این فایل در قالب ورد و قابل ویرایش در 172 صفحه می باشد.
پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد ( M.A) گرایش : جغرافیای سیاسی
مقدمه
وَجَعلنا مِنَ الماء کُلّ شَیء حَیّ.( همه چیز را از آب زنده کردیم). (قرآن کریم، سوره ی انبیا، آیه ی31 ).
آب مایه ی حیات است. آب همراه با هوا وخاک سه عامل اصلی ادامه ی حیات انسان وهمه ی موجودات زنده ی دیگر در زمین است.ونقش مهم وزیر بنایی در پیشرفت هر جامعه بازی می کند.باوجودی که71 در صد از مساحت 510 میلیون کیلومتر مربعی کره ی زمین را آب فرا گرفته ولی تنها 3 در صد آن آب شیرین می باشد، که ازاین مقدار هم 2/6 درصد به شکل بخار آب در جو ودر یخچالهای قطبی متراکم است. فقط 4/0 درصد از آبهای شیرین دنیا قابل استفاده می باشد. واین منابع اندک نیز در طول هزاران سال گذشته ثابت بوده، درحالی که با افزایش جمعیت وبالا رفتن استاندارد زندگی ،رشد اقتصادی وپیشرفت های صنعتی وتوسعه ی کشاورزی ،مصرف آب افزایش یافته واین امر به کاهش سرانه آب منجر شده است. وتقاضا برای آب هر سال 3/2 درصد افزایش می یابد. طبق سومین گزارش سازمان ملل متحد درباره ی منابع آبی سیاره ی زمین که دوازدهم مارس 2009 انتشار یافت؛ هر سال 80 میلیون نفر بر جمعیت جهان افزوده می شود ونیاز به آب 64 میلیارد متر مکعب افزایش
می یابد.(www.radiofarda.com (
در واقع آب که در گذشته ای نه چندان دور نعمتی رایگان وپایان ناپذیر به شمار می آمد، ولی امروزه به کالایی کمیاب وروبه زوال تبدیل شده ومخاطرات ناشی از آن در آینده بیشتر هم خواهد بود.
بر پایه ی آمار بین المللی ، در سال 2030 میلادی ( حدود 20 سال دیگر )، 47 در صد جمعیت جهان در مناطقی زندگی میکنند که با کم آبی دست به گریبانند.
در رابطه باهمین چشم انداز، اصطلاحات تازه ای در روابط بین الملل، از جمله؛ « جنگ آب»،«هیدروپولیتیک» راه یافته است.
وقوع بحرانها وحتی جنگهای گوناگون بر سر منابع آبی ، بر آینده روابط بین الملل سنگینی می کند. کشور ما ایران نیز با جمعیتی 70 میلیونی در آنچه «مثلث تشنگی» لقب گرفته جای دارد که سه گوشه ی آن ؛ جبل الطارق، شاخ آفریقا وپاکستان می باشد. ایران یکی از قربانیان دائمی خشکسالی بوده ومیزان بارندگی آن یک سوم میزان متوسط بارندگی سطح زمین است. در این میان استانهای شمالغرب کشورمان باوجود اینکه از نظر بارندگی وضعیت مناسبی داشته اند ولی خشکسالی های پی در پی سالهای اخیر منابع آبی این استانها را تحت تاثیر قرار داده و موجب کاهش سطح آب رودخانه ها ونیز فشار بر سفره های زیر زمینی در این منطقه شده است. این در حالی است که یکی از رودهای پر آب مرزی ایران، ارس در این منطقه جریان دارد و مرز مشترک ما با دو کشور همسایه را تشکیل میدهد. با توجه به افزایش نیاز های آبی برای توسعه ی اقتصادی این مناطق، کشور ما به آب این رود نیاز بیشتری خواهد داشت.از این رو اتخاذ یک استراتژی مناسب وتدوین برنامه های راهبردی در این راستا از طرف کشورمان ضروری به نظر میرسد.
