هنر نو یا به کلام متداول آرت نوو (Art Nouveau) نهضتی بسیار زودگذر، اما فراگیر در هنر اروپای قرن نوزدهم و هنر نوین به حساب می آید. در نگاهی اجمالی، از آن به حرکتی در هنرهای تزیینی در اروپا یاد می شود که در سال 1895 و در تقابل با رویکردهای تاریخی قرن نوزدهم آغاز گردید و تا آغاز جنگ جهانی اطلاق می گردید.
این پاورپوینت به تعداد 37 و جهت استفاده در درسهای معماری معاصر غرب قابل ارائه است.
لینک پرداخت و دانلود *پایین مطلب*
فرمت فایل: Word (قابل ویرایش و آماده پرینت)
تعداد صفحه :14
بخشی از متن مقاله
پیشگفتار
مطالب این مجموعه با عنوان بررسی تزئینات ونقوش مسجد جامع یزد جمع گرد آوری شده و سعی بر آن بوده تا جایی که متون تاریخی باقیمانده و منابع و سوابق تاریخی مسجد جامع یزد اجازه داده است به ذکر توضیحاتی راجع به مصالح و کتیبه ها و تاریخ بنای آن و تغییرات ایجاد شده بر آن در طول سالیان، بپردازیم.
اگر چه نقوش شکل گرفته بر آن به طور عموم در تمام بناهای اسلامی ایران به چشم می خورد ولی خالی از لطف نبود که به بررسی تزئینات این مجموعه بپردازیم زیرا مجموعه بنای مسجد جامع یزد در شهری است که دارای بافت سنتی دست نخورده ای نسبت به بناهای شهرهای دیگر است، با این حال بناهای باستانی و اسلامی ایران همگی دارای لطف خاص خودشان هستند که معماران تلاشگر و هنرمند با اطلاعات و دانش معماری بالابه تأ سیس بناها همت گمارده اند.
حال چه به صورت تحقیق دانشگاهی یا هنر عنوان دیگری قطعاً علاقه و توجه شخصی و میل به دانستن در مورد عظیم تاریخی داشته باشم و به این مسیر رنگارنگ قدم گذاشته و هنر گوشه دیگری از این سرزمین را ورق بزنیم، وارد فضای زیبا و ملکوتی شویم از داخل مقرنها عبور کنیم و ایوانها را پشت سر گذارده و راه پر پیچ و خم نقوش اسلیمی و ختایی را گرفته از داخل بوته ها گذشته م مناره ها را دور بزنیم تا شاید تفحه ای از روح و ذوق هنری معمار و نقشبند این بنا از روح خسته ما گذر کند و جانی تازه به ما ببخشد.
دیدن و مشاهده کردن این گونه هنر های تاریخی که از سالیان باقی مانده شاید تلنگری باشد برای تمامی از تلاش افتادگان راه هنر و بروز خلاقیت و پشتکار.
مقدمه
هنر جو هره ای است که از ذرات هر ایرانی به فضل الهی به ودیعه نماده شده است. به همین علت جلوه های هنر در تمام مظاهر و مقوله های زندگی ایرانی مانند: معماری، نقاشی ، خط وکتابت ، پارچه بافی، قالی وگلیم بافی، فلزکاری، سفالگری و ...... در طول تاریخ بروز و ظهور داشته و دنیایی از زیباییها، ذوق، خلاقیت و ابتکار را پدید آورده است.
یکی از مظاهر انعکاس هنر ایرانی در معماری این سرزمین است هنرمند معمار ایرانی، از ابتدای کار و ازهنگام بکارگیری آجر که ازمصالح اولیه احداث بنا به شمار می رفته زیبا ترین نقشها و طرحها را هنگام احداث دیوارها و پوششی گنبد ها وگوشواره ها، مقرنس ها و طاقنما ها خلق کرده است و در روند تکاملی آن با گره چینی، گل اندازی، گره سازی وآجر کاری خفته و رفته، شاهکار های بی نظیری را به وجود آورده است.
