مهندسی بهداشت حرفهای : Occupational Health Engineering یا سلامت شغلی یا سلامت کار شاخه‌ای است ازعلم بهداشت وعبارتست از شناسائی، ارزیابی و کنترل عوامل زیان آور موجود در محیط کار به همراه یکسری مراقبتهای بهداشتی درمانی به منظور سالمسازی محیط کار و حفظ سلامت نیروی کار . مهندسی بهداشت حرفهای را می‌توان به طور خلاصه علم و هنر تامین سلامت در محیط‌های شغلی تعریف کرد و یک مهندس بهداشت حرفهای یا متخصص سلامت شغلی کسی است که وظیفه شناسایی، ارزشیابی و حذف یا کنترل عوامل مخاطره آمیز شغلی را به عهده دارد
نخستین کمیته مشترک سازمان بهداشت جهانی وسازمان بین‌المللی کار که درسال ۱۹۵۰ تشکیل شد،مهندسی بهداشت حرفهای را چنین تعریف نموده است:تامین و ارتقاء عالی ترین سطح سلامت جسمی، روانی واجتماعی برای کارگران همهٔ مشاغل، پیشگیری ازبیماریها و حوادث ناشی ازکار، بکارگماردن نیروی کار درمحیط وشغلی که از لحاظ جسمی و روانی قدرت انجام آنرا دارد و بطورخلاصه تطابق کاربا انسان یا ارگونومی که از کلمه یونانی برگرفته شده است.[۲]
مهندسی بهداشت حرفهای رشته‌ای است که به محیط کار بر می‌گردد. در واقع متخصصان در این رشته خطرهای بالقوه‌ای که در محیط کار وجود دارد را شناسایی می‌کنند و در مراحل بعد به اندازه‌گیری و ارزیابی این خطرات و کنترل آنها می‌پردازند. البته کسانی که علم بیشتری در این رشته دارند، خطرهای شغلی را پیش بینی نیز می‌کنند. به این نکته باید اشاره کرد که کسب این مهارتها به نحوه تربیت دانشجویان بستگی دارد.
تاریخچه بهداشت حرفهای
تا قرن شانزدهم میلادی در کتب طبی به بهداشت حرفهای و ارتباط بیماریهای مختلف با شغل افراد اشاره قابل توجهی نشده است. از قرن شانزدهم به بعد در تاریخ به چهره‌های درخشانی بر می‌خوریم که تمام عمر خود را صرف تشخیص وجلوگیری از بیماریهای ناشی از کار نموده و خدمات با ارزشی انجام داده‌اند.
اولین فردی که آثار ارزنده‌ای در مورد بهداشت حرفهای از خود به یادگار گذاشته است طبیبی از ناحیه ساکسونی در ایتالیا بنام اگریکولا بود او کتابی در ۱۲ جلد درباره اکتشافات و استخراج فلزات. ابزار کار. حوادث و بیماریهای ناشی از کار و ... نوشت که در سال ۱۵۵۶ منتشر شد. بعداز اودر سال ۱۵۶۷ پزشک دیگری اهل سوئیس بنام پاراسلسوس کتابی درباره بیماریهای وابسته به شغل در بین کارکنان معدن ذوب و فلزات منتشر کرد. در سال ۱۶۳۳ پدر طب کار یا همان رامازینی بدنیا آمد که یکی از پیشقدمان بزرگ قرن ۱۷ در زمینه بهداشت حرفهای می‌باشد. کتاب معروفش در باره بیماریهای حرفهای در سال ۱۷۰۰ میلادی منتشر شد. او برای اولین بار به پزشکان توصیه کرد که علاوه بر سوالات که در زمان معاینه از بیماران می‌پرسیدند از همه بپرسند شغل شما چیست این جمله کوