چکیده: در این مقاله مفاهیم روائی داخلی و خارجی در تحقیق و نیز عوامل که عدم کنترل آن سبب کاهش ارزش روائی داخلی و خارجی تحقیق می شود، عرضه می شود و برای شناسایی عوامل مذکور، از تقسیم بندی و مطالعات کمپبل واشنلی، استفاده می شود
کلمات کلیدی: تحقیقات تجربی – روائی – متغیر مستقل
مقدمه
انتخاب و گزینش یک طرح ویژه، به نوع هدفهای تحقیق، نوع متغیرهایی که باید مورد دستکاری قرار بگیرند و به نوع شرایط و محدودیت هایی بستگی دارد که تحقیق باید در آن صورت پذیرد. به عبارت دیگر، انتخاب طرح تحقیقی، به مسائلی از قبیل: چگونگی گزینش آزمودنی ها برای گروههای تجربی و شاهد، چگونگی دستکاری متغیرهای بازیگر در موقعیت پژوهشی، چگونگی کنترل متغیرهای نامربوط و ناخواسته در موقعیت و چگونگی نوع تجزیه و تحلیل آماری که برای تعبیر و تفسیر روابط بین متغیرهای موجود در شرایط تجربی مورد استفاده قرار می گیرد، بستگی دارد.
در این تحقیق برای هر یک از انواع تحقیقات تجربی (مقدماتی، حقیقی، نیمه تجربی) سه طرح مورد بررسی قرار می گیرد و برای توصیف بهتر آنها از نشانه هایی نیز استفاده شده است که ذیلاً این نشانه ها را توضیح می دهیم:
X= نشانه ای برای وجود متغیر مستقل در تجربه است، نظیر روش ویژه ای از آموزش زبان فارسی (هنگامی که چند متغیر مستقل در تجربه وجود دارد، به Xها اندیسهایی عددی مانند و غیره داده می شود.)
(-)= نشانه ای برای عدم وجود متغیر مستقل یا عدم اجرای آزمون در تجربه است. به عبارت دیگر، خط تیره به جای هر عاملی که قرار بگیرد نمایانگر عدم حضور آن عامل در موقعیت تحقیق است.
T=نشانه ای برای استفاده از وسیله ای از سنجش و اندازه گیری که گاهی ممکن است به عنوان آزمونهای مقدماتی یا نهایی به کار رود، که در آن حالت اگر در طرح، سمت چپ متغیر مستقل قرار گیرد نماینده آزمون مقدماتی و اگر در سمت راست باشد نماینده آزمون نهایی است. (اگر در یک طرح، چند آزمون، چه مقدماتی و چه نهایی به کار رود به T ها اندیسهایی عددی مانند و غیره داده می شود.)
R= نشانه ای برای وجود گزینش تصادفی آزمودنی ها و تقسیم تصادفی آنان به گروههای تجربی و شاهد است. اگر در طرحی از طرحهای تحقیقی، این نشانه وجود نداشته باشد. این بدان معنی است که طرح مذکور از روش گزینش و تقسیم تصادفی آزمودنی ها بهره نگرفته است.
طرحهای تجربی مقدماتی
در گروه طرحهای تجربی مقدماتی می توان سه نوع طرح تجربی را که متاسفانه در مطالعات و تحقیقات تربیتی بسیار متداول است، شناسایی کرد. این طرحها در واقع طرح تجربی نیستند. در تحقیقات تجربی اساس کار بر کنترل و نظارت شدید از متغیرهای ناخواسته و مزاحم در حوزه پژوهش استوار است. اما در طرحهای تجربی مقدماتی اصولاً کنترل و بازبینی این عوامل وجود ندارد، یا اگر وجود داشته باشد، بسیار ناچیز است.
1-طرح آزمون نهایی و یک گروه آزمودنی
این طرح را با استفاده از نشانه هایی که ذکر آنها رفت می توان بدین شکل نمایش داد:
طرح آزمون نهایی و یک گروه آزمودنی
آزمون نهایی متغیر مستقل گروه
T X تجربی
این طرح، بدین گونه است که در آن گروهی از آزمودنی ها را در شرایطی قرار می دهند که به ظاهر فقط یک متغیر مستقل در آن وجود دارد. و پس از پایان دوره تجربه از آزمودنی ها برای تعیین میزان اثر متغیر مستقل، آزمونی به عمل می آوردند.
