دانلود مقاله کامل درباره بررسی تزئینات و نقوش مسجد جامع یزد

اختصاصی از فی فوو دانلود مقاله کامل درباره بررسی تزئینات و نقوش مسجد جامع یزد دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

لینک پرداخت و دانلود *پایین مطلب*

فرمت فایل: Word (قابل ویرایش و آماده پرینت)

تعداد صفحه :14

بخشی از متن مقاله

پیشگفتار

 مطالب این مجموعه با عنوان بررسی تزئینات ونقوش مسجد جامع یزد جمع گرد آوری شده و سعی بر آن بوده تا جایی که متون تاریخی باقیمانده و منابع و سوابق تاریخی مسجد جامع یزد اجازه داده است به ذکر توضیحاتی راجع به مصالح و کتیبه ها و تاریخ بنای آن و تغییرات ایجاد شده بر آن در طول سالیان، بپردازیم.

اگر چه نقوش شکل گرفته بر آن به طور عموم در تمام بناهای اسلامی ایران به چشم می خورد ولی خالی از لطف نبود که به بررسی تزئینات این مجموعه بپردازیم زیرا مجموعه بنای مسجد جامع یزد در شهری است که دارای بافت  سنتی دست نخورده ای نسبت به بناهای شهرهای دیگر  است، با این حال بناهای باستانی و اسلامی ایران همگی دارای لطف خاص خودشان هستند که معماران تلاشگر و هنرمند با اطلاعات و دانش معماری بالابه تأ سیس بناها همت گمارده اند.

حال چه به صورت تحقیق دانشگاهی یا هنر عنوان دیگری قطعاً علاقه و توجه شخصی و میل به دانستن در مورد عظیم تاریخی داشته باشم و به این مسیر رنگارنگ قدم گذاشته و هنر گوشه دیگری از این سرزمین را ورق بزنیم، وارد فضای زیبا و ملکوتی شویم از داخل مقرنها عبور کنیم و ایوانها را پشت سر گذارده و راه پر پیچ و خم نقوش اسلیمی و ختایی را گرفته از داخل بوته ها گذشته م مناره ها را دور بزنیم تا شاید تفحه ای از روح و ذوق هنری معمار و نقشبند این بنا از روح خسته ما گذر کند و جانی تازه به ما ببخشد.

دیدن و مشاهده کردن این گونه هنر های تاریخی که از سالیان باقی مانده شاید تلنگری باشد برای تمامی از تلاش افتادگان راه هنر و بروز خلاقیت و پشتکار.

مقدمه

هنر جو هره ای است که از ذرات هر ایرانی به فضل الهی به ودیعه نماده شده است. به همین علت جلوه های هنر در تمام مظاهر و مقوله های زندگی ایرانی مانند:‌ معماری، نقاشی ، خط وکتابت ، پارچه بافی، قالی وگلیم بافی، فلزکاری، سفالگری و ...... در طول تاریخ بروز و ظهور داشته و دنیایی از زیباییها، ذوق، خلاقیت و ابتکار را پدید آورده است.

یکی از مظاهر انعکاس هنر ایرانی در معماری این سرزمین است هنرمند معمار ایرانی، از ابتدای کار و ازهنگام بکارگیری آجر که ازمصالح اولیه احداث بنا به شمار می رفته زیبا ترین نقشها  و طرحها را هنگام احداث دیوارها و پوششی گنبد ها وگوشواره ها، مقرنس ها و طاقنما ها خلق کرده است و در روند تکاملی آن با گره چینی، گل اندازی، گره سازی وآجر کاری خفته و رفته، شاهکار های بی نظیری را به وجود آورده است.

هنگام استفاده از گچ با خلق گچبریهایی با نقوش هندسی، گیاهی، دنیایی از خلاقیت را که  در دنیا بی نظیر می باشد آفریده و در استفاده از چوب برای پنجره ها و درها با بهره گیری از فتونی نظیر منبت، مشبک، معرق، کنده کاری، خاتم سازی ونقاشی روی چوب، اعجاز باور نکردنی را پدید آورده است.

برای تزیین بنا از کاشیهایی یک رنگ، هفت رنگ، معرق، طلایی و .... شیشه و آیینه در شکلها و رنگها و ابعاد گوناگون، مدد جسته و دنیایی از زیبایی و خلاقیت و هنر را عرضه کرده و همه اینها به همراه حجاریهای زیبا،  بنا هایی را در جای جای ایران بر پا و استوار کرده است.

بدون تردید تحقق این همه زیبابیها و خلاقیت جز به مدد عشق به معبود امکان پذیر نبود، چراکه بیشترین جلوه آنها را در مسجد، محراب و زیارتگاه می توان دید.

بناهای مذهبی، همواره مورد احترام و توجه ملل و اقوام مختلف درطول تاریخ بوده است، و به لحاظ همین اهمیت، پیوسته کاملترین تجربه های هنری هنرمندان برجسته هر دوره تاریخی در خدمت معماری و تزیین نقوش به کار رفته در احداث چنین اماکنی بوده است. این علاقه و توجه و بذل سرمایه های مادی و معنوی، نه از باب منافع اقتصادیو اغراض مادی، بلکه بر مبنای کشش و علاقه ای قلبی بر اساس گرایش فطری مردم به مکاتب الهی بروز کرده است. چه بسا مردمی که با مشکلات و تنگناهای اقتصادی قرین بوده، اما در سرمایه گذاری برای مظاهر معنوی، از جمله بناهای وابسته به مقدسات مذهبی، از هیچگونه ایثاری فروگذار نکرده اند.

بناهای رفیع و با شکوهی که در طول تاریخ برای معابد، مساجد وکلیساها،‌سر برافراشته اند، با یک پشتوانه قلبی و عشق حقیقی همراه بوده است.

در تاریخ اسلام، مسجد در رأس توجه مردم، به ویژه هنرمندان معتقد به مبانی دینی قرار داشته است. در دوره هایی که اثری ازپیشرفتهای علمی و صنعتی در هیچ کجای عالم دیده نمی شود، بر جسته ترین آثار معماری جهان، از میان مساجد بزرگ در جای  مانده است،‌ اگر چه به علل گوناگون، بویژه هجوم ارتشهای متجاوز بیگانه به کشورهای اسلامی بسیاری از ابنیه مهم و مساجد تاریخی دچار تخریب و ویرانی شده و آثار مهم مکتوب و میراث فرهنگی مسلمین که دستخوش غارت و آتش سوزی در کتابخانه های مهم جهان اسلام شده است، ما را ا زگنجینه های مهمی محروم کرده است،‌ با این حال آنچه بر جای مانده، خود  دریچه ای است برای شناخت عظمت معماری به کار رفته در بنای مساجد بزرگ تاریخی،  بویژه آن که در معماری و کاشیکاری بناها، مظاهر معنوی و مفاهیم والای مذهبی چه در انتخاب رنگ و چه در انتخاب شکل و فرم بسیار ماهرانه تلفیق شده اند،‌ و فضایی به وجود آورده است که انسان شیفته معنویت را بسوی خود می خواند.

- مسجد در معماری ایران

- عملکردهای مساجد مختلف

- خصوصیات فضاهای کالبدی مسجد

دانلود تحقیق بررسی مردم شناسی طرح ها و نقوش لباس ها و بافته های ساسانی

اختصاصی از فی فوو دانلود تحقیق بررسی مردم شناسی طرح ها و نقوش لباس ها و بافته های ساسانی دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

سرزمین ایران از دیرباز به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و همچنین مهاجرت یا حملات اقوام و ملل دیگر به آن و نیز رسوخ فرهنگ ایرانی و آمیزش آن با فرهنگ سرزمینهای مجاور و ظهور نمونه های فرهنگی جدیدتر، خود بستر لازم و مناسبی برای مطالعه و بررسی فراهم کرده است. البته از آنجا که بسیاری از مورخان بیشتر تلاش خود را صرف ضبط وقایع و حوادث سیاسی- حکومتی و ذکر نبردها و مانند آن کرده اند کمتر به پدیده های مربوط به حیات فرهنگی پرداخته اند.

یکی از دیداری ترین و در عین حال زنده ترین نمونه های حیات فرهنگی یک جامعه، پوشاک و نوع لباس مردم آن جامعه است. آشنایی با تاریخ لباس و پوشاک ایرانیان، نه تنها اطلاعاتی در خصوص ظاهر مردمانی که در ادوار مختلف تاریخی زندگی می کرده اند در اختیارمان می گذارد ، بلکه ما را با انواع سلیقه ها، نوع دوخت و رنگ ، مدلهای مختلف لباس، بافت انواع پارچه ها، صادرات و واردات پوشاک، تأثیر پذیری و تقلید از لباس مردمان نواحی دیگر، اختصاص پوشاکی خاص به گروه یا طبقه ای اجتماعیآشنا می سازد و همچنین دربارة چگونگی روند و تکامل انواع پوشش ها، اطلاعات مفید و جالب توجهی ارائه می نماید.

در بخش بالا شاه سوار بر اسب خود را‌ آماده شکار می شود و زنی چتری را بلای سر او نگه داشته است. پشت سر شاه زنانی صف شکیده اند که بعضی مشغول نواختن آلات موسیقی هستند. در سمت مقابل بر روی سکوئی که از زمین ارتفاع دارد عده ای از رامشگرن نشسته اند که بعضی ها چنگ می نوازند و برخی به کف زدن مشغولند. در پائین این صحنه در مرکز نقش، شاه سوار بر اسب و کمان بر دست تاختن در تعقیب گوزن ها است و در پائین این شمارگاه، تصویر شاه را در حالی که تیردان بدست گرفته و از شکار مراجعت می کند، نشان می دهد. در طرف چپ تعدادی شتر مشغول حمل گوزن هائی که شکار شده اند هستند.

این نقش بر جسته یک وضع استثنائی دارد، چه سازنده آن سعی نموده که حالات مختلف را در یک صحنه مجسم سازد و در حقیقت می توان آنرا یک نقاشی فرض نمود که بر روی سنگ حجاری شده است.

د:اهمیت حجاری های طاق بستان در شناخت نقوش و طرح های پارچه های ساسانی

نظر به اهمیت مجموعه حجارهای موجود در طاق بستان و بخصوص حجاری های طاق بزرگ و نقوش آنها تاکنون مطالب فراوانی توسط پژوهشگران گوناگون نوشته شده است.

آقای سامی در وجه تسمیه آن می نویسد: تا کنون نام های بسیاری درباره این محل ذکر شده است. از جمله طاق وسطام، طاق وسطان، طاق وسان، طاق بستان، طاق بغستان، طاق بیستون و اکراد و پاره ای از مردم آن نواحی طاق و سان و طاق بسان می گویند و چون بلوکی در آن نزدیکی است بنام بلوک و سطان و این طاق جزو آن بلوک قرار گرفته دور نیست که بهمین علت آنجا را طاق وسطان و بتدریج طاق بستان نامیده اند.

از تاریخ نویسان بعد از اسلام مانند ابن حوقل، ابن خردادبه، استخری، یاقوت حموی، حمداله مستوفی، سید عبدالطیف شوشتری مولف تحفه العالم، حاج زین العابدین شیروانی مولف بستان السیاحه درباره این طاق و حجارهای آن در کتابهای خود اشاراتی کرده اند که از میان نوشته یاقوت از سفرنامه مسعود بن مهلهل نقل می شود: در یک فرسخی شهر قرمیسین (معرب کرمانشاهان) در آن صورت صورت شبدیز و مردی که بر آن سوار است در سنگ ساخته اندو این سوار کلاهخودی بر سر و زرهی بر تن د ارد، و زره را حجار بقدری خوب ساخته است که گوئی زره واقعی و متحرک است. تصویر سوار متعلق به پرویز و اسبش شبدیز است که در تمام روی زمین هیچ مانند و نظیری بر این متصور نتوان یافت. و در آن طاق که این صورت و رسم حجاری شده تصاویر دیگری از مردمان و زنان و پیادگان و سواران یافت می شود. در برابر تصویر پرویز شخصی یافت می شود که کلاهی مخروطی شکل و کمربندی بسته و بیلی در دست دارد. مانند اینکه زمین را حفر می کند  چنان می نماید که آب از زیر پایش جاری است.

یاقوت بعد از دکر این قسمت به قول احمد بن محمد همدانی باز می نویسد: از عجائب قومیسین که در عداد عجائب دنیا معدود است، صورت شبدیز می باشد که در قریه خاتان رسم شده و سازنده آن قنطوس

سیر تحول اندیشه های مردم  ایران در دوره ساسانی تنها از طریق آرمانهای سیاسی و دینی آنها دانسته نمی شود، بلکه از طرحها و نقوش پوشاک آنها نیز می تواند به فهم بهتر آرمانهای آنان کمک کند. آنگاه که اطلاعات ما بدلیل کمبود مواد نوشتاری درباره جنبه های مختلف تمدن مردم کم باشد، با نگاه به فن بافندگی، طرحها و نقوش پیچیده آنها که با مهارتی خاص همراه است می توان استنباط کرد که جامعه عصر ساسانی بسیار پر مشغله بوده و مردم از سطح زندگی پیشرفته های برخوردار بوده اند. طرحها و نقوش بافته های ساسانی فوق العاده زیبا و پر جلوه بوده و همین ویژگی سبب شهرت‌آن شده بود. طرحها و نقوش بافته ها شامل انواع طرحهای هندسی، اشکال جانوران، پرندگان، گل و گیاهان بومی و موجودات پنداری و اسطوره ای بود که توسط بافندگان به کار گرفته می شد. این طرحها نه تنها برداشتی صادقانه از طبیعت متنوع ایران بود، بلکه مذهب،ادبیات، آداب و سنن مردم ایران نیز به خلق جنبه های رمزی آن کمک می کرد، و سبب می شد که طرحهای ایرانی نه تنها در حوزه فرهنگی ایران بلکه در شمال آفریقا، خاورمیانه، آسیای مرکزی، اروپا، چین و حتی کشور دور دستی چون ژاپن مقبول، دلخواه و مورد تقلید باشد. طرحها و نقوش دوره ساسانی تنها به آن عصر محدود نشد، بلکه بعد از دوره ساسانی، در بیزانس و جهان اسلام تداوم یافته است.

در نیمه دوم قرن سوم میلادی پس از یک دوره طولانی فترت در حیات اقتصادی ایران، دولت تازه تاسیس ساسانی با آگاهی از سوابق درخشان فن بافندگی توسعه صنعت نساجی را سرلوحه برنامه های خود قرار داد و با ایجاد و حمایت از کارگاههای بافندگی در شهرهای بین النهرین، فارس، خوزستان زمینه مناسبی را برای رشد این صنعت فراهم کرد و با تنوعی از منسوجات پشمی، ابریشمی، پنبه ای و کتانی بازارهای جهانی را بدست آورد. نوآوریهای نساجان دوره ساسانی تنها در ابداع طرحها ونقوش متنوع و جذاب نبود، بلکه فن آوران ساسانی در تکامل دستگاههای بافندگی و بهبود روشهای تولید نیز کوشا بودند. کمبود اطلاعات نوشتاری امکان قضاوت را درباره کم و کیف دستگاههای بافندگی دشوار می سازد. اما وجود پارچه های طرح دار این حقیقت را آشکار می سازد که برای بافت این پارچه ها وجود دستگاههایی که حداقل چهار گورد یا میله برای بافت جناغی و چهار گورد دیگر در چله کشی برای طرح ضروری بوده است. رواج پارچه هایی با نقش های پیچیده گیاهی و جانوری از اواسط دوره ساسانی به بعد وجود دستگاههای پیشرفته را تایید می کند. این بافته ها که نمونه های آن تا به امروز باقی مانده، نشان می دهد که در سده سوم میلادی از دستگاههای چله کشی استفاده می شده است. مطالعه آزمایشگاهی بر روی پارچه های مکشوفه از محوطه باستانی صداحیه  در کنار رود فرات وجود دستگاههای چند تارکش و چله کش را تایید کرده است. افزون بر این، بافت پارچه های با عرض 85 سانتی متر در ایران در مقایسه با پارچه های چینی با عرض 50 سانتی متر نشان برتری فنون بافندگی در ایران نسبت به چین و سوریه در جهان آن روز است.

خوشبختانه مدارک مادی فروانی به صورت دهها قطعه پارچه از دوره ساسانی در دست است ومطالب فراوانی درباره آنها به رشته تحریر در آمده است. اما طرحها و نقوش پوشاک شخصیتهای حجاری شده در طاق بستان نه تنها جز اصیل ترین مدارک محسوب می شوند، بلکه افق بسیار گسترده ای را از فهرست طرحها و نقوش دوره ساسانی فراهم می آورد.

در صحنه های شکار گراز، شکار گوزن، خسرو سوار بر اسب و صحنه اعطای منصب خسر در طاق بستام بیش از 80 طرح و نقوش و تنوعی از مدلهای لباس دیده می شود. این مدارک عامل بس مهمی در شناخت و منشای بافته های ساسانی به حساب می آید. از روی طرحها و نقوش البسه افراد حجاری شده می توان دریافت که سبک جامه ها، نقش ها ترتیب های طرحی در دوره ساسانی بر اساس نقش و مقام هر فرد تفاوت داشته است. بنابراین می توان فرض کرد که در دربر ساسانیان نظام طبقاتی لباس وجود داشته، و طبقات اجتماع دربار ساسانی هر کدام دارای جامه و نقوش مخصوص به خود بوده اند. همچنین سبک ها و طرحهای لباس افراد شرکت کننده در صحنه شکار گراز نشان دهنده این واقعیت است که نظام و سیستم لباس برای هر واقعه ای نیز وجود داشته و اجتماع دربار برای هر واقعه یا مراسمی از لباسهای  مخصوص استفاده می کردند.