هنگام استفاده از گچ با خلق گچبریهایی با نقوش هندسی، گیاهی، دنیایی از خلاقیت را که در دنیا بی نظیر می باشد آفریده و در استفاده از چوب برای پنجره ها و درها با بهره گیری از فتونی نظیر منبت، مشبک، معرق، کنده کاری، خاتم سازی ونقاشی روی چوب، اعجاز باور نکردنی را پدید آورده است.
برای تزیین بنا از کاشیهایی یک رنگ، هفت رنگ، معرق، طلایی و .... شیشه و آیینه در شکلها و رنگها و ابعاد گوناگون، مدد جسته و دنیایی از زیبایی و خلاقیت و هنر را عرضه کرده و همه اینها به همراه حجاریهای زیبا، بنا هایی را در جای جای ایران بر پا و استوار کرده است.
بدون تردید تحقق این همه زیبابیها و خلاقیت جز به مدد عشق به معبود امکان پذیر نبود، چراکه بیشترین جلوه آنها را در مسجد، محراب و زیارتگاه می توان دید.
بناهای مذهبی، همواره مورد احترام و توجه ملل و اقوام مختلف درطول تاریخ بوده است، و به لحاظ همین اهمیت، پیوسته کاملترین تجربه های هنری هنرمندان برجسته هر دوره تاریخی در خدمت معماری و تزیین نقوش به کار رفته در احداث چنین اماکنی بوده است. این علاقه و توجه و بذل سرمایه های مادی و معنوی، نه از باب منافع اقتصادیو اغراض مادی، بلکه بر مبنای کشش و علاقه ای قلبی بر اساس گرایش فطری مردم به مکاتب الهی بروز کرده است. چه بسا مردمی که با مشکلات و تنگناهای اقتصادی قرین بوده، اما در سرمایه گذاری برای مظاهر معنوی، از جمله بناهای وابسته به مقدسات مذهبی، از هیچگونه ایثاری فروگذار نکرده اند.
بناهای رفیع و با شکوهی که در طول تاریخ برای معابد، مساجد وکلیساها،سر برافراشته اند، با یک پشتوانه قلبی و عشق حقیقی همراه بوده است.
در تاریخ اسلام، مسجد در رأس توجه مردم، به ویژه هنرمندان معتقد به مبانی دینی قرار داشته است. در دوره هایی که اثری ازپیشرفتهای علمی و صنعتی در هیچ کجای عالم دیده نمی شود، بر جسته ترین آثار معماری جهان، از میان مساجد بزرگ در جای مانده است، اگر چه به علل گوناگون، بویژه هجوم ارتشهای متجاوز بیگانه به کشورهای اسلامی بسیاری از ابنیه مهم و مساجد تاریخی دچار تخریب و ویرانی شده و آثار مهم مکتوب و میراث فرهنگی مسلمین که دستخوش غارت و آتش سوزی در کتابخانه های مهم جهان اسلام شده است، ما را ا زگنجینه های مهمی محروم کرده است، با این حال آنچه بر جای مانده، خود دریچه ای است برای شناخت عظمت معماری به کار رفته در بنای مساجد بزرگ تاریخی، بویژه آن که در معماری و کاشیکاری بناها، مظاهر معنوی و مفاهیم والای مذهبی چه در انتخاب رنگ و چه در انتخاب شکل و فرم بسیار ماهرانه تلفیق شده اند، و فضایی به وجود آورده است که انسان شیفته معنویت را بسوی خود می خواند.