برای مثال، گروهی از دانش آموزان را در نظر بگیرید که محققی آنان را برای مدتی معین تحت شرایط آموزشی ویژه ای از درس تاریخ قرار می دهد و سپس در خاتمه، توسط آزمونی، پیشرفت آنان را در این ماده درسی اندازه می گیرد. در این جا، محقق توجهی به کنترل و نظارت بر عوامل ناخواسته در موقعیت تجربی ندارد، و احتمالاً سوالهایی مانند ((تا چه حد تجارب ویژه همزمان با آموزش این گروه، یا تجارب گذشته آنان و همچنین میزان انگیزه فراگیری آزمودنی ها در این تجربه دخالت داشته است؟))، برای او پیش نمی آید.
ویژگیهای طرح آزمون نهایی و یک گروه آزمودنی
1-به علت عدم کنترل و نظارت کامل بر عوامل کاهش دهنده ارزش روائی داخلی تحقیق مانند تاریخ، بلوغ و گزینش، یافته ها و نتایج، این دست از تحقیقات روائی داخلی با اعتباری ندارد.
2-می دانیم که اساس و پایه علم بر بنیاد مقایسه و جمع آوری شواهد عینی و تجربی قابل قیاس بنا شده است، اما در این دست از طرحهای تحقیقی، جز در مواردی آنهم به صورت ضمنی و شهودی یا تصوری، امکان مقایسه نتایج وجود ندارد و هیچ گونه مقررات و شرایطی هم برای آن در نظر گرفته نمی شود. بنابراین و با توجه به اصل یاد شده، ضعف مذکور، از درجه علمی بودن این دست از مطالعات نیز می کاهد.
3-یکی دیگر از خصوصیات این دست از تحقیقات، تمایل شدید محقق در به کار بردن وسایل دقیق سنجش و جمع آوری اطلاعاتی، نظیر استفاده از آزمونهای میزان شده است. می توان گفت که این کار محقق در این قبیل از تحقیقات، صرفاً در حکم سرپوشی است که او برای گمراه کردن دیگران بر دیگی پر از اشتباه می گذارد.
4-در این قسمت از تحقیقات، به علت وجود کنشهای متقابل میان متغیر مستقل X و تعصبات و تمایلات ناشی از گزینش آزمودنی ها، قدرت قابلیت تعمیم یافته ها بسیار ناچیز است.
2-طرح آزمون مقدماتی و نهایی و یک گروه آزمودنی
طرح مذکور را می توان با استفاده از نشانه ها به شکل زیر نشان داد:
طرح آزمون مقدماتی و نهایی و یک گروه آزمودنی
آزمون نهایی متغیر مستقل آزمون مقدماتی گروه
T2 X T1 تجربی
در این طرح، محقق از گروهی آزمودنی در همان مرحله نخست تحقیق آزمونی به عمل می آورد و سپس همان گروه را برای مدتی معین، که بستگی به هدف تحقیق دارد، تحت نفوذ متغیر مستقلی، برای مثال، ((روش آموزش ویژه ای)) قرار می دهد و در خاتمه آزمون دیگری که مشابه آزمون مقدماتی است، بر آنان اجرا می کند. محقق، نتایج دو آزمون را مورد بررسی و مقایسه قرار می دهد و تفاوت حاصل میان میانگین این دو آزمون را، (اگر تفاوتی وجود داشته باشد) از نظر آماری بررسی و مطالعه می کند.
در این طرح وجود آزمون مقدماتی و نهایی، به محقق امکان مقایسه نتایج حاصل از دو بار آزمون آزمودنی ها را می دهد. همچنین در این طرح محقق با اجرای آزمون مقدماتی، عمل کنترل و نظارت در انتخاب آزمودنی ها را تا اندازه ای اعمال می کند.
ویژگیهای طرح آزمون مقدماتی و نهایی و یک گروه آزمودنی
1-این طرح، در مقایسه با طرح آزمون نهایی و یک گروه آزمودنی، به خاطر کاربرد آزمون مقدماتی، ارجح است. زیرا نتایج حاصل از این آزمون به محقق اطلاعاتی مانند ((میزان تجارب قبلی آزمودنی ها)) را عرضه می کند و این آگاهی، او را در تشخیص دقیق تر و صحیح تر اثر متغیر مستقل بر آزمودنی ها، آماده می سازد.
2-به علت ضعف کنترل و بازبینی از عوامل ناخواسته ای مانند تاریخ، بلوغ، آزمون و بازگشت آماری، محقق نمی تواند اطمینان داشته باشد که تفاوت حاصل میان نتایج دو آزمون مقدماتی و نهایی فقط به اثر متغیر مستقل بازیگر در حوزه تجربه ربط دارد.