مقایسه بین تن پوشهای مختلف طلق بستان نکته دیگری را نیز روشن می کند که بر خلاف کت های بلند و ضخیم چین دار نقش برجسته های اردشیر دوم و شاپور دوم و شاپور سوم، لباسهای افراد صحنه شکار گرازمزین به طرحهای بافته شده پر زرق و برق بوده و پارچه های کلفت

شامل 108 صفحه فایل word قابل ویرایش

تحقیق در مورد نقوش نمادین نمد

اختصاصی از فی فوو تحقیق در مورد نقوش نمادین نمد دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

لینک پرداخت و دانلود *پایین مطلب*

فرمت فایل:Word (قابل ویرایش و آماده پرینت)

تعداد صفحه23

چکیده:

به گفته یونگ در آنچه نمادش می خوانیم تنها یک اصطلاح است نماد شامل چیزی گنگ، نا شناخته، پنهان از ماست.

شاید اساساً نماد آنگاه آغاز می شود که آدمی برای درک فراسو با مشکل بیان مصادف می شود. نماز به چیزی در حد خود اشاره نمی کند.

هر کلمه مصداق یک چیز است وقتی نمی گنجد دست به دامان نماد خواهد شد. نماد همیشه یک کهن الگواست. اشاره به چیزی قدیمی می کند و می توان با تحلیل آن زبان گفت و گو را با گذشتگان گشود.

به گفته عده ای از رمز شناسان نمادین شدن یک شیء علاوه بر ارتباطی که مفهوم مورد انتقال شی با شکل ظاهری اش دارد حاصل نوعی فرا فکنی ذهنی برای درمان یا تخلیه نا خود آگاه هیجانات روانی است. به این مفهوم که شکل یا شی نمادین اندک اندک در پر و سرای تاریخی حاصل معنایی نمادین می شود. به قول یونگ در تاریخ نمادگرایی نشان می دهد که هر چیز ی می تولاند معنای نمادین پیدا کند. مانند اشیاء طبیعی و یا آنچه دست ساز انسان است. و یا حتی اشکال تجریدی در حقیقت تمامی جهان یک نماد بالقوه است. آدمی با نمادین کردن یک شی یا شکل، جدای قدرتی که در انتقال مفهوم به آن می دهد. کمک بسیار بزرگی به خود می کند) فرض قالب اسطوره شناسان این ات که انسان امروز به دلیل دور افتادگی از نماد و افسون زدایی اشیاء گرفتار و هم واقعیت شده است.

تحقیق درمورد هندسه نقوش مساجد در ایران

اختصاصی از فی فوو تحقیق درمورد هندسه نقوش مساجد در ایران دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

لینک پرداخت و دانلود *پایین مطلب*

فرمت فایل:Word (قابل ویرایش و آماده پرینت)

تعداد صفحه:31

فهرست مطالب:

نمایشگاه هندسه نقوش علم و فرهنگ در هنر ایران

مذهب، منبع هنر معماری هندسه نقوش مساجد ایران

جام جم آنلاین: نگارخانه کمال الدین بهزاد نمایشگاهی از آثار هندسه نقوش دانشجویان دانشگاه علم و فرهنگ را برگزار می کند.در این نمایشگاه رویکرد دانشجویان دانشگاه علم و فرهنگ به هندسه ایرانی که حاصل آن نقوشی مانند شمسه است، نمایان می شود. هندسه نقوش بخش مهمی از شاکله تفکر ایرانی را بوجود آورده است و نمود این هندسه را نه تنها در کاشی کاری های مساجد بلکه در همه عرصه های معماری ایرانی مانند باغ ایرانی می توان یافت.

به گزارش ایرنا، باغ ایرانی جای امن و آرام و جایی است برای تامل و تحقیق، جایی که روح آدمی تازه و منظره ای تازه بر او مکشوف می شود؛ ویژگی و شاخصه باغ ایرانی، فضایی به غایت هندسی، منظم و از پیش طراحی شده است. این شالوده هندسی در انتزاع مفاهیم، مبانی و عناصر شکل دهنده باغ و نحوه ترکیب این عناصر و اجزا که در نهایت به ارایه شکل کلی آن می انجامد نقش دارد.

هندسه اساس هنر و معماری ایرانی است؛ نگرش انتزاعی ایرانیان به خصوص بعد از اسلام به اندیشه ، هنر و محیط انسانی پایه و اساس فهم مردم ایرانی از جهان و چهارسویی که برای آن قایل هستند. این نگرش هندسی گستره‌ای از معماری ایرانی از زیبایی و زیبایی شناسی تا ساختارها و شالوده ها را شامل می شود. تاثیر ساختاری هندسه از معماری ایرانی خود پهنه وسیعی از تعریف و شکل گیری فضایی و تا مسایل نیایشی و استاتیکی را تحت تاثیر قرار می دهد. این تاثیرگذاری در باغ ایرانی که در پیوند فضا های بسته و باز شکل می گیرد در تمامی عرصه ها به چشم می خورد و ما در باغ گذشته از شکل گیری هندسی فضاها شاهد آنیم که فضا های باز و عرصه های طبیعی نیز به نظم درآمده و با هندسه قوام می گیرند.