- مسجد در معماری ایران
- عملکردهای مساجد مختلف
- خصوصیات فضاهای کالبدی مسجد
لینک پرداخت و دانلود *پایین مطلب*
فرمت فایل:Word (قابل ویرایش و آماده پرینت)
تعداد صفحه17
چکیده
معماری بناهای دورة اسلامی
سیر تحول پلانها در معماری معاصر
چکیده:
هنر اسلامی در تمام جنبه های خود ، مبتنی بر حکمت اسلامی است و این یعنی درک این حقیقت که هر اثر هنری باید طبق قوانینی آشکار ، ساخته و پرداخته شود و اینکه این حقایق ، کتمان نشود و در حجاب مستور نماند. بنابراین اصل توحید که پایه نظرگاه اسلامی است با تکیه براین اصل ، در پی وحدت بخشیدن بر پیکر عناصر گوناگون هنری است . در معماری مساجد نیز تجلی کرده و روح وحدت را در معماری مساجد سراسر جهان اسلام به منصه ظهور می رساند.
معماری بناهای دورة اسلامی
هنر اسلامی را باید از زوایای مختلف مورد مطالعه قرار داد . در اسلام ، هنر و ایمان ، پیوندی نا گسستنی دارند . اسلام ، نخستین دین آسمانی است که نظر انسان را به گستره زیبایی و زینت در آفریده ها جلب می کند و به او می نمایاند که پدیده ها دارای دو جنبه هستند . یکی ، جنبه سود بخشی و دیگری، جنبه زیبایی . بعبارت دیگر ، جنبه ایکه زندگی را برای انسان ، سهل و آسان می نماید و جنبه ایکه غذای روح و روان آدمی را مهیا می کند. هنر اسلامی به یک معنا ، هنری است تجریدی و عرفانی و جوهر آن در قرینه سازی متجلی می گردد . تمامی نظم تجریدی این معماری قدسی ، باز تابی است از محتوای عارفانه ای که بر پایه ایدئولوژی اسلامی بنا شده است . در هنرهای تزئینی اسلام ، رعایت اصل « پرهیز از بیهودگی » وجود دارد یعنی اینکه در هنر اسلامی نه تنها از مسائل منفی خودداری می شود بلکه از امور بیهوده و عبث نیز پرهیز می شود . بعبارت دیگر ، در هنر اسلامی آنچه که ضروری و بایسته است به شکلی زیبا و دلپسندارائه می گردد . یعنی در هنر اسلامی هم به جنبه کاربردی و هم به جنبه تزئینی یک پدیده و اثر هنری توجه می شود . جنبه کاربردی، بدین لحاظ که آثار هنری ، عبث و بیهوده نباشند و جنبه تزیینی هم بدین جهت که به حس جمال طلبی و زیبایی خواهی انسان ، پاسخ مثبت داده شود . در واقع مسجد ، مجموعه ایست که از هنرهای گوناگون که بر روی هم فضا و مکان مقدسی را پدید می آورند . فضا و مکانی که برای ایجاد رابطه میان خداوند و خلق متناسب باشد . فضا و مکانی که در عین شکوه و جلال ، آراستگی و تزئین آن ، ذهن انسان را به جای توجه به خداوند به خود مشغول ندارد و از آنجائیکه مسجد ، پایگاه اجتماعی مسلمانان بشمار می رود به تزئین آن توجه خاصی شده است .بنابراین می توان گفت اولین جایگاه تجلی هنر اسلامی، مسجد بوده است . ساختمان مسجد، طوری است که راز و نیاز انسان را با معبود ،آسان می کند . تناوب بیکران قوسها و ستونها ، فضای پیوسته را چنان به تکه های همسان، بخش می کند که وصول به حالت معنوی را آسان می سازد . گذشته از این ، آرایش درونی بنا نیز در بوجود آوردن این حالت روحانی ، سخت موثر می نماید . در تزئین و آرایش بناهای اسلامی این خصیصه هست که بیننده را به جنب و جوش وانمی دارد و بر عکس در ذهن وی ، زمینه ای برای کشف شهود و درون بینی مهیا می کند . تزئینات بناهای اسلامی، نظیر گنبد ، محراب ، رواقها ، مناره و ... کلیّت و تمامیّت ذاتی به آن می بخشد . کتیبه های منقش بر روی دیوار مساجد ، انسان را نه تنها به یاد معنای کلمات آن می اندازد بلکه او را متوجه وزن اشکال و صور روحانی آن می کند . آنچه که از نظر هنرمند مسلمان جلوه می کند اینست که سطح خارجی و داخلی بنای مسجد ، تماماً پوشیده باشند . این پوشش، که عالیترین جلوه های آن صنعت کاشیکاری و گچبری است دارای طرحی یکنواخت و بدون تضاد است یعنی همه جا مجموعه کار و آهنگ ملایم رنگها و طرحها مورد نظر است نه یک موضوع خاص .