3-اثر عوامل مختلفی چون تاریخ، بلوغ، حساسیت و آمادگی ایجاد شده در آزمودنی ها، در اثر اجرای آزمون مقدماتی و نیز تاثیر تغییر حاصل از وسایل اندازه گیری مانند نمره گذاری، درجه بندی، مشاهده و غیره، بازگشت آماری و همچنین اثر ناشی از کنشهای متقابل میان تمایلات گزینش و بلوغ، گزینش و تاریخ، گزینش و حساس شدن آزمودنی ها در اثر اجرای آزمون مقدماتی، سبب کاهش ارزش روائی داخلی در این دست از تحقیقات تجربی می گردد. به عبارت دیگر، اثر این عوامل در حوزه تحقیق، محقق را در تشخیص صحیح اثر متغیر مستقل مورد نظر بر متغیر وابسته گمراه می کند.
4-اثر کنش متقابل میان حساسیت حاصل از آزمون مقدماتی در آزمودنی ها و متغیر مستقل و همچنین اثر کنش متقابل میان تمایلات و تعصبات حاصل از گزینش و متغیر مستقل، از قابلیت تعمیم نتایج این دست از مطالعات تجربی می کاهد.
3-طرح آزمون نهایی گروه شاهد
سومین طرح از طرحهای تجربی مقدماتی، طرح آزمون نهایی و گروه مقایسه یا شاهد است که در آن، محقق یک گروه را در تحت شرایط تجربی و اثر نفوذ متغیر مستقلی، برای مثال، ((برنامه درسی ویژه ای)) و به مدت معینی قرار می دهد, در صورتی که گروه دیگر یعنی گروه شاهد را از اثر نفوذ چنین عاملی محفوظ نگه می دارد. در خاتمه، محقق از هر دو گروه، آزمون نهایی به عمل می آورد و نتیجه را مورد مقایسه و بررسی قرار می دهد. او می تواند با استفاده از روشهای آماری، معنی دار بودن آماری تفاوت موجود میان میانگین دو آزمون را (در صورت وجود تفاوت)، تعیین کند.
طرح مذکور را می توان با استفاده از نشانه ها به شکل زیر نمایش داد:
طرح آزمون نهایی و گروه شاهد
آزمون نهایی متغیر مستقل گروه
T X تجربی
T - شاهد
ویژگیهای طرح آزمون نهایی و گروه شاهد
1-در این طرح، عدم گزینش تصادفی آزمودنی ها و همچنین عدم تقسیم تصادفی آنان به گروهای تجربی و شاهد، عامل کاهش کنترل و نظارت دقیق اثر متغیر مستقل و سایر متغیرهای ناخواسته و مزاحم بر متغیر وابسته در گروه تجربی است.
2-در طرح تحقیقی آزمودنی ها در دو گروه تجربی و مقایسه، شرایط و قوانینی برای یکسان ساختن خصوصیات آزمودنی ها در دو گروه تجربی و مقایسه یا شاهد، وجود ندارد. بنابراین، چه بسا تفاوت موجود میان میانگین دو آزمون در دو گروه مذکور حاصل تفاوتهای موجود در دو گروه است و نه حاصل بودن یا نبودن اثر متغیر مستقل در تحقیق.
3-بروز اثر عواملی چون از بین رفتن آزمودنی ها خواه به علت مرگ یا به علت ترک محل تحقیق، و اثر کنشهای متقابل میان تمایلات حاصل از گزینش و بلوغ، یا گزینش و تاریخ، در این دست از تحقیقات علت کاهش روائی داخلی یافته های آن است.
4-در این طرح تحقیقی، روائی خارجی تحقیق یا توانایی قابلیت تعمیم یافته های آن، با وجود اثر کنشهای متقابل میان تعصبات و تمایلات ناشی از گزینش و متغیر مستقل بازیگر در حوزه پژوهش، کم می گردد.
طرحهای تجربی حقیقی
طرحهای تجربی حقیقی آن دست از طرحهایی است که در آنها از تمام منابع و عواملی که سبب بی ارزش روائی داخلی و خارجی تحقیق می گردد، کنترل و بازبینی به عمل می آید. در این بخش سه گونه اساسی از این طرحها که در فرهنگ علوم انسانی و تربیتی از آنها به عنوان قویترین طرحهای تجربی یاد شده است، مورد بحث قرار می گیرد.
1-طرح آزمون مقدماتی و نهائی با گروه شاهد
و استفاده از گزینش تصادفی
این طرح را می توان به شکل زیر نشان داد:
طرح آزمون مقدماتی و نهایی با گروه شاهد و استفاده از گزینش تصادفی
آزمون نهایی متغیر مستقل آزمون مقدماتی گروه
T2 X T1 تجربی
T2 - T1 شاهد
همچنان که از نمودار طرح آزمون مقدماتی و نهایی با گروه شاهد و استفاده از گزینش تصادفی پیداست, در این طرح تجربی، محقق با دو گروه آزمودنی مواجه است که براساس گزینش تصادفی انتخاب شده اند و با همین نوع گزینش، در دو گروه تجربی و شاهد، تقسیم شده، محقق، گروه تجربی را به مدتی معین که بستگی به هدف تحقیق دارد، در معرض نفوذ اثر متغیر مستقل X، برای مثال، ((روش ویژه ای از آموزش ریاضیات نوین)) قرار می دهد، در حالیکه گروه شاهد را از نفوذ اثر این متغیر ویژه مصون نگه می دارد. البته، محقق در اولین مرحله از این پژوهش، از هر دو گروه، آزمون مقدماتی به عمل می آورد و در خاتمه نیز، آزمون نهایی مشابه ای بر این دو گروه اجرا می کند.
در این طرح تجربی، محقق می تواند با استفاده از گروه شاهد که تجارب مشابهی غیر از تجربه اثر متغیر مستقل بازیگر در موقعیت تحقیق، با گروه تجربی دارد، مقایسه ای میان تفاوت میانگین نمرات آزمون نهایی و مقدماتی در گروه تجربی و تفاوت میانگین نمرات آزمون نهایی و مقدماتی در گروه شاهد را به عمل آورد. همچنین، به علت گزینش و تقسیم تصادفی آزمودنی ها در این طرح تجربی، دو گروه نسبتاً برابر (از نظر ویژگی های آزمودنی های شرکت کننده) در اختیار محقق است. بنابراین او می تواند مقایسه ای میان میانگین نمرات آزمونهای مقدماتی و نیز میان میانگین نمرات آزمونهای نهایی در دو گروه به عمل آورد.
در هر یک از سه مورد مذکور، محقق می تواند با استفاده از روشهای آماری، معنی دار بودن تفاوتهای موجود میان میانگین های مورد نظر را بررسی کند و آن تفاوتها را که حاصل اشتباهات محاسبه ای و تصادفی است، از تفاوتهای واقعی با حاصل اثر نفوذ متغیر مستقل بازیگر در حوزه پژوهش، تمیز و تشخیص دهد.
ویژگیهای طرح آزمون مقدماتی و نهایی با گروه شاهد
و استفاده از گزینش تصادفی
1-با توجه به کنترل و نظارتی که در این طرح برای از بین بردن اثر عوامل ناخواسته در تحقیق، از طریق اعمال گزینش و تقسیم تصادفی آزمودنی ها و همچنین وجود گروه شاهد صورت می گیرد، اثر عواملی چون تاریخ، بلوغ، حساسیت ایجاد شده در آزمودنی ها در اثر اجرای آزمون مقدماتی، بازگشت آماری، تعصبات و تمایلات حاصل از گزینش، و افت آزمودنی ها در طول زمان تجربه در کاستن ارزش روائی داخلی تحقیق تا میزان قابل توجهی از بین می رود.
2-اثر کنش متقابل میان حساسیت آزمودنی ها در اثر اجرای آزمون مقدماتی، و تعصبات و تمایلات حاصل از گزینش با متغیر مستقل بازیگر در حوزه پژوهش، تا اندازه ای توانایی قابلیت تعمیم نتایج و یافته های حاصل از این دست طرحهای تحقیقی را تقلیل می دهد.
3-علیرغم گزینش و تقسیم تصادفی آزمودنیها موقعیت تجربی و شرایط آن بصورتی است که قابلیت تعمیم یافته های حاصل از تحقیق را به جامعه ای که گروه تجربی از آن انتخاب شده است کاهش می دهد. به عبارت دیگر، شرایط و امکانات تجربی در این دست از طرحها با شرایط و موقعیت زندگی عادی و واقعی تفاوت دارد و احتمالاً واکنش آزمودنی ها آنقدر طبیعی نیست که بتوان آن را به گروهی که در غیر از شرایط تجربی فعلی قرار دارد، تعمیم داد.
2-طرح آزمون نهایی با گروه شاهد و استفاده از گزینش تصادفی
طرح آزمون نهایی با گروه شاهد و استفاده از گزینش تصادفی یکی از مفیدترین طرحهای تحقیقات تجربی حقیقی است. با اینکه پژوهشگران علوم تربیتی و رفتاری برای انجام تحقیقات تجربی حقیقی بدون تردید در اندیشه اجرای پس آزمون مقدماتی بر آزمودنی ها هستند، ولی این طرح بیانگر این نکته است که اجرای آزمون مقدماتی، در واقع اساس کار در تحقیقات تجربی حقیقی نیست. چه بسا می توان تحقیقات جالب و ارزنده ای را بدون اجرای آزمون مقدماتی نیز انجام داد.
طرح مذکور را با استفاده از نشانه ها، می توان به شکل زیر نشان داد:
طرح آزمون نهایی با گروه شاهد و استفاده از گزینش تصادفی
آزمون نهایی متغیر مستقل گروه
T2 X تجربی R
T2 - شاهد R
در این طرح، برای برابر کردن ویژگیهای آزمودنی ها در گروههای تجربی و شاهد، از گزینش و تقسیم تصادفی استفاده شده است. محقق، در این دست از تحقیقات، گروه تجربی را در معرض نفوذ اثر متغیر مستقل، که می تواند مثلاً ((برنامه آموزشی خاصی)) باشد، قرار می دهد ولی گروه شاهد را از اثر نفوذ این متغیر مستقل محفوظ نگه می دارد. پس از مدت تجربه، محقق از هر دو گروه آزمونی مشابه به عمل می آورد و می تواند با استفاده از تجزیه و تحلیل های آماری، تفاوت میان میانگین نمرات آزمون نهایی را در دو گروه تجربی و شاهد مورد مطالعه قرار دهد و معنی دار بودن آماری آن را بررسی کند.
در طرح مذکور، با استفاده از گزینش تصادفی و گروه شاهد، اثر عامل هایی مانند تعصبات و تمایلات ناشی از انتخاب و تقسیم آزمودنی ها و افت آزمودنی ها، بر نتایج تحقیق، به میزان زیادی کم می گردد. همچنین نبودن آزمون مقدماتی در این طرح تحقیقی، اثر کنش متقابل میان حساسیت و آمادگی آزمودنی ها در اثر آن و اثر متغیر مستقل بر آزمودنی ها را از بین می برد.
ویژگیهای طرح آزمون نهایی با گروه شاهد و استفاده از گزینش آزمودنی
1- یکی از بارزترین خصوصیات این طرح، گزینش تصادفی آزمودنی ها است، بدین معنی که برای برابر کردن گروههای تجربی و شاهد از نظر ویژگی های آزمودنی ها، باید آنان را به صورت تصادفی انتخاب کرد و سپس آنان را مجدداً به همان روش یعنی تصادفی به دو گروه تجربی و شاهد تقسیم نمود.
2-با کاربرد روش گزینش و تقسیم تصادفی آزمودنی ها و استفاده از گروه شاهد، این طرح نتایجی نسبتاً نظارت شده و روا به دست خواهد داد.
3-در مقایسه این طرح، یعنی طرح شماره (2) با طرح آزمون مقدماتی و نهایی با گروه شاهد و استفاده از گزینش تصادفی، یعنی طرح شماره (1) می توان نتایجی به شرح زیر عنوان کرد:
الف-در طرح شماره (2) به علت عدم استفاده از آزمون مقدماتی، اثر کنش متقابل میان حساسیت حاصل در آزمودنی ها در اثر استفاده از آزمون مقدماتی و متغیر مستقل بازیگر در موقعیت پژوهشی، از بین می رود، در حالیکه در طرح شماره (1) اثر این عامل وجود دارد و روائی خارجی نتایج تحقیق یا قدرت قابلیت تعمیم آن را تحدید می کند.
ب-اگرچه در طرح شماره (2) اث عواملی چون تایخ، بلوغ و اطلاعات قبلی آزمودنیها بر نتایج تجربه تا اندازه ای تحت کنترل و بازبینی قرار می گیرد، ولی میزان اثر آن عوامل بر نتایج تجربه تا اندازه ای تحت کنترل و بازبینی قرار می گیرد، ولی میزان اثر آن عوامل بر نتایج تحقیق چنانکه در طرح شماره (1) سنجیده می شود، تعیین نمی شود. این ضعف به ویژه وقتی حادتر می شود که آزمودنیها، افراد بشر باشند. زیرا کنترل و نظارت مطلق بر این گونه عوامل در این موارد امکان ندارد، بنابراین، محقق موظف است که اثر آنها را تا آن جایی که ممکن است به دقت اندازه گیری کند.
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 49 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلود مقاله عدم کنترل عوامل ناخواسته و کاهش روائی در تحقیقات تجربی