پایان نامه ی مطالعه تطبیقی نقوش هندسی سفال های فلات مرکزی و شمال غرب. doc

اختصاصی از فی فوو پایان نامه ی مطالعه تطبیقی نقوش هندسی سفال های فلات مرکزی و شمال غرب. doc دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

نوع فایل: word

قابل ویرایش 165 صفحه

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد .M.A

گروه تاریخ هنر ایران باستان

چکیده:

تغییر الگوهای معیشتی در دوره ی نوسنگی با تولید سفال، موضوعی است که موجب تغییرات عمده در روند تکاملی جوامع انسانی بوده است. تولید ظروف سفالی با گنجایش زیاد به مانند خمره ها در بدو تولید سفال بیان کننده ی تغییر نظام های زیستی بر مبنای ذخیره سازی است. بر اساس یافته های باستان شناسی، چنین می نماید که ظروف سفالی ابتدایی فاقد هرگونه تزیین بوده و از کیفیت خوبی برخوردار نبوده اند اما به مرور زمان، با تکامل فن آوری ساخت سفال، نمونه هایی با کیفت خوب تولید شده که با نقوشی نیز تزیین شده اند. نمونه های ابتدایی این تزیینات شامل نقوش هندسی هستند که به نظر می رسد بیشتر تحت تاثیر نمونه های اولیه ی ظروف گلی پخته (سبد های اندود شده با گل) بوده و شامل طرح های جناغی و خطوط افقی و نقش های بسیار ساده ی هندسی هستند. این تحولات، در بازه ی زمانی هزاره ی هفتم تا چهارم با تکامل فنون تولید سفال و استفاده از چرخ های سفال گری کند و تند به جای ساخت سفال با دست، گسترش یافت و به موازات آن نقوش روی سفال نیز متنوع شد. در این رساله با مقایسه ی نقوش هندسی سفال ها در دو منطقه ی جغرافیای فلات مرکزی و شمال غرب ایران سعی در بررسی روابط فرا منطقه ای شده که در پی آن شباهت های نقوش هندسی ساده و عاری از پیچیدگی ها شناسایی شده است.

واژگان کلیدی: سفال، تزیین، نقوش هندسی، فلات مرکزی، شمال غرب

مقدمه:

ایران کشوری با شرایط زیست محیطی متنوع و غنای فرهنگی بسیار است. سابقهی حضور گروه-های انسانی در این سرزمین، با توجه به مدارک موجود، حداقل صدها هزار سال قبل بر می‌گردد. علی رغم سابقهی چندین دهه مطالعات باستان‌شناسی و پژوهش‌های هنری در جای جای این سرزمین، فرهنگ ها و آثار قابل توجه هنری وجود دارند که نیازمند مطالعات وسیعی هستند.

از جمله منابع بسیار ارزشمند در حوزه‌ی مطالعات فرهنگی و هنری می‌توان به آثار سفالی اشاره نمود که طی هزاره‌ها با تأثیر پذیرفتن از تغییرات فن آوری و فرهنگی ساخته شده و روایت کنندهی حضور انسان در این سرزمین هستند. این اثر فرهنگی و هنری با برخوردار بودن از استحکام منحصر به فرد خود در مقابل عوامل فرساینده، تا کنون توانسته است مصنوع بودن خود به وسیله‌ی انسان را به نمایش بگذارد. در این بین تفاوت‌های کارکردی مصنوعات سفالی، شکل‌های متنوع و تزیینات از جمله شاخصه‌هایی هستند که با مطالعه‌ی دقیق آن‌هامی‌توان به روابط فرهنگی و تاریخی در جوامع پیش از تاریخ پی برد. علاوه بر موارد یاد شده، با بررسی شاخصه‌های آثار سفالی، می‌توان برهم کنش فرهنگها را نیز در بسترهای زمانی و مکانی شناسایی کرد.

بر اساس مدارک به دست آمده از کاوش‌های باستان‌شناسی در صد سال اخیر، دو محدوده‌ی جغرافیایی شمال غرب و فلات مرکزی ایران، از هزاره‌ی هفتم تا پایان هزاره چهارم یکی از متنوع‌ترین فرم‌های سفالی و نقوش تزیینی روی سفال را عرضه کرده است که لزوم مطالعهی اثر هنری و فرهنگی را افزایش می‌دهد. در همین راستا در این پایان نامه تلاش شده است نقوش تزیینی روی سفالها در هر دو محدوده‌ی جغرافیایی مورد مطالعه قرار گرفته و سپس با طبقه بندی و مقایسهی نقشهای شمال غرب و فلات مرکزی ایران در بازه‌ی زمانی 7000 تا 4000  قبل از میلاد مسیح، ضمن تهیهی بانک اطلاعاتی نقوش به روابط و تأثیرفرهنگها تاکید نماید. اما به دلیل تنوع قابل ملاحظهی این نقوش، سعی کرده‌ایم تا با تمرکز بر نقوش هندسی به مطالعه‌ی دقیق آن‌ها بپردازیم.

فهرست مطالب:

چکیده

فصل اول: کلیات

1-1 مقدمه

1-2 بیان مسئله

1-3 سوال اصلی تحقیق

1-4 فرضیات

1- اهداف تحقیق

1-6 سوابق تحقیق

1-7 روش تحقیق

فصل دوم:  اقلیم شناسی

2-1 اقلیم شناسی شمال غرب ایران

2-2 اقلیم شناسی فلات مرکزی ایران

فصل سوم: معرفی محوطه های شاخص شمال غرب و فلات مرکزی

3-1-1    محوطه های شاخص شمال غرب ایران

3-1-2    تپه ی حسنلو

3-1-3    تپه ی حاجی فیروز

3-1-4    تپه ی دالما

3-1-5    تپه ی پیزدلی

3-1-6    تپه ی اهرنجان

3-1-7    یانیق تپه

3-2-1    محدوده شمال مرکزی و شمال غرب فلات مرکزی

3-2-2    محوطه های شاخص فلات مرکزی ایران

3-2-3    زاغه

3-2-4    چشمه علی

3-2-5    سنگ چخماق

3-2-6    سیلک

3-2-7    موشه لان تپه ی اسماعیل آباد

3-2-8    قبرستان

3-2-9    حصار

3-2-10  آق تپه

3-2-11  تپه پردیس

فصل چهارم: هنر سفالگری

4-1-1    تاریخچه ی هنر سفال گری

4-1-2    روش‌های ساخت سفال

4-1-3    پرداخت و تزیین سفال

4-2-1    سفال شمال غرب ایران

4-2-2    افق سفالی حاجی فیروز و اهرنجان

4-2-3    دالما

4-2-4    سفال پیزدلی

4-2-5    سفال یانیق تپه

4-2-6    سفال منقوش حاجی فیروز

4-3-1    سفال فلات مرکزی

4-3-2    سفال قرمز منقوش ظریف چشمه علی

4-3-3    سفال آلویی (قبرستان I)

معرفی نقوش هندسی

4-4-1    نقوش نقطه ای

4-4-2    نقوش خطوط متقاطع ساده

4-4-3    نقوش زیگزاگ

4-4-4    نقش خطوط شکسته

4-4-5    نقش خطوط منحنی S مانند

4-4-6    نقش دالبری با زاویه تند

4-4-7    نقش خطوط متقاطع شاخه دار

4-4-8    نقش شانه ای

4-4-9    نقش لوزی

4-4-10  نقش صلیبی

4-4-11  نقش خطوط موجدار

4-4-12  نقش حلقه یا زنجیره

4-4-13  نقش مایه سبدی

4-4-14  نقش مایه نردبانی

4-4-15  نقوش مثلثی 

4-4-16  نقش دالبری آویزان

فصل پنجم: تحلیل نهایی

5-1-1    نتیجه گیری                                                                  

پیوست

منابع نمونه سفال ها

منابع و ماخذ

فهرست تصاویر:

تصویر 1-4. قدح به رنگ نخودی  

تصویر 2-4. خطوط موازی کمربندی و زیگزاگهای هندسی روی سفال

تصویر 3-4. ساغر نخودی رنگ متعلق به دوره سوم سیلک

تصویر 4-4. کاسه نخودی متمایل به قرمز دارای نقش گل و خطوط زیگزاگ

تصویر 5-4. لیوان سفالی با رنگ نخودی دارای خطوط هندسی

تصویر 6-4. کاسه  با رنگ نخودی مایل به سفید، دارای نقوش هندسی

تصویر 7-4.  با نشیمن مخروطی به رنگ نخودی ، دارای نقوش هندسی

تصویر 8-4. کاسه مخروطی شکل نخودی رنگ سفالین با نقوش شطرنجی

تصویر 9-4. میوهخوری پایهدار با رنگ نخودی دارای خطوط و نقوش هندسی

تصویر 10-4. طرح شماتیک نقوش نقطه ای

تصویر 11-4.نمونه سفال با نقوش نقطه ای

تصویر 14-4. طرح شماتیک نقوش متقاطع

تصویر 15-4.نمونه سفال با نقوش متقاطع

تصویر 18-4. طرح شماتیک نقش زیگزاگ

تصویر 19-4.نمونه سفال با نقش زیگزاگ

تصویر 24-4. طرح شماتیک نقش خطوط شکسته

تصویر 25-4.نمونه سفال با نقش خطوط شکسته

تصویر 27-4. طرح شماتیک نقش مایه S یا Z

تصویر 28-4.نمونه سفال با نقش مایه های S یا Z

تصویر 29-4. طرح شماتیک نقش مایه خطوط دالبری با زاویه تند

تصویر 30-4.نمونه سفال با نقش مایه خطوط دالبری با زاویه تند

تصویر 31-4. طرح شماتیک نقش خطوط متقاطع شاخه دار

تصویر 32-4.نمونه سفال با نقش خطوط متقاطع شاخه دار

تصویر 33-4. طرح شماتیک نقوش شانه ای

تصویر 34-4.نمونه سفال با نقوش شانه ای

تصویر 35-4. طرح شماتیک نقش لوزی

تصویر 36-4.نمونه سفال با نقش لوزی

تصویر 37-4. طرح شماتیک نقش صلیبی

تصویر 38-4.نمونه سفال با نقش صلیبی

تصویر 39-4. طرح شماتیک نقش خطوط موجدار

تصویر 40-4.نمونه سفال با نقش خطوط موجدار

تصویر 46-4. طرح شماتیک نقش حلقه یا زنجیره

تصویر 47-4.نمونه سفال با نقش حلقه یا زنجیره

تصویر 49-4. طرح شماتیک نقش مایه سبدی

تصویر 50-4.نمونه سفال با نقش مایه سبدی

تصویر 51-4. طرح شماتیک نقوش نردبانی

تصویر 52-4.نمونه سفال با نقوش نردبانی

تصویر 56-4. طرح شماتیک نقش مثلثی

تصویر 57-4.نمونه سفال با نقش مثلثی

تصویر 67-4. طرح شماتیک نقش دالبری

تصویر 68-4.نمونه سفال با نقش دالبری

فهرست نقشه ها

نقشه 1.  حوضه های فرهنگی شمال غرب و فلات مرکزی ایران

منابع و مأخذ:

منابع  فارسی

1. اسمیت. فیلیپ، 1986، بررسی دوران دیرینه سنگی در ایران، ع.ا. نگهبان مترجم، پنسیلوانیا: دانشگاه پنسیلوانیا.
2. اهلرز. ا، 1372، ایران: مبانی کشور شناسی جغرافیایی، نسخه دوم، جلد اول، م. ت. رهنمایی مترجم، تهران: موسسه ی جغرافیایی و کارتوگرافی سحاب.
3. بدیعی. رحیم ، 1362، جغرافیای مفصل ایران، نسخه اول، جلد 2، تهران: نشر اقبال.
4. بهنام. علی رضا ، 1351، نخستین جامعه های انسانی در سرزمین ایران، هنر و مردم 114.
5. پتروف . 1336، مشخصات جغرافیای طبیعی ایران، گ. گلاب, مترجم، تهران: دانشگاه تهران.
6. توحیدی. فرهاد ، 1378، فن و هنر سفالگری، تهران: سمت.
7. حاکمی. عیسی ، 1338، حفاری در تپه ی موشلان اسماعیل آباد ساوجبلاغ؛ آثار و اشیای جهار هزار سال قبل از میلاد، سالنامه ی کشور ایران , 7-203.
8. ذکاء. یحی، 1357، رقص در ایران، مجله هنر و مردم، 1ـ2, 191ـ192.
9. سیاهپوش. تراب ، 1352، پیرامون آب و هوای باستانی ایران، تهران: انتشارات ابن سینا.
10. طلایی. حسن، 1374، باستان شناسی و هنر ایران در هزاره ی اول ق.م،  نسخه اول، تهران: سمت.
11. طلایی. حسن، 1376، نو یافته های معماری پیش از تاریخ ایران از تپه اسماعیل آباد. مجموعه مقالات کنگره تاریخ معماری و شهر سازی، 5, ص. 607-618. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
12. طلایی. حسن، و آجورلو. بهرام، 1387، درآمدی بر عصر نوسنگی در آذربایجان، مجله ی دانشکده ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران 185-4  , 77-99.
13. طلایی. حسن, و یاری. احمد، بدون تاریخ، تحلیل ساختار و الگوهای طراحی نقوش حیوانی سفال های چشمه علی و سیلکIII در شمال مرکزی ایران، مجله ی دانشکده ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران , 27-46.
14. علیزاده. عباس، 1380، تئوری و عمل در باستان شناسی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
15. علیزاده. کریم، و آذرنوش. م، 1382، بررسی روشمند تپه باروج: روابط فرهنگی دو سوی ارس، مجله ی باستان شناسی و تاریخ 2 .
16. فاضلی نشلی. حسن، 1385، باستان شناسی دشت قزوین از هزاره ی ششم تا هزاره ی اول قبل میلاد، نسخه اول، تهران: دانشگاه تهران.
17. فاضلی نشلی. حسن، کانینگهام. ر, روٍث, ی., گوین, گ., راندی, د., مقصودی, م., و دیگران، 1384، گزارش مقدماتی کاوش محوطه ی باستانی پردیس در سال 1383، پژوهش های باستان شناسی و مطالعات میان رشته ای , 31-44.
18. فرجی. عبدالرضا ، 1366، جغرافیای کامل ایران، جلد اول، تهران: شرکت چاپ و نشر ایران.
19. قوچانی. علی ، 1364، کتیبه های سفال نیشابود، تهران: وزارت ارشاد اسلامی، اداره کل موزه ها: موزه ی رضا عباسی.
20. کارگر. بهمن، 1374، بررسی و گمانه زنی در اهرنجان و قره تپه ی سلماس، پایان نامه ی کارشناسی ارشد، در تهران: دانشکده ی ادبیات و علوم انسانی تهران، گروه باستانشناسی.
21. کامبخش فرد. سیف. الله، 1380، سفال و سفال گری در ایران، از ابتدای نو سنگی تا دوران معاصر، تهران: ققنوس.
22. کبیری نیا. محمد، 1362، کلیات زمین شناسی ایران، تهران: انتشارات کیان..
23. کریمیان. حسن ، 1328، قم را بشناسید،  قم: انتشارات اداره ی فرهنگ شهرستان قم.
24. کوبان. ، 1345، وجه مشخص سفال سیلک III، مجله ی هنر و مردم، 48  , 20-31.
25. کیانی. یوسف، 1379، پیشینه ی سفال وسفال گری درایران، تهران: نسیم دانش.
26. گریشمن. رومان، 1349، ایران از آغاز تا اسلام،  نسخه سوم، م. معین, مترجم، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
27. گریشمن. رومان، 1379، سیلک کاشان، ا. کریمی, مترجم، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
28. مجیدزاده. یوسف، 1366، سنگ لاجورد و جاده ی بزرگ خراسان، مجله ی باستان شناسی و تاریخ , دوم.
29. مجیدزاده. یوسف، 1377، گزارش مقدماتی نخستین فصل حفریات باستان شناختی در محوطه ی ازبکی، شهرستان ساوجبلاغ، مجله ی باستان شناسی و تاریخ اول  , 81.
30. ملک شهمیرزادی. صادق، 1378، باستان شناسی پیش از تاریخ ایران، نسخه اول، تهران: جهاد دانشگاهی.
31. ملک شهمیرزادی. صادق، 1359، تپه زاغه و مسأله "سفال منقوش با رنگ زایل شونده"، مجله ی کند و کاو , 69.
32. ملک شهمیرزادی. صادق، 1371، تصویری از پوشش گیاهی و حیوانی حاشیه ی کویر در 7500 سال پیش، مجموعه مقالات سمینار بررسی مسایل بیابانی و کویر در ایران .
33. ملک شهمیرزادی. صادق، 1374، گاهنگاری فلات مرکزی ایران، دوران نوسنگی تا آغاز شهر نشینی، مجله ی باستان شناسی و تاریخ , دوم.
34. ملک شهمیرزادی. صادق، و نوکنده, ج. 1379، آق تپه. گرگان: سازمان میراث فرهنگی کشور، مدیریت میراث فرهنگی استان گلستان.
35. نگهبان. عزت. الله، 1356، حفاری دشت قزوین، تهران: مارلیک.
36. نگهبان. عزت. الله، 1356، گزارش مقدماتی دو ماهه عملیات حفاری دشت قزوین، منطقه ی سگز آباد، نشریه موسسه و گروه باستانشناسی و تاریخ هنر، ضمیمه ی مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی 1  .
37. نگهبان. عزت. الله، 1376 ، مروری بر پنجاه سال باستان شناسی ایران، تهران: سازمان میراث فرهنگی.
38. هژبری نوبری. علیرضا، و پور فرج. اکبر، 1385، تبیین دوران نوسنگی و کالکولتیک منطقه ی اردبیل بر اساس داده های قوشاتپه شهریری، مجله ی علمی پژوهشی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران 2-180.
39. هول. فرانک، 1381، باستانشناسی غرب ایران، تهران: سمت.
40. واندنبرگ. لویی، 1379، باستان شناسی ایران باستان، نسخه دوم، ع. بهنام, مترجم، تهران: دانشگاه تهران.
41. ویت. مری. و دایسون. رابرت. 1382 ، گاهنگاری ایران از حدود هشت هزار سال تا دو هزار پیش از میلاد، نسخه اول، ر. افهمی, تدوین, ا. پور فرج, و ا. چایچی امیرخیز, مترجم، کرمان: انتشارات نسل باران.
42. یاری. احمد. و طلایی, حسن، 1384، تحلیل ساختاری نقوش سفال نوسنگی شمال غرب ایران، مجله ی دانشکده ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران , 61-77.

