ژئومورفولوژی (بهانگلیسی: Geomorphology) یا زمین‌ریخت‌شناسیعلم مطالعه سیستماتیک و بین‌رشته‌ای زمین‌چهره‌ها و مناظر آنها به‌علاوه فرایندهای درونی و بیرونیکره زمین است که اشکال را خلق کرده و آنها را تغییر می‌دهند. ژئومورفولوژی شاخه‌ای از رشتهٔ جغرافیای طبیعی است که به بررسی چگونگی به‌وجود آمدن اشکال مختلف طبیعی در سطح زمینمی‌پردازد و تغییرات حاصل از عوامل درونی و بیرونی زمین را بر روی این اشکال دنبال می‌کند تا بتواند رفتار آنها را تبیین نموده و به پیش بینی آینده آن نایل شود. هدف از این علم، مطالعه اجزای اصلی تشکیل دهندهٔ ناهمواری‌ها است و از روش اصولی توصیف علمی ناهمواری شامل شناسایی اجزای متفاوت عوارض زمین و چگونگی روابط بین آنها و طبقه‌بندی این عوارض به‌صورت سیستماتیک بهره می‌گیرد.
ژئومورفولوژی دانشی است که در اواخر قرن نوزدهم میلادی شکل گرفت و با تلاش دانشمندان علوم زمین به قوانین و اصول علمی خود رسید. این علم امروزه مبتنی بر مقایسه ناهمواری‌ها و همچنین تعیین اشکال اولیه آنها و بالاخره شناسایی فرایندها و محیطهای ریخت‌اقلیمی است و داری دو گرایش اصلی ژئومورفولوژی نظری (محض) و ژئومورفولوژی عملی (کاربردی) است. امروزه ژئومورفولوژی در دانشگاه‌های دنیا به‌عنوان زیرشاخه‌ای از علوم زمین و در ایران نیز به عنوان گرایشی از جغرافیای طبیعی و هم به‌صورت رشته‌ای مستقل (در مقاطع تحصیلات تکمیلی) در دانشگاه‌ها تدریس می‌شود.
مطالعه و بررسی فرایندهای مختلف تغییردهندهٔ چهره زمین با استفاده از ابزارها و تکنیک‌های گوناگون مهمترین رویکرد دانش ژئومورفولوژی است که در این میان ماهیت فرایندهای مختلف (فرایندهای رودخانه‌ای، بادی، دامنه‌ای، یخچالی، ساحلی، زمین‌ساختی، آذرین و زیستی) و زمین‌چهره‌های پدید آمده توسط آنها و تغییرات آن در طول زمان مورد بررسی قرار می‌گیرد. به دلیل گستردگی قلمرو مطالعه ژئومورفولوژی، این علم با سایر دانش‌ها و به‌ویژه علوم طبیعی ارتباط و پیوستگی تنگاتنگی دارد و از قوانین علوم دیگر در بررسیهای ژئومورفولوژی استفاده زیادی می‌شود. از سوی دیگر بررسی مسائل ژئومورفولوژی و نتایج حاصل از تحقیقات آن در بسیاری از علوم طبیعی و انسانی (شهرسازی، گردشگری، آمایش سرزمینو...) با استفاده از فنون جغرافیادارای کاربرد و اهمیت فراوان است.
واژه‌شناسی
ژئومورفولوژی از سه واژهٔ یونانی /ژِئو/به معنای زمین، /مُرفِه/به معنای شکل (ریخت) و /لُگُس/ به معنای شناخت تشکیل شده‌است.
در زبان فارسی برابرهای گوناگونی برای بیان یا توصیف اصطلاح ژئومورفولوژی به‌کار برده‌اند که از آن‌جمله می‌توان به زمین‌ریخت‌شناسی، پیکرشناسی زمین، شناخت ناهمواری‌های زمین، شناسایی عوارض زمین،زمین‌شکل‌شناسی و زمین‌شناسی سطحی اشاره نمود. با این وجود بیشتر متخصصان و محققان این رشته و سایر رشته‌های مرتبط در کشور ترجیح می‌دهند اصطلاح ژئومورفولوژی را به‌کار ببرند.
دید کلی
به طور کلی ژئومورفولوژی دانش شناسایی اشکال ناهمواری‌های زمین است و به مطالعهٔ علمی ویژگی‌های هندسی سطح زمین می‌پردازد. اگرچه ویژگی‌های هندسی سطح زمین عموماً به آن دسته از شکل‌های سطح زمین محدود می‌شود که در سطح دریا یا در بالاتر از سطح دریا توسعه یافته‌اند، اما ژئومورفولوژی همه ویژگی‌ها یا جنبه‌های سطحی مشترک بین قشر جامد زمین یا سنگ‌کره، آب‌کره و هواکره را در بر می‌گیرد. به این ترتیب در ژئومورفولوژی نه‌تنها شکل‌های سطحی قاره‌ها و مناطق حاشیه آنها، بلکه ناهمواری‌ها و شکاف‌های کف دریاها و اقیانوس‌ها نیز بررسی می‌شود. به علاوه مشاهده سطح ماه و مریخ و دیگر سیاره‌ها – از نزدیک و با استفاده از ماهواره‌ها – سبب شد که ژئومورفولوژی به بررسی جنبه‌های خارج از سطح زمین نیز بپردازد و بر گستره مطالعاتی خود بیفزاید.
دانش ژئومورفولوژی جدید بیشتر مبتنی بر مقایسه سامان‌مند اشکال ناهمواری‌ها و نهشته‌هایی است که موجب تعیین سن آنها می‌گردد و همچنین تعیین اشکال اولیه و اصلی ناهمواری‌ها و بالاخره شناسایی فرایندها و محیط ریخت‌اقلیمی که ناهمواری‌ها را بوجود آورده‌اند، مورد توجه است؛ و نیز، ژئومورفولوژی از مطالعات آماری برای بررسی اشکال ناهمواری‌ها بهره می‌گیرد و تلاش دارد در تحول ناهمواری‌های زمین، علی‌رغم پیچیده بودن مسئله دینامیک طبیعت، سهم فرایندهای گوناگون ناشی از آب و هوا و پوشش گیاهی و ماهیت سنگ‌ها و ساخت زمین و تغییر شکل‌هایزمین‌ساختی و میراث مراحل اولیه تکامل را از نظر دور ندارد.
فهرست مطالب:
تخریب و هوازدگی
مفاهیم بنیادین تخریب و هوازدگی
امکان تشخیص فرآیندهای اصلی فرسایش
فرآیندهای اصلی فرسایش
عوامل ژنتیکی تخریب سنگ ها
تخریب و رنگ کانی ها
نقش درزه ها در تخریب
رفتارهای مکانیکی هوازدگی
تخریب حرارتی
و...
فرآیندهای حمل برسطح دامنه ها
رسوبات سطحی
عوامل موثر بر جابجایی سنگ های ریزشی
فرم های ریزشی
خزش
پدیده پیپ کراک
لغزش
عوامل تشدید کننده لغزش
و...
عوامل مهم حمل
هرزآبهای اولیه
ویژگی های هرز آبهای اولیه
عوامل موثر در تشکیل و تفکیک هرزآبها
فرآیند حمل
نقش آبهای جاری در فرآیند حمل
و...
اشکال مهم تراکمی آبهای جاری
مشخصات دشت های بسته
ویژگی دشت های باز
مخروط افکنه ها
پادگانه های آبرفتی
ترتیب سن شناسی پادگانه ها
و...
نیمرخ تعادلی طول بستر
نیمرخ تعادل نظری
نبمرخ تعادل حقیقی
و...
یخچال ها
تقسیم بندی یخچال ها
یخچال های محلی
انواع یخچال های کوهستانی
و...
حرکت یخ و زباله های یخچالی
برداشت و تراکم یخرفت ها
فرسایش بادی
اشکال کاوشی باد
و...
پاورپوینت کامل و جامع با عنوان ژئومورفولوژی (زمین ریخت شناسی) دینامیک در 176 اسلاید