1 – 1 بیان مسأله
آب یکی از عناصر اصلی ومهم حیات بوده وعلی رغم رشد روز افزون مصرف آب ، مقدار آبهای شیرین موجود در سطح زمین ثابت بوده وبیشتر جمعیت جهان با مشکل کم آبی مواجه
می باشند. «از کل آب موجود در سطح زمین ، تنها 2 در صد قابل شرب آن در دسترس قرار دارد که سه چهارم آن نیز به صورت یخ در قطبها محبوس و98 در صد آز آب آشامیدنی باقیمانده در اعماق زمین مدفون است».( نهازی ، 1378،2)
در شرایط کنونی باز هم آب به وفور یافت می شود ، در صورت توزیع عادلانه ی آب شیرین ودریاها سطح زمین را تا ارتفاع 2700 متر آب در بر میگرفت. همین طور در شرایط مشابه آب شیرین سطحی به ارتفاع 70 متر از زمین را می پوشاند. برابر ارزیابیهای جاری تنها نیمی از مجموع ذخایر موجود جهان مورد بهره برداری قرار می گیرد، ولی میزان قابل دسترس کم می باشدوآن مقدار موجود نیز به طور یکسان توزیع نشده است. تنها ده کشور جهان بیش از نیمی از آب شیرین قابل دسترس زمین را در اختیار دارند. « برابر پیش بینی ها طی بیست وپنج سال آینده یک سوم جمعیت جهان به سختی کمبود آب را تحمل خواهند نمود ، در چنین نابرابری جهانی ، رقابتهای محلی به وجود آمده وبه صورت بالقوه وخطرناکی ،درگیریهای بین المللی بر مبنای آب به وقوع خواهد پیوست.اهمیت این موضوع زمانی به حقیقت نزدیک می شود که در سطح زمین مرز ارتباطی 215 کشور جهان را رودخانه ها تشکیل
می دهد».(kitissou,2004,5 (
حوضه های رودخانه ها 50 در صداز سطح زمین رادر بر می گیرد و32 درصد از مرزهای کشورها را آب تشکیل میدهد، حدود 40 در صد از مردم جهان در حوضه ی رودخانه ها یی که بین کشورها مشترک است زندگی می کنند.(ِDavic,2003,5)
و اما رود ارس که به طول 1072 کیلومتر مرز مشترک 4 کشور منطقه را تشکیل
می دهد.در یکی از مناطق مهم جهان جریان دارد؛ در شمال آن منطقه ی قفقاز جنوبی واقع شده که در استراتژیهای جدید جهانی اهمیت زیادی دارد، ودر جنوب آن ایران قرار دارد که مهمترین کشور خاورمیانه می باشد. این رود بیشتر مرز بین جمهوری اسلامی ایران وجمهوری آذربایجان را تشکیل می دهد. وبیشترین بهره برداری از این رود نیز توسط دو کشور فوق صورت میگیرد. با توجه به کمبود آب در استانهای شمال غربی ایران که با تغییرات اقلیمی روز به روز بر شدت آن افزوده می شود ، وبا توجه به نیازهای آبی برای توسعه اقتصادی نوار مرزی، دشت های متعدد جنوب قره داغ وحتی بخش های داخلی فلات آذربایجان ، نیاز آبی ایران بیشتر خواهد شد. با توجه به اینکه کشور آذربایجان نیز به آب رود ارس برای تأمین نیازهای کشاورزی برخی مناطق خودنیازمند می باشد از این طریق می توان نسبت به افزایش همکاری دو کشور در بهره برداری ارس بهره برد. ولی با توجه به اینکه رود ارس از ترکیه سرچشمه می گیرد وحدود 440 کیلومتر آن در امتداد مرزهای ترکیه وداخل آن جریان دارد وتقریبا حدود 23 درصد آب ارس از خاک ترکیه تأمین می شودوترکیه برای تأمین آب بخشهایی ازاستان ایغدیر ونیز ارزروم به آب ارس و شاخه های آن نیازمند می باشد وطرح هایی نیز برروی ارس وشاخه های آن در نظردارد این شرایط میتواند به بروز مشکلاتی در روابط بین دو کشور آذربایجان و ایران از یک سو وترکیه از سوی دیگر منجر شود. باتوجه به اینکه این کشور در استفاده از حربه آب علیه همسایگان خود سابقه طولانی دارد، این ، ترکیه را در موقعیتی قرار می دهد که می تواند از آن بهره برداری سیاسی نماید.
1 – 2 سؤالات تحقیق
- رود ارس چه تأثیری بر روابط ایران با همسایگان دارد؟
- کارکردهای رود ارس کدامند؟
- 3 فرضیه ها
1-با توجه به نیاز روز افزون به آب رود ارس، این رود می تواند موجب پیوندهای منطقه ای بین کشورهای اطراف آن شود.
2-کارکردهای ارس را می توان کشاورزی واقتصادی ذکر کرد.
1 – 4 اهمیت وضرورت تحقیق
با توجه به اینکه جمهوری اسلامی ایران در آینده به آب رود ارس نیاز بیشتری خواهد داشت،نقش هیدروپولیتیکی آن در تدوین سیاست خارجی کشورمان تاثیر گذار خواهد بود.
1 – 5 اهداف تحقیق
ارائه راهکارهایی جهت برقراری ارتباط منطقی با همسایگان وروشن نمودن نقش هیدروپولیتیکی ارس در روابط جمهوری اسلامی ایران با همسایگان خود وشناخت پتانسیلهای منطقه در جهت ایجاد همگرایی وهمکاری منطقه ای.
1 – 6 پیشینه ی تحقیق
متأسفانه باوجود موقعیت مناسب کشور ما، که هم از جنوب وهم از شمال دارای سواحل طولانی می باشد ودارای چندین رودخانه ی مرزی هست، مطالعات و فعالیت های دانشگاهی جامعی در خصوص خود هیدروپولیتیک واهمیت وجایگاه این رشته ، کمتر صورت گرفته است. ودر خصوص هیدروپولیتیک ارس نیز مطالعه ی قابل توجهی صورت نگرفته است.
1- 7 فرایند وروش تحقیق
روش این تحقیق توصیفی – تحلیلی می باشد.
1 – 8 روش تحقیق وگرد آوری اطلاعات
روش گرد آوری اطلاعات کتابخانه ای – میدانی می باشد.که روش کتابخانه ای به صورت فیش برداری از کتابها ، مقالات واسناد بوده وروش میدانی؛ بازدید از ساحل ارس در جمهوری اسلامی ایران از شهر اصلاندوز در استان اردبیل تا شهر پلدشت در استان آذربایجان غربی وعکس برداری از سدها و پلهای روی ارس بوده است.
1 – 9 محدودیت های تحقیق
تحقیق در روند اجرای خود با محدودیت های زیر روبرو بوده است:
1 – محرمانه بودن بسیاری از اطلاعات که اخذ اطلاعات را بامشکل مواجه می کرد.
2 – فقدان ویا نبود منابع در خصوص موضوع پژوهش
3 – محدودیت اطلاعات در مورد سرزمین های ارمنستان و آذربایجان و میزان برداشت این کشورها از آب ارس
1 – 10 مفاهیم واصطلاحات کلیدی
1-ژئوپولیتیک : از ژئوپولیتیک تعاریف مختلفی به عمل آمده است، که ساده ترین آن « علمی است که به بررسی نقش عوامل محیط جغرافیایی در سیاست می پردازد.»(عزتی،1382، 5)
2-هیدروپولیتیک: به مطالعه ی نقش آب در مناسبات ومناقشات اجتماعات انسانی و ملتها ودولتها می پردازد. اعم از آنکه در داخل کشورها ویا بین آنها ودارای ابعاد فراکشوری،منطقهای،جهانی وبین المللی باشد.( حافظ نیا،1385، 102)
3-امنیت: عمدتآ به نوعی احساس روانی اطلاق می گردد که در آن به خاطر مبرا بودن ، از ترس ، وضعیت ارامش و اطمینان خاطر مهیا می گردد.
4- حوضه ی آبریز : منطقه ای که تمام رواناب ناشی از بارش در آن منطقه را ابراه یک رودخانه ، دریاچه ، دریا دریافت می کند ، « حوضه ی آبریز » می گویند.
5- خط تالوگ : عمیق ترین خطی است که مسیر عمده ی کشتی ها بستر رودخانه را به دو نیم تقسیم می کند.
6- منطقه : سرزمینی که دارای تجانس طبیعی باشد و عوامل طبیعی سبب انسجام آن شده باشد.
7-بحران آب : تنش های سیاسی _ اجتماعی که بر اثر کمبود کمی وکیفی منابع آب پدید می ایند.
8- کمبود آب : کشوری که سرانه ی منابع آب شیرین تجدید شونده ی آن کمتر از 1700 متر مکعب
- سازمانهایی که می توانند از این تحقیق استفاده نمایند
1 - استانداریهای آذربایجانهای شرقی ، غربی ، واردبیل
2 – فرمانداریهای شهرستانهای مرزی
3 – وزارت امور خارجه
4 – وزارت نیرو
5 – وزارت جهاد کشاورزی
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول : کلیات تحقیق 1
مقدمه 2
1-1 بیان مسئله 3 1 -2 سؤالات تحقیق 5
1-3فرضیه ها 5
1-4 اهمیت وضرورت تحقیق 5
1-5 اهداف تحقیق 6
1-6 پیشینه ی تحقیق 6
1-7 فرایند وروش تحقیق 6
1-8 نوع وروش گرد آوری اطلاعات 6
1-9 محدودیت های تحقیق 6
1-10مفاهیم واصطلاحات کلیدی 7
1-11 سازمانهایی که از این تحقیق می توانند استفاده نمایند 8
فصل دوم : مبانی نظری تحقیق 9
مقدمه 10
2-1 ژئوپولیتیک 11
2-1-1 مفهوم ژئوپولیتیک 11
2-1-2 تفکرات ژئوپولیتیکی 13
2-1-2-1 رقابت برای هژمونی امپریالیستی 13
2-1-2-2 ژئوپولیتیک جنگ سرد 14
2-1-2-3 ژئوپولیتیک قرن بیست ویکم 15 2-2 ژئوپولیتیک انتقادی 17 2-3 ژئوپولیتیک زیست محیطی 19 2-4 هیدروپولیتیک 20 2-5 وضعیت منابع آب جهان 21
2-6 رابطه ی آب و مسائل سیاسی 23 2-6-1 رابطه ی آب ومسائل سیاسی در سطح محلی 23
2-6-2 رابطه ی آب ومسائل سیاسی در سطح ملی 25 رابطه ی آب و مسائل سیاسی در سطح منطقه ای 25
2-6-4 رابطه ی آب ومسائل سیاسی در سطح کروی 25
2-7 مشکل جهانی آب : ابعاد نظری و حقوقی مسئله 26 2-7-1 ابعاد تئوریک مشکل آب واقدامات انجام گرفته در این راستا 27
2-7-2 زمینه های فکری نظریه ی جنگ محلی ، منطقه ای وجهانی بر سر آب و
اختلافات مربوط به آن 28
2-8 ژئوپولیتیک ، هیدروپولیتیک ، آپارتاید جهانی 32
2-9 مرز ومسائل مربوط به آن 34
2-9-1 انواع مرزها 36
2-9-1-1 انواع مرزها از نظر پیدایش وتطبیق آنها با گروههای قومی – زبانی 35
2-9-1-2 مرزها از نظر تطابق با عوارض طبیعی 37 2-9-1-3 مرزهای هندسی یا مرزهای غیر طبیعی 37 2-10 ا نواع مرزهای آبی 38
2-10-2 مرز دریایی 38
2-10-2-1 تاریخچه ی قوانین دریایی 39
2-10-3 استفاده از رودخانه برای تعیین خط مرزی 40
2-10-4 نظام حقوقی رودهای بین ا لمللی 41
2-10-4-1 روش مربوط به قرون وسطی تا انقلاب کبیر فرانسه 42
2-10-4-2 کنگره ی وین ( 1815 ) 42
2-10-4-3 روش قرارداد بارسلون مورخ 21 آوریل 1921 42
2-10-4-4 روش کنفرانس هلسینکی ( 1966 ) 45
2-10-5 عیوب ومزایای استفاده از رود به عنوان خط مرزی 45
2-11 کارکردهای مرزها 46
2-12 ا ختلا فات مرزی 47
2-13 همگرایی منطقه ای 49
2-13-1 تعریف منطقه 49
2-13-2 مطالعات منطقه گرایی از دیدگاه نظریه ی همگرایی 49
2-13-3 مفهوم همگرایی منطقه ای 50
فصل سوم : یافته های تحقیق 51
3-1 کلیا ت طبیعی - انسانی استان آذربایجان غربی 52
3-1-1 موقعیت جغرافیایی 52
3-1-2 کلیات طبیعی 53
3-1-2-1 زمین شناسی 53
3-1-2 -2توپوگرافی 53
3-1-2-3 ویژگیهای آب وهوایی 54
3-1-2-4 پوشش گیاهی استان 55
3-1-2-4-1 جنگل ها 55
3-1-2-4-2 مراتع 56
3-1-2-5 وضعیت منابع آب 57
3-1-2-5-1 آبهای سطحی 58
3-1-2-5-2 آبهای زیر زمینی 58
3-1-3 کلیات انسانی 59
3-1-3-1 خصوصیات جمعیتی استان آذربایجان غربی 59
3-1-3-2 دین وزبان 60
3-1-3-3 اقتصاد 62
3-1-3-3-1 کشاورزی 62
3-1-3-3-2 دامپروری 62
3-1-3-3-3 صنعت 63
3-1-3-3-4 معادن 63
3-2 کلیات طبیعی – انسانی آذربایجان شرقی 63
3-2-1 موقعیت جغرافیایی 63
3-2-2 کلیات طبیعی 64
3-2-2-1 زمین شناسی 64
3-2-2-2 ناهمواریها 64
3-2-2-3 ویژگیهای آب وهوایی 65
3-2-2-4 پوشش گیاهی 66
3-2-2-4-1 جنگل ها 67
3-2-2-4-2 مراتع 67
3-2-2-5 منابع آب 67
3-2-2-6 کلیات انسانی 69
3-2-2-6-1 خصوصیات جمعیتی استان آذربایجان شرقی 69
3-2-2-6-2زبان ومذهب
پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیای سیاسی هیدروپولیتیک رود ارس وتأثیر آن بر روابط ایران وهمسایگان