ویژگی نقوش اسلیمی ، تحرّک ، پیچ و تاب ، رشد و نمو آن است . بی تردید چنین ترکیبات بدیعی، جاذبه مساجد را در طول تاریخ تمدن اسلامی برای مسلمانان افزایش داده و حتی هنرمندان غربی را دچار حیرت و شگفتی نموده است . در معماری اسلامی ، عناصری همچون ، شکل ، تقارن ، جهت مندی بنا ، رنگ ، خط ، توجه به نوع مصالح ، محراب ، گنبد ، مناره و... باعث تجلیب انسانها به این مکان مقدس شده است . بررسی معماری مساجد ،بدون در نظر گرفتن تزئینات آن در هر شکلی و با هر موادی کامل نیست . اهداف چنین تزئیناتی بیان واقعیات غیر ملموس است . نقوش اسلیمی ، نقوش هندسی و کتیبه ها هر سه منحصر به معماری اسلامی است و در واقع جایگزین شمایل ، مجسمه و نقاشی در کلیساها شده است . در تمام سرزمینهایی که اسلام بدانجا قدم نهاد شکل منحصر به فرد نقوش اسلامی را در آنجا آفرید . معماران ایرانی ،تحت تاثیر باورهای اسلامی ، در خلق آثار بدیع، نظیر کتیبه های متضمن نامهای جلاله خداوند و رسول گرامی اسلام (ص) و آیات نورانی قران در انواع صور زیبا بر روی آجر پخته و کاشی لعابدار تلاش نموده اند . این نوع تزئینات ، علاوه بر زیبا سازی صوری فضا در بالا بردن کیفیت فضای روحانی عبادت ، نقش موثری ایفا می نماید . کاشیکاری با رنگهای زیبا و متنوع ، پیوندی بین آسمان و مسجد را برای بیننده القا می کند . نمونه بارز و عینی این هنر بی بدیل ، کاشیکاری گنبد مسجد شیخ لطف الله در اصفهان می باشد . خط و کتیبه در معماری اسلامی و ایرانی از جایگاه ویژه ای در زیباسازی بیوت الهی و سایر اماکن مذهبی برخوردار است . هدف خط و خطاطی در کتیبه های مساجد ، جنبش و حرکت به سوی مقصد است . این هنر زیبا در کاشیکاری و گچبری هم بکار گرفته شده و باعث خلق آثار متعدد و متنوعی شده است . احاطه شدن ورودیها ، تاقها ، محراب ، مناره و حتی اطراف گنبد با این کتیبه ها و نقوش زیبا نشان از آمیختگی وپیوند زندگی مسلمانانب
تحقیق کاربری ها و تزئینات معماری اسلامی در 19 صفحه با فرمت ورد بسیار جامع همراه تصاویر مرتبط شامل بخش های زیر می باشد:
هنر و معماری اسلامی
_ خواستگاه ها و ویژگی ها
_ سیر تاریخی
_ معماری
_مساجد
_ محراب / صحن
_ مناره
_ گنبد
_ ایوان / طاق محرابی / منبر و مقصوره
_ مدرسه
_ معماری غیر مذهبی
_ حرم ها و آرامگاه ها
_ تزیینات معماری
خاستگاه‌ها و ویژگی‌ها
منظور از هنر و معماری اسلامی، همان هنر و معماری سرزمین‌های - خاورمـــیانه، آفریقای شمالی، هند شمالی و اسپانیا - است که از آغاز قرن هفتم میلادی تحت حاکـمیت مسلمانان قرار گرفتند.