Brown, B. 1962  . Excavation at Shahrayar, Iran. Archaeology , 15, 27-31.
Brown, B. 1948 . EXCAVATION IN AZARBAIJAN. London: JOHM MURRAY.
Burney, C. 1958  . eastern Anatolia in the Chalcolithic and Early Bronz Age. Anatolian Studies, 8 , 157-209.
Burney, C. 1964 . Excavation at Yanik Tepe, Azerbaijan, 1962: Third Preliminary Report. Iraq 26 , 54-61.
Burney, C. 1961 . Excavation at Yanik Tepe, North Westwrn Iran. Iraq, 23 , 53-138.
Burney, C. 1962 . Excavation at Yanik TepeAzerbaihan 1961: Second Preliminary Reprt. Iraq, 24 , 49-134.
Burney, C., & Long, D. 1971  . The peoples of the Hills: Ancient Ararat and Caucasus. New York: Praeger.
Doyson, R. H. 1969  . A Decad in Iran. Expedition , 111.
Doyson, R. H. 1991  . The Neolithic Period Through the Bronze Age in Northeastern and North-Central Persia.  E. Yarshater, Ed.   Encyclopaedia Iranica , V, Fascicle 3, 265-275.
Dyson, R. H., & Young, T. J. 1960  . The Solduz Valley, Iran: Pisdeli Tepe. Antiquity , XXXIV, 19-27.
Ghrishman, R. 1938  . Fouille de Sialk pres de Kashan, 1933, 1394, 1937  Vol. I  . Paris.
Hamlin, C. 1975  . Dalma Tepe. Iran , XIII, 111-127.
Henrickson, E. 1983  . A update Chronology of The Early and Middle Chalcolithic of Central Zagros Highlands, Western Iran. Iran , 63-108.
Henrickson, E., & Vitali, V. 1987  . the Dalma Tradition: Prehistoric Inter-Regional Cultural Integration Highland Western Iran. Paleorient , 37-45.
Majidzadeh, Y. 1976  . The Early Prehistoric Culturs of The Central Plateau of Iran. In An Archaeological History of its Development During The Fifth and Forth Millennim B.C.
Malek Shahmirzadi, S. 1977  . Teoe Zagheh: A Six Millennium B.C Village in the Qazvin Plain of the Central Iranian Plateau. Ph.D Dissertation : University of pennsylvania.
Malek Shahmirzadi, S. 1977  . Tepe Zagheh: A Millennium Big Village in the Qazvin Plain of the Central Iranian Plateau. Ph.D. Dissertation : University of Pennsylvania.
Maleki, Y. 1961  . Abstract Art and Animals Motis amaong the Ceramists of The Region of Tehran. Archaeology Viva  1  .
Masuda, S. I. 1976  . Excavation at Teppeh Sang Caxmag. Annual Symposium of Archaeological Research in Iran. Tehran, Iran: Muzeh-e Iran-e Bastan.
Matney, T. 1995  . Reviews and reports. Re-excavating Chashmeh Ali. Expedition , 37, 26-38.
McCown, D. 1942  . The Comparative Stratigrphy of Early Iran. Oriental Instituate of the University of Chicago, studies in oriental civilization  23  .
Shmidt, E. 1937  . Excavation at Tepe Hissar  Damghan    Vol. 1  . Philadelphia: The University Museum, The University of Pensylvania Press.
Shmidt, E. 1931  . Excavation at Tepe Hissar. Musem jurnal Pensylvania University  MJXXIII  .
Shmidt, E. 1934  . The Jiont Expedition to Persia. University Museum Bulletin , 5, 86-87.
Solecki, R. L., & Solecki, R. S. 1973  . Tepe Seavan, a Dalma period Site in Margavar Valley, Azarbaijan, Iran. Bulletin of the Asia institute 3 , 98-117.
Talai, H. 1983  . Pottery Evidence from AhrendjanTepe, A Neollithic Site in Salmas Plain, Azarbaijan, Iran. AMI , Band 16, 7-17.
Talai, H. 1983  . Stratigraphical Sequence and Architectural Remains at Ismailabad The Central Plateau of Iran. Archaeologisch mitteilungen Aus Iran , 59.
Voigt, M. M. 1983  . Hajji Firuz Tepe, Iran: The Neolithic Sattelment; HASSANLU Excavation Reports. Pensylvania: University of Pensylvania.
Voigt, M. M., & Dyson, R. H. 1992  . The Chronology of Iran ca, 8000-2000 B.C Chronology in Old Eorld Achaeology  Third ed.  .  R. W. Ehich, Ed.   Chicago: University of Chicago Press.
Young, C., & Levin, L. 1974  . Excavation of Godin Projet: Second Progress. Royal Ontario Museum Art and Archaeology.