مقدمه :
استفاده روز افزون مردم از گیاهان دارویی و همچنین تمایل شرکتهای تولید کننده مواد دارویی به داروهای دارای منشاء گیاهی را می توان به دلایل زیر دانست :
تهیه برخی از مواد موثره فعال که در صنایع دارویی از اهمیت بسیار برخوردارند ، به طور مصنوعی امکان پذیر نبوده و تنها به صورت طبیعی از گیاهان مورد نظر قابل استخراج اند . این دسته از مواد یا به طور کلی ساختمان شیمیایی ناشناخته دارند و یا به دلیل داشتن ساختمان شیمیایی بسیار پیچیده تهیه آنها به صورت مصنوعی در صنایع داروسازی مشکل و مستلزم هزینه بسیار گران است ( نظیر گلیکوزیدهای قلبی موجود در گل انگشتانه ، آلکالوئیدهای موجود در پروانش ، آلکالوئیدهای موجود در ارگوت و....) .
برخی از مواد طبیعی گیاهی ، چون سولانین ها به صورت قابل استفاده نیستند . یعنی ، در صورت استفاده مستقیم فاقد ارزش دارویی می باشند . ولی اگر در صنایع دارویی تحت تأثیر برخی فرایندهای شیمیایی قرار گیرند و در واقع به صورتی "نیمه طبیعی – نیمه مصنوعی " در آیند به موادی فعال و قابل استفاده خواهند شد .
مواد موثره گیاهان پس از تأثیر فرایند های شیمیایی از بو ، طعم و مزه مطلوبتری نیز برخوردار خواهند گردید .
مواد دارویی مصنوعی ( شیمیایی ) البته به طور سریع اثر می بخشند ، و دارای یک تأثیر مشخص نیز می باشند ( ممکن است صرفاً مسکن باشند یا فقط تب بر و یا ....) ولی اکثر آنها عوارض جانبی نامطلوبی بر بدن انسان بر جای می گذارند . در حالی که مواد دارویی حاصله از گیاهان با آنکه به تدریج تأثیر می بخشند ، ولی دارای اثرات مفید جانبی چندی می باشند و از این رو فواید جامعی از نظر دوام سلامت بدن دارند .
مواد موثره گیاهان بخصوص عطریات و اسانس ها موارد استفاده متعدد و متفاوتی در صنایع لوازم آرایش ، صنایع مواد شیمیایی خانگی ( نظیر : شامپو ، صابون ، عطر ، ادوکلن ، خوشبو کننده های هوا و امثال آنها ) دارند ، به طوری که بدون حضور مواد موثره مذکور ساخت و تهیه بسیاری از محصولات صنایع شیمیایی یاد شده امکان پذیر نخواهد بود ( ساخت و تهیه بسیاری از اسانس ها به طریق شیمیایی امکان پذیر نمی باشد ) .
استفاده از مواد موثره گیاهان دارویی در صنایع غذایی روزافزون می باشد . اگر چه استفاده از مواد مذکور در صنایع غذایی از قدیم الیام معمول بوده ولی اکنون در صنایع نوپای نوشابه سازی ، کنسرو سازی ، شیرینی سازی و امثال هم از مواد موثره گیاهان دارویی جهت بهتر شدن طعم و رنگ و بوی محصولات در سطح دقیق تر و حساب شده تری استفاده می گردد .
مواد موثره دارویی گیاهان ادویه ای ( زیره سبز ، تلخون ، گشنیز و...) علاوه بر آنکه طعم و مزه مواد غذایی را بهتر می کند ، اشتها آور نیز هست و سبب هضم مواد غذایی و سلامت کار دستگاه گوارش می گردد . مواد موثره ادویه گاه اثرات شفا بخش دیگری علاوه بر خاصیت اصلی شناخته شده خود به همراه دارند .
در زمانهای گذشته ، مجموعه گیاهان دارویی مورد استفاده روز ، به عنوان منبع اصلی مواد شفا بخش به طور وسیعی توسط مردم مورد استفاده قرار می گرفت . تا آنکه پس از به بازار آمدن داروهای شیمیایی استفاده از مواد طبیعی مذکور به طور چشمگیری کاهش یافت . ولی در سالهای اخیر ، آشنایی علمی و بنیادی انسان با خواص و آثار مفید مواد دارویی طبیعی ، مجدداً موجبات استفاده روز افزون از آنها را فراهم آورده است . به همین دلیل در عموم کشورهای پیشرفته مراکز تحقیقاتی خاص گیاهان دارویی تاسیس گشته است که این مراکز تحقیقاتی ، هر روزه مواد موثره متعددی را در گیاهان به همراه اثرات مطلوب آنها شناسایی و معرفی می کنند و نتایج حاصله را به صورت مقالات مفیدی منتشر می سازند .
رازیانه :
در کتب طب سنتی با نام « رازیانج» نامبرده شده است . در ایران در مناطق مختلفه «رازیانه» و « بادیان» سبز گفته می شود. به لغت رومی کهن « شمار» و به عربی « شَمَر» می نامند. به فرانسوی Fenouil : و Fenouil officinal و Aneth و Anis doux و به انگلیسی Fennel می گویند. گیاهی است از خانواده :
Umbelliferae نام علمی آن Foeniculum vulgare Mill. و مترادف های آن : Foeniculum capillaceum Gilib. و F. officinale All. و Anethum foeniclum L. از طرف گیاه شناسان مختلفه نام گذاری شده است. بین اسامی فوق نام F. vulgare مربوط به «رازیانه تلخ» است که به فرانسوی : Aneth و Fenouil گویند و برگهایش به عنوان ادویه با غذا نیز مصرف می شود، و نام F. officinale مربوط به رازیانه شیرین است که به فرانسوی : Finouil doux گویند.
توضیح- در اسناد گیاه شناسی آمریکائی نام علمی رازیانه :
F. vulgare Gaertn. آمده است ولی سایر گیاه شناسان ایرانی و هندی و غیره نام : F. vulgare Mill. را نام اصلی ذکر می کنند.
مشخصات
رازیانه گیاهی است علفی یکساله و دوساله که ارتفاع آن تا 5/1 متر می رسد. ساقه آن دارای شیارهای طولی و موازی است. برگهای آن با بریدگی عمیق بطوری که برگ تبدیل به نخ ها می شود شبیه برگ شود. دمبرگ ها در نزدیک ساقه حالت غلاف پیدا می کند. گل های آن زرد و بدون طبق بصورت چتر گروهی در انتهای شاخه گل دهنده ظاهر می شود. میوه آن کوچک بطول 6-12 میلیمتر و عرض 2-3میلی متر که طرفین آن ضخیم است. بوته رازیانه ظاهرا از دور شبیه بوته شود است ولی عطر گیاه و ارتفاع بیشتر و ریشه ضخیم تر، آن را از شود کاملا متمایز می سازد. تکثیر رازیانه از طریق کاشت بذر آن در بهار انجام می گیرد. ممکن است ابتدا بذر را در خزانه بکارند و پس از این که گیاه چند برگه شد به زمین اصلی منتقل نمایند. گاهی نیز مستقیما در زمین اصلی می کارند. زمین آفتاب گیر و بازهکش خوب را دوس دارد و به آبیاری زیاد در فصل گرما احتیاج دارد.
برگ رازیانه را پس از رشد کامل گیاه و بلافاصله قبل از آغاز ظهور گل ها و یا در شروع باز شدن اولین گل برداشت می کنند یعنی درحدود ماه خرداد. تخم رازیانه را که مهمترین قسمت داروئی آن است، وقتی که میوه ها زردرنگ شد می چینند و برای این کار سر شاخه های میوه دار را ظرف 4-3 هفته بتدریج که میرسند می چینند و تخم آنرا می گیرند. ریشه رازیانه را که ضخیم و مخروطی شکل به رنگ سفید و معطر است، پس از خارج کردن از زمین خوب شسته تمیز کرده قطعه قطعه نموده و خشک می کنند.
رازیانه در اروپا و آسیا بخصوص در مناطق با آب و هوای مدیترانه ای انتشار دارد. در ایران در مناطق شمالی ایران در دامنه های البرز در ارتفاعات 750 متری و در شمال هرزویل در مسیر رودخانه بطور خودرو دیده می شود.
ترکیبات شیمیایی
از نظر ترکیبات شیمیائی تخم آن دارای یک اسانس روغنی فرار است که قسمت عمده آن آنتول (38) در حدود (60درصد) است و به علاوه اسانس رازیانه دارای قند، لعاب، مقدار کمی تانن، روغن ثابت لیماراز(376م) و همچنین مواد فنچون (240) و فلاندرن(510) و لیمونن(277) و دیپنتن(211م) و کامفن(100) و پینن(533) و متیل چاویکول(428) و انیسیک اسید(43) و تیموهایدورکینون(665) و انیستون(41) و بالاخره ویتامین A می باشد [ روا 799].
بررسی شیمیایی دیگری نشان می دهد که از اسانس رازیانه برداشت شده است در کشور پرتقال مواد زیر بدست آمده است :
دی-آلفا-فلاندرن(510 م) و دیپنتن(211 م) و فنچون (240 ) و استراگول (232) و انیس آلدئید(40) و انیسیک اسید(43) و بالاخره مقدار قابل ملاحظه ای آنتول(38) و از برگهای آن مواد فینکولارین و یک کوئرستین-3-آرابینوزید(567) و فلومبوید فلاونوئید(447) بدست آورده اند.
در هر یکصد گرم برگ خام تازه رازیانه که به عنوان ادویه با غذا خورده می شود مواد زیر وجود دارد.
آب 90 گرم-پروتئین 8/2 گرم-چربی 4/0 گرم-هیدرات کربن 5/4 گرم- کلسیم 100 میلی گرم-فسفر 51 میلی گرم-آهن 7/2 میلی گرم-پتاسیم 397 میلی گرم- ویتامین A 3500 واحد بین المللی- ویتامین C 31 میلی گرم.
خواص-کاربرد
بطور کلی تخم رازیانه، معطر، محرک و مقوی معده و بادشکن و قاعده آور است [ چیو 724-روا 799 ]. برگهای آن مدر و ریشه آن ملین و مسهل است ( والنزوئلا 813) و روغن تخم آن کرم کش و ضد انگل است . در چین از جوشانده تهیه شده از تمام گیاه بعنوان ضد قی و آشفتگی استفاده می شود و برای معالجه فتق و برای ازدیاد بینایی چشم مفید است . برای ازدیاد ترشح شیر خیلی موثر است و دم کرده 4-10 گرم تخم رازیانه در 3- 4 فنجان آب جوش می تواند خیلی مفید باشد . باری رفع سرفه و آسم چند گرم تخم را در یک فنجان آب جوش ریخته مدت 15 دقیقه دم می کنند بعد به آن عسل می افزایند و می خورند خیلی مسکن و موثر است .
رازیانج از نظر طبیعت طبق نظر حکمای طب سنتی نسبتاً خیلی گرم و خشک است . تخم آن گرمتر از برگ آن و ریشه آن گرمتر از سایر اعضای گیاه است . خواص آن در مجموع باز کننده گرفتگی ها و انسداد مجاری سینه و کبد و طحال و کلیه و مثانه و برای تسکین دردهای آنها که از سردی باشد مفید است . مقوی بینایی چشم و معده و محلل بادها و اخلاط غلیظ و ازذیاد کننده ترشح شیر خصوصاً تازه آن مدر و قاعده آور است .
خوردن دم کرده تخم آن با گل گاوزبان برای خفقان موثر است و دم کرده تخم آن با پر سیاوشان و انجیر برای سرفه و تنگی نفس و سخت نفس کشیدن و دم کرده تنهای تخم آن و یا با گیاهان و داروهای گیاهی مناسب دیگر برای تحلیل بادها و درد پهلو ولگن خاصره و رفع بلغم ترش و رفع اسهال مزمن و دم کرده تخم آن با زیره سبز برای رفع اسهال و تقویت معده و با عسل و سکنجبین برای تب های کهنه مفید است . دم کرده تخم آن با شراب برای گزیدگی جانوران سمی مانند عقرب و زنبور مفید است .
مالیدن گرد آن بر شکم اطفال برای رفع نفخ مفید است . عصاره برگ تازه آن برای افزایش بینایی چشم مفید است . بخور برگ تازه آن که در آتش اندازندنیز برای چشم بسیار مفید است .
اگر آب برگ تازه رازیانه را جوش دهند تا دو سه جوش بخورد و کف آنرا با عسل و سکنجبین یا به تنهایی و فقط با عسل در چشم بکشند برای قطع آب آمدن از چشم و تقویت روشنایی و بینایی چشم نافع است .
رازیانه برای گرم مزاجان مضر است از این نظر باید با صندل و یا سکنجبین خورده شود و بطئی الهضم است و معده را سست می کند مقدار خوراک از تخم آن 5-10 گرم و از ریشه آن در دم کرده ها 10 – 15 گرم است جانشین تخم رازیانه از نظر خواص دارویی تخم کرفس است .
دم کرده ریشه رازیانه ( اگر تازه باشد بیشتر از خشک آن موثر است ) به اندازه محتوی یک قاشق سوپخوری برای یک لیوان کوچک آب بعنوان مدر بسیار مفید است مدت دم کردن از یک ربع ساعت تجاوز نکند .
تهیه چهار تخمه بادشکن یا بزور کاسرالریاح اربعه – تخم انیسون ، زیره کرمانی ، تخم گشنیز ، تخم رازیانه به مقدار مساوی از هر یک بگیرند و مخلوط کنند و از 10 – 20 گرم این مخلوط را در 1000 گرم آب جوش دم کنند و صاف کرده برای تحریک معده و بعنوان باد شکن و ضد نفخ بتدریج بیاشامند .
گرد باد شکن – انیسون سائیده 1/0 گرم ، رازیانه سائیده 1/0 گرم ، زعفران سائیده 05/0 گرم ، گرد منیزی کلسینه 4/0 گرم ، قند سائیده 4/0 گرم مخلوط کنند و دو قسمت نمایند و برای دفع قولنج باد و نفخ و ضعف یک قسمت را بخورند و قسمت دیگر را پس از یک ساعت بخورند .
در فرانسه دم کرده مدری در موارد سنگ مثانه مصرف می کنند به این ترتیب که ابتدا یک مشت کاکل ذرت را در یک لیتر آب جوشانده و سپس در این جوشانده دو قاشق قهوه خوری تخم رازیانه ریخته و دم می کنند . پس از دم کردن می گذارند که سرد شود و 2 – 3 فنجان از این دم کرده را در روز می خورند اثرات مفیدی دارد .
بررسی تأثیر پرتوهای فرابنفش بر کمیت و کیفیت اسانس گیاه رازیانه ( Foeniculum vulgare Mill ) در مراحل مختلف رویشی
چکیده :
با توجه به سوراخ شدن لایه ازن و افزایش پرتوهای فرابنفش و نظر به اثرات زیانبار این پرتوها بر گیاهان ، در بررسی حاضر به مطالعه تأثیر پرتوهای فرابنفش حاصل از لامپ 40 وات uv بر کمیت و کیفیت اسانس اندامهای مختلف گیاه رازیانه در مراحل مختلف رویشی و در شرایط مزرعه ای پرداخته شد .
گیاه رازیانه از تیره چتریان و از جمله گیاهان دارویی ارزنده ای است که در صنایع داروسازی ، عطر سازی ، صنایع آرایشی و بهداشتی و صنایع غذلیی کاربرد وسیعی دارد . بذر این گیاه دارای مقدار زیادی اسانس است که خواص دارویی گیاه را به آن نسبت می دهند .
اسانس بذر ، گل ، برگ در زمان قبل از گلدهی و زمان گلدهی و نیز ساقه در سه مرحله قبل از گلدهی و زمان رسیدن بذر گیاهان شاهد و پرتو دهی شده به روش تقطیر با آب و بخار ( روش Kaiser ) استخراج گردید و به کمک دستگاه GC و GC/MS مورد تجزیه و شناساسس قرار گرفت .
مقدار اسانس در برگ ، ساقه ، گل و بذر گیاه در اغلب موارد کاهش یافت و ترکیبهای تشکیل دهنده آنها دستخوش تغییر شد . میزان ترانس آنتول که مهمترین و عمده ترین ترکیب اسانس این گیاه می باشد ، در بذر و گل گیاهان تحت تیمار کاهش یافته و در ساقه با وجود میزان کم اسانس در این اندام ، ترکیب مذکور افزایش یافته است و در برگ ، در مرحله قبل گلدهی کاهش و در زمان گلدهی افزایش داشته است .
استراگول ، فنچون و لیمونن که از دیگر ترکیبهای عمده اسانس گیاه می باشند در اکثر موارد تحت تأثیر پرتوهای فرابنفش افزایش یافتند . نتایج نشان دادند که گیاه رازیانه نسبت به پرتوهای فرابنفش حساس است .
واژه های کلیدی : رازیانه ، پرتوهای فرابنفش ، آنتول و ترکیبهای اسانس .
مقدمه :
در نتیجه فعالیتهای بشر محیط بیوسفر تغییر یافته است . افزایش در غلظت کلروفلوئورکرنها (CFCs ) ، متان و نیتروزاکسیدها در اتمسفر موجب تخریب لایه ازن (O3 ) استراتوسفر شده و به افزایش نفوذ پرتوهای فرابنفش B خورشیدی و رسیدن آن به سطح زمین منجر گردیده است .
پرتوهای UV-B باعث تغییرات زیادی در گیاهان می گردند از جمله بر رشد گیاه ، ریخت شناسی ، ساختار تشریحی آن و بر فرایند های فیزیولوژیکی و به ویژه فتوسنتز اثر می گذارند. همچنین باعث تغییراتی در پراکنش زیر توده گیاه، ترکیبهای شیمیایی آن و فنولوژی گیاه می گردند. تحریک سنتز زنگدانه های جاذب uv نیز از اثرات دیگر پرتوهای uv بر گیاهان است reviewed by Caldwell)، 1995) .
در پاسخ گیاهان به این پرتوها، ساز و کارهای مختلفی درگیر می باشند که شامل افزایش گیرنده های نوری UV-B ( Ballar، 1991 و 1995 ) تشکیل رادیکالهای آزاد، (Panagopoulos ، 1990 و Bjom ، 1994 ) و تخریب DNA باشد (Page و Hays ، 1991 و Quaite ، 1992 ) .
تجمع ترکیبهای فنلی جاذب uv در پاسخ گیاه به پرتوهای بالای خورشیدی مشاهده شده است (Tevini و Day 1993 و Veit 1996 ). این ترکیبها گیاه را در برابر گیاه را در برابر پرتوهای UV-B محافظت می کنند (Ormrod ، 1995 و Ruber ، 1996) .
پرتوهای فرابنفش باعث افزایش تولید اسانس در گیاه نعنا گردیده اند (مجد، رضایی و مهرپور ، 1377) میزان اسانس در گیاه ریحان نیز تحت تأثیر این پرتوها افزایش یافته است (مجد رضایی و میرزاتونی، 1377 ). در هر دو گیاه نوع و میزان ترکیبهای تشکیل دهنده اسانس دستخوش تغییر شده اند.
رازیانه گیاهی است علفی و چند ساله از تیره چتریان که ارتفاعی حدود 1 تا 5/1 متر دارد. نام علمی آن Foeniculum valgare mill. می باشد. این گیاه یکی از قدیمیترین و ارزنده ترین گیاهان دارویی است که در تغذیه و صنعت نیز از آن استفاده فراوان بعمل می آید. کلیه اندامهای آن حاوی اسانس بوده و مورد استفاده قرار می گیرند. برگ خام گیاه قبل از ظهور گل به عنوان سبزی و چاشنی غذا بکار می رود و جوشانده آن برای تقویت چشم مفید است. مهمترین بخش گیاه میوه یا بذر آن است که به عنوان باد شکن، ضد اسپاسم، نیرو دهنده، آرامش بخش و زیاد کننده ترشحات شیر بکار می رود. اسانس میوه گیاه، علاوه بر صنایع داروسازی در صنایع عطر سازی، آرایشی و بهداشتی و نیز صنایع غذایی و نوشابه سازی کاربرد دارد.
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 75 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلودمقاله گزارش کاراموزی اسانس گیری