اهمیت تزیینات خوشنویسی و شکل مسجد، دو ویژگی اصلی هنر و معماری اسلامی هستند که عمیقاً با ایمان اسلامی ارتباط دارند و در همان روزگار آغازین دین پیشرفت کردند. پیامبر اسلام، حضرت محمد، تاجــری ثروتمند در مـــکه بود که در حدود 40 سالــگی مجموعه عمیقی از وحی را دریافت کرد و شروع به تبلیغ دین جدیدی نمود. این وحی‌ها که مسلمانان آنها را پیام الهی می‌انگارند، در قرآن - کتاب مـــقدس مسلمانان – جـمع‌آوری شده است. میراث غنی زبانی و ادبیات عرب در احــساس احـــترام عمیق نسبت به قرآن نقش داشت.
مرکزیت قرآن در فــرهنگ اسلامی و جذابیت ویژه شکل خــط عـربی سبب شد از کــلام نوشـــتاری، به ویژه آیات قرآنی به عــــنوان کتیبه‌های مساجد استفاده گردد و نیز تزیینات خطاطی و شیوه‌های آن در تمام شاخه‌های هنر اسلامی پیشرفت نماید.
در سال 622 پس از میلاد، همان سالی که مبدأ تاریخ اسلامی قرار گرفت، حضرت مــحمد به شهر یثرب - که بعداً مدینه نام گرفت، هــجرت نمود. در آنجا جامعه‌ای از مومنان که در پیرامون خانه محمد به عبادت مشــغول بودند، گردهم آمدند. نمازگزاران عادی جامعه جدید در این مکان ساده، شکل مسـجد را پایه‌گذاری کردند که عبارت بود از محوطه‌ای محصور و مستطیلی با آلونک‌هایی ( خانه‌های همسران حضرت محمد ) که در طـول یک ضلع آن قرار گرفـته بودند و یک ایوان ناهموار (سایه‌بانی که در اصل برای استفاده از سایه بوده است) که در یک طرف برای مسلمــین فقیرتر در نظر گرفته شده بود. از این رو، تقریباً تمام مــساجد نقــشه خانه حضرت محمد را تکــرار می‌کردند و عــبارت بودند از یک محــوطه محصور (صـــحن)، ساختمانی در یک طـــرف برای نماز و طـاق‌هایی قوسی (رواقها) در اطـراف محوطه.
اولین پیروان حضرت مـــحمد[ص] که از شبه جــزیره عربســـتان بودند در مـــقایسه با امپراطـــوری‌هایی که بعداً فــتح کرده و سبک‌های هـــنری آن را به عــنوان سرمشق خود گرفتند، هیچگونه سبک هنری بومی و مخصوص به خود نداشتند. با گسترش اسلام، متناسب با شرایط متفاوت اقلیمی و مــصالح در دسترس در فتوحات اسلامی و با جذب و اقتباس از شیوه‌های هنرهای بومی، انواع هنری آن بالیدن گرفت و نقش‌هایی که در یک ناحیه باب بود، به زودی جهان بزرگ اسلام را فرا گرفت.
بنابراین هنر اسلامی از منابع فراوانی گسـترش یافته است. شیوه‌های رومی، مسیحیت باستان و بیزانسی در مــعماری پیشین اسلامی مورد اقتباس قرار گرفت.
تاثیر هنر ساسانی _ هنر مــعماری و تزییـــنی ایرانِ پیـش از اسلام در دوران حـــکومت ساسانیان _بر هنر اسلامی‌بالاترین اهمیت را داشت. شــــیوه‌های آسیای مرکزی با تاخت و تازهای تاتار و مغول به هنر اســـلامی نفوذ کرد و هنر چــینی تأثیر تکوین‌گری بر نقاشی، سفالگری و پارچه‌بافی اسلامی گذاشت.
سیر تاریخی
سیر تــحول هــــنر اسلامی - از قرن هفتم تا هجدهـــم میلادی - را در سه دوره می‌توان طبقه‌بندی کرد. دوره شـکل‌گیری هنر اسلامی، کمابیش با حاکمیت اولین حاکمان اسلامی یا خلفای بنی امیه (661الی 750م) که اسلام را از دمشق در سوریه تا اسپانیا گسترش دادند، هم‌زمان بود...
فصل یک:معماری حرم:
ده قرن هنرومعماری ایران درحرم رضوی مجموعه بارگاه امام هشتم شیعیان که پیدایی آن به پیش از شهادت آن حضرت بازمی گردد، اکنون ۱۲۳۳ سال قدمت دارد و این در حالی است که شهادت امام رضا(ع) در ۱۲۲۳ سال پیش واقع شده است. ضریح مبارک شاهکاری است با طراحی «استاد محمود فرشچیان» و پنجمین ضریحی است که مضجع شریف را در برگرفته است. «در بارگاه امام رضا(ع) هیچ یک از شبستان های وسیع و هیچ گوشه ای از صحن های مزینی که در اطراف ضریح قرار دارد، خالی از هیجان نیست. با این همه در آنجا هر کسی احساس آرامش و انزوا می کند و تنها جسم افراد است که در یک جا گرد آمده است. یک زمزمه آسمانی خلأ میان گنبد رنگارنگ و دیوارهای پوشیده از کاشی های سبک صفوی و پوشش مرمرین زمین را که با قالی های گرانبها فرش شده است، آکنده می سازد و انسان احساس می کند که در این مقدس ترین زیارتگاه ایران معجزاتی در شرف وقوع است و راه هایی در پیش پای انسان به سوی بهشت قرار گرفته است.»مجموعه بارگاه امام هشتم شیعیان که پیدایی آن به پیش از شهادت آن حضرت بازمی گردد، اکنون ۱۲۳۳ سال قدمت دارد و این در حالی است که شهادت امام رضا(ع) در ۱۲۲۳ سال پیش واقع شده است. این مجموعه علاوه بر محوطه اصلی حرم و گنبد طلا در بر دارنده فضاهای وسیع معماری شامل ۲۴ رواق، ۱۰ صحن، ۴ بست، ۳ مدرسه و ۲ مسجد است که در این میان تنها یکی از مساجد آن یعنی «جامع گوهرشاد» یک صحن، چهار ایوان، هفت شبستان، بیست و دو غرفه و بیست و هشت ورودی دارد و ۳۲ کتیبه تاریخی از سال ۸۲۱ ه- . ق تا دوره معاصر را در خود جای داده است. غیر از اینها مجموعه آستانه مشتمل بر گورستان های وسیعی است که نامدارترین شاهان، امیران، دانشمندان و هنروران در آنها فرو خفته اند. نامدارانی چون شیخ بهایی، شیخ طبرسی، شیخ حر عاملی، شاه تهماسب صفوی، امیر علیشیر نوایی، عباس میرزای قاجار، میرزا حسین خان سپهسالار و... موزه های آستانه با ۱۱ گنجینه بزرگ، آنچنان که «دکتر علی شریعتی» به درستی تصریح می کند؛ جایی است که «در آن می توان سهم تشیع را در عالم هنر، بخصوص هنر اسلامی به دقت مطالعه کرد.» و بالاخره کتابخانه آستانه با ۳۰ هزار مترمربع زیربنا، ۳۸ هزار کتاب خطی، ۳ هزار قرآن خطی و ۴۰۰ هزار کتاب چاپی، یکی از بزرگترین آرشیوهای تاریخی در ایران و بلکه پهنه جهان اسلام به شمار می آید. با وجود این، ارزش های تاریخی و هنری نهفته در روضه رضوی در پرتو جنبه های قدسی و آداب زیارتی آن تا حد زیادی به فراموشی سپرده شده و موجب شده است پاره ای از برنامه ریزی ها و اقدامات در این مجموعه سترگ، خالی از دغدغه های مربوط به صیانت از میراث فرهنگی باشد. گفتار حاضر بر آن است تا با نگاهی گذرا به روند پیدایی و تکوین بارگاه هشتمین امام، برخی از جنبه های تاریخی و هنری آن را مورد توجه قرار دهد. شاید همه ما که چند باری به زیارت قدسی ترین زیارتگاه ایران شتافته ایم با توجه به این جنبه ها دریابیم روضه رضوی جایی است که به واقع آن را ندیده ایم و باید از نو بدان بنگریم! حرم مطهر؛ جایی که پیش از امام رضا ساخته شد ده سال پیش از شهادت علی ابن موسی الرضا(ع)، «هارون الرشید» خلیفه عباسی برای سرکوب شورش «رافع بن لیث» در ماوراءالنهر، از بغداد راهی خراسان شد؛ اما در میانه راه بیمار شد و در نزدیکی قریه سناباد توس در باغ «حمید بن قحطبه طایی» به استراحت پرداخت. حمید بن قحطبه (بر وزن مخمسه) سردار بزرگ جنگ های بنی عباس علیه بنی امیه بود که بعدها به امارت خراسان رسید و مقر حکومتش باغ و عمارت باشکوهی میان سناباد و نوغان یعنی مشهد امروزی بود. هارون در همین باغ درگذشت و در آنجا به خاک سپرده شد (بهار ۱۹۳ ه- . ق) اندکی بعد بقعه ای بر گور او برافراشتند تا تجلیلی از این بزرگترین خلیفه عباسی باشد.ده سال بعد، هنگامی که مأمون فرزند هارون، همراه با امام رضا(ع) از مرو به بغداد آمد، در باغ حمید ابن قحطبه و کنار بقعه پدرش فرود آمد. او در همین باغ امام هشتم را مسموم کرد و در بقعه پدرش به خاک سپرد. (صفر ۲۰۳ ه- . ق) از این رو آستانه کنونی امام رضا(ع) مطابق با باغ حمید ابن قحطبه است و محوطه اصلی حرم ایشان، حدود ده سال پیش از شهادتشان شکل گرفته است. اینکه امروزه مزار امام درست در میانه گنبدخانه قرار ندارد، شاید بدین سبب باشد که بنای اولیه متناسب با گور هارون ساخته شده و در بازسازی های بعدی شکل کلی آن حفظ شده است.جالب آنکه هنوز هم دو متر از دیوار چینه ای بقعه نخستین یا همان بقعه هارون باقی است و بقایای قناتی که در باغ حمید بن قحطبه جاری بوده، در بخش هایی از حرم مانند رواق دارالذکر مشاهده شده است. گویا این قنات از زاویه جنوب غربی به طرف حرم می آمده.«ابوالفرج اصفهانی» در «مقاتل» می گوید: «مأمون هنگام حفر قبر علی ابن موسی الرضا حضور داشت و گفت: صاحب این نعش به من می گفت: هنگامی که خواستید برای من قبری حفر کنید، آب و ماهی در آنجا ظاهر خواهند شد، بعد از آنکه مشغول حفر شدند، آبی ظاهر شد و ماهی در آن پدید آمد و بعد آب خشک گردید و رضا(ع) را در آنجا به خاک سپردند.» این روایت به نوعی مؤید تاریخی قناتی است که هنوز بخشهایی از آن در اطراف حرم و نیز پشت محراب مسجد گوهرشاد وجود دارد. خرابی و بازسازی؛ داستان همیشگی حرم از تاریخ آستانه در فاصله سال ۲۰۳ تا نیمه دوم سده چهارم هجری اطلاع دقیقی در دست نیست. اما به نظر می رسد تغییر قابل توجهی در ساختمان بقعه به وجود نیامده. در ابتدای دوره غزنوی «سبکتگین» به گمان آن که مبادا روضه رضوی جایی برای تجمع و همبستگی شیعیان باشد، حرم امام را ویران کرد، اما فرزندش «سلطان محمود غزنوی» گرچه صبغه ای کاملاً ضد شیعی داشت، از روی تدبیر به مرمت آن همت گمارد و آستانه را اندکی گسترش داد. گفته اند نخستین بار در همین زمان گنبد و مناره ای برای حرم افراشته شد. همچنین مسجد کوچک «بالاسر» از یادگارهای دوره غزنوی است که بانی آن «ابوالحسن عراقی» بوده است.