امروزه جامعه شناسی و موجود زنده، هر دو، به عنوان نظام ( system) می نگرد، یعنی «کلی» مرکب از اجزاء به هم پیوسته و در عین حال مستقل، که برای هدف واحدی که همان شکل می باشد تلاش می کنند. و بسیاری از جامعه شناسان، جامعه را نظامی کمابیش هماهنگ می دانند که اجزاء متنوع آن در جهت پایداری کل نظام، فعالیت و همکاری می کنند.1
اما در عین حال، جامعه همیشه نمی تواند این حرکت موزون و هماهنگ را حفظ کند و تحت تأثیر شرایطی دچار نا هماهنگی نیز می گردد. از این رو است که، با نگاهی واقع بینانه، روابط و مناسبات میان انسانها به بیان جامعه شناسی به دو دسته قابل تقسیم می باشند:
- کنش های متقابل پیوسته، آنهایی هستند که د رجهت یگانه ای صورت می گیرند. مانند: همکاری و تعاون و مانند گردی.
- کنش های متقابل گسسته، آنهایی هستند که جهت یگانه ای ندارند. مانند: رقابت، سبقت جویی و ستیزه جویی2
وضعیت ایده آل و مطلوب آنست که کنش های پیوسته بر فضای کلی جامعه غالب باشد. چرا که دوام و بقاء و رشد و تعالی حیات اجتماعی در گرو حالت انجام و اتحاد در میان افراد و گروه ها و همچنین میان اقوام و ملتها می باشد. به رغم همه ی تکثرها و تنوع ها میان عناصر و اجزاء جامعه باید حالت یگانگی اجتماعی حفظ شود، و این مهم مستلزم تلاش و عمل سنجیده و آگاهانه افراد جامعه می باشد. رساله ی حاضر بر آنست که ضمن اشاره ی کوتاهی به نگرش اسلام نسبت به این کیفیت و حالت شایسته و ضروری حیات انسان، نگرش و نحوه تبیین متفکران مسلمان را در این موضوع مورد بررسی قرار دهد و البته در این راستا در مجال کوتاه این نوشته به نمونه های اندکی می توان اشاره کرد.
مفهوم همبستگی:
واژه های اتحاد، انسجام، پیوند، اتفاق، یکانگی و وحدت اگر چه مرزهای معنایی معینی دارند، اما قادر بود اصطلاحی آنها، به ویژه در زندگی اجتماعی غالباً همانند می باشند، و منظور از آن همبستگی و همسویی انسانها در زندگی اجتماعی است.
- اتحاد، به معنی یگانگی است. اِتَحِدَ الشئانِ، آن دو چیز متحد شوند، یکی شوند، مثل هم شوند. اتحد الشی بالشی، چیزی نزدیک یا مثل چیز دیگر شد. اتحد القوم، قوم با هم متحد و متفق شدند.
- انسجام، به معنی روان شدن، مرتب و منظم شدن است. انسجم الماء آب ریخت. انسجم الکلام کلام مرتب شد، منظم شد. 3
در اینجا ما این مفهوم را با واژه ی همبستگی اجتماعی (Social solidarity) مورد توجه قرار می دهیم، منظور از این اصطلاح احساس مسئولیت متقابل بین چند نفر یا چند گروه است که از آگاهی و اراده برخوردارند. یعنی پیوند میان انسان ها به طور کلی یا حتی چند نفر یا چند گروه است که از آگاهی و اراده برخوردارند. یعنی پیوند میان انسان ها به طور کلی یا حتی وابستگی متقابل حیات و منافع بین آنان امری آگاهانه و توأم با اختیارات است. همچنین، بیانگر وابستگی متقابل آرکردها، اجزاء و یا موجودات در یک کل ساخت یافته می باشد. به زبان جامعه شناساسی، همبستگی پدیده ای است که بر پایه ی آن در سطح یک گروه یا یک جامعه، اعضا به یکدیگر وابسته اند و به طور متقابل نیازمند یکدیگر می باشند. همبستگی گروهی به معنی آن است که گروه وحدت خود را حفظ کن دو با عناصر وحدت بخش خویشتن تطابق و همنوایی یابد.4
دیدگاه اسلام در مورد همبستگی اجتماعی:
بر اساس آموزه های دینی در اسلام، انسان موجودی است اجتماعی و سعادت و رستگاری او در گرو عبور مسالمت آمیز از مسر زندگانی اجتماعی است. همه ی استعداد ها و قابلیت های انسانی بشر در متن جامعه و در بطن روابط اجتماعی نظم یافته ی مبتنی بر ایمان به خدا و عمل صالح و همزیستی بردارند با همنوعاتش شکوفا شده و هویت انسانی اش شکل می گیرد.
اسلام نهایت اهتمام خود را متوجه سامان اجتماعی کرده و آدمیان را از خود محوری و خود خواهی که منشأ اختلاف و تفرقه و ستیزه جویی است بر حذر می دارد و آنان را به تکیه بر خدا (توحیذ در پرستش و عبودیت)و در نتیجه اجتماعی و اتحاد و همبستگی انسانهای خدا باور فرا می خواند و همگان رابه تعاون و همکاری و بسط مناسبات برادرند تشویق می کند.
دیدگاه قرآن کریم اینست که مردم در آغاز به صورت جامعه ی همسو و هماهنگ (امت واحده) زندگی می کردند، سپس بر اثر گرایشات خود خواهانه (یعنی) با یکدیگر به اختلاف پرداختند و مناسبات رقابت آمیز آن وحدت و همبستگی اولیه را به خاطر انداخت. یکی از اهداف ارسال انبیاء داوری میان مردم و بازگرداندن جامعه به یگانگی اجتماعی است.
کان الناس امۀ واحد فبعث الله البنین، مبشرین و منذرین و انزل معهم الکتاب بالحق لیکم بین الناس فی مختلفوا فیه و ما اختلف فیه الا الذین اوتوه من بعد ما جاء تهم البینات بغیاً بینهم...
در آغاز مردم است یگانه ای بودند، آنگاه خداوند پیامبران را مژده آور و هشدار دهنده برانگیخت، و با آنان به حق کتاب آسمانی فرستاد، تا در میان مردم آنچه اختلاف می ورزند داوری کند، و در آن اختلاف نکردند، مگر کسانی که آن [کتاب] به آنان داده شده بود، آنهم از روی رشک و رقابتی که با یکدیگر داشتند و پس از آنکه برهانهای روشن بر ایشان آمد...(نقره 213)
آیه ی فوق رسالت کلی پیامبران را بیان می دارد، و در دو آیه ی دیگر شیوه و روشی که برای دستیابی به این هدف تعیین می گردد ذکر شده است:
اول تزکیه نفس (بازگرداندن انسانها به فطرت پاک اولیه) و تعلیم کتاب و حکمت (رشد عقلانی) یا به طور کلی تربیت انسان (جمعه/2، بقره/151، آل عمران/164)
دوم ارائه قانون و حکومت (کتاب و میزان) به منظور استقرار چامعه ی مبتنی بر قسط و عدل توسط خود مردم. (الحدید25).
این سه دسته از آیات که فلسفه ی بعثت انبیاء را بیان می کنند جایگاه همبستگی اجتماعی را مشخص می نماید. با این توضیح که: هدف اصلی دین و بعثت انبیاء و نزول
شامل 14 صفحه فایل word قابل ویرایش
دانلود مقاله همبستگی اجتماعی در اندیشه مبتکران مسلمان