر خانعلی و تاریخ مبارزات معلمان قابل درک نیست، اما خون بهناحق ریختهی او رسواگر جهل و بی منطقی است وبه همین خاطر نام وی برای همیشه در تاریخ ایران ثبت شده است.
به روزنامه های آن دوره مراجعه می کنیم. مروری کوتاه و گذرا به رویدادهای اردیبهشت سال 40 و سیر حوادث آن سال و اعتصاب معلمان میتواند بسیار آموزنده باشد..
در زمستان سال 39 انتخابات ریاست جمهوری در امریکا برگزار شد. جان.اف.کندی به عنوان رییس جمهور امریکا از حزب دموکرات پیروز شد. کندی اصلاحات سیاسی و اقتصادی در کشورهای جهان سوم را تجویز می کرد و معتقد بود که این اصلاحات مانع پیشروی کمونیست ها خواهد شد. نیروهای سیاسی مخالف شاه به خصوص احزاب جبهه ملی در انتظار باز شدن فضای سیاسی و شروع مجدد فعالیت های خود بودند.
در 18 بهمن 39 باشگاه مهرگان که در واقع سازمانی صنفی معلمان بود، قطعنامهای درمورد افزایش حقوق معلمان تصویب کرد. در روزهای بعد تا اردیبهشت 40 معلمان سراسر کشور با امضای طومارهایی پشتیبانی خود را از این طرح اعلام میکردند در مقالهای که در اسفند 39 در روزنامهی کیهان به چاپ رسیده چنین نوشته شده است:
" معلمین میگویند حقوق یک دبیر سابقهدار لیسانسه کمتر از حقوق یک مستخدم جزء در سازمان برنامه یا شرکت ملی نفت است و ما خودمان مکرر نوشتیم که حقوق یک معلم کمتر از حقوق یک راننده دولتی و به مراتب کمتر از یک رانندهی تاکسی است."
" ... یک لیسانسه در وزارت فرهنگ ماهی 400 تومان میگیرد ولی لیسانسه دیگر با همان تحصیلات و پایه معلومات در یک سازمان دولتی دیگر 2500 تومان دریافت میکند..."هستند کسانی که "... بعد از 8 سال خدمت 273 تومان حقوق میگیرند..
در حالی که در همین زمان پرتقال دانهای سه ونیم تا 12ریال، موز دانه ای 4 تا هفت و نیم ریال، گندم کیلویی 205 تا 220 ریال، شکر روسی هر کیلو 20 ریال، قند کله ورامین 21 ریال. ... در کیهان23 اسفند 39 درخبری چنین آمده است:" بنا به تصویب هیات دولت حقوق معلمین ترمیم شد. حوق کلیهی معلمینی که کمتر از 600 تومان میگیرند به 600 تومان میرسد. "محل تامین بخشی از این اضافه حقوق معلمین این گونه انتخاب شد:
کیهان 25 اسفند39:" از سال آینده دبیرستانهای دولتی شهریه میگیرند. کلیهی دبستانها به شهرداریها واگذار میشود و هزینه آن را شهرداریهای هر محل تامین خواهند کرد.
کیهان 27 اسفند 39:"درسال آینده از دانش آموزان 100 تا400 ریال شهریه گرفته می شود."
در روزهای آغازین اردیبهشت ماه، طومارهای معلمین در حمایت از طرح باشگاه مهرگان بیشتر و بیشتر میشود. از جمله میتوان طومار کلیهی آموزگاران مشهد، دامغان، رشت، کرند، بابل، مراغه، برازجان، گرمسار، شهسوار، نیریزو... را در کیهان دوم و چهارم اردیبهشت مطالعه کرد.
روز 12 اردیبهشت با اعلام اعتصاب، کلیهی مدارس تهران تعطیل شد. معلمان از اوایل صبح دسته دسته به میدان بهارستان آمده و جلوی مجلس جمع شدند.جمعیت هر لحظه افزوده میشد. اطلاعات حوادث این روز را این گونه گزارش کرده است:
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 24 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلود مقاله اعتصاب و تأثیر آن بر روند جامعه