بعدها در سال ۵۱۰ ه- . ق و به روزگار حکومت سلجوقیان بر اثر نزاعی که میان شیعیان و سنیان در مشهد و توس پدید آمد، بار دیگر حرم رضوی در روز عاشورا مورد حمله قرار گرفت و ویران شد. آثار خرابی پس از چند سال به وسیله یکی از علویان به نام «ابوالقاسم احمدبن علی بن احمد علوی حسینی» از میان رفت. قدیمی ترین سنگ مزاری که از بارگاه امام به دست آمده و از شاهکارهای هنر سنگ تراشی در ایران است، نام همین فرد را به همراه تاریخ ۵۱۶ ه- . ق در بر دارد.۳۲ سال بعد در یورش غزها (غز بر وزن لر، گروهی از ترکان آسیای مرکزی) به خراسان، دوباره خساراتی به روضه رضوی وارد آمد که توسط «شرف الدین ابوطاهربن سعد بن علی قمی» از عمال حکومت سلجوقی به سال ۵۵۶ ه- . ق ترمیم شد و ازاره حرم با کاشی های بسیار نفیس که هنوز باقی هستند، زینت یافت. گفتنی است ریشه تاریخی داستان «ضامن آهو» به همین دوران راه می برد و آن شکارچی که آهوان از کمندش به حرم امام پناه بردند، فرزند بیمار سلطان سنجر سلجوقی بود. گفته اند او در این واقعه طی مکاشفه ای شفا یافت و از این رو پدرش امر به تجدید بنای حرم داد.از دوره خوارزمشاهیان (۶۲۸ - ۴۹۰ ه- . ق) دست کم سه محراب، یک کتیبه کاشی خشتی بر دیواره حرم و چند کتیبه دیگر در مجموعه بناهای آستانه به جا مانده است. این آثار اگرچه از حیث عددی قابل توجه نیستند، اما به لحاظ نفاست از شاهکارهای هزاسلاتی تلقی می شوند. خصوصاً محراب که تاریخ آن به سال ۶۱۲ ه- . ق بر می گردد. از ظریف ترین و چشم نوازترین محرابهای موجود در ایران است.خوشبختانه در واقعه حمله مغول به ایران (۶۱۶ ه- . ق) حرم رضوی از معدود بناهایی بود که به ملاحظه احساسات عمومی ویران نشد و سالم ماندن بخشی از آثار دوره سلجوقی و خوارزمشاهی تا به امروز مؤید این مدعاست. حتی بعدها که مغولان خوی انسانی گرفتند و آیین مسلمانی اختیار کردند، در رسیدگی به آستانه امام رضا (ع) کوششها به خرج دادند. چندان که عده ای ساختمان گنبد امام را نه به دوره غزنوی که به دوره «سلطان محمد خدابنده» از نوادگان چنگیز نسبت داده اند. مسجد گوهرشاد یکی از مساجد با شکوه و دیرینه سال اسلامی که پس از قریب شش قرن در شهر مقدس مشهد برپاست و شکوه و عظمت خود را همچنان حفظ کرده است ، مسجد گوهرشاد است که آیینه ای از جلوه ملکوتی و هنر معماری کشور اسلامی ما، ایران بشمار می آید. این مسجد بزرگ ، به همت بانوی نیکوکار گوهرشاد آغا همسر میرزا شاهرخ فرزند امیر تیمور گورکانی به دست معماران . هنرمندان ایرانی که در بارگاه شاهرخ می زیستند پی ریزی شده و در سال ۸۲۱ هجری قمری ساختمان آن به پایان رسیده است.
شامل 49 صفحه فایل word قابل ویرایش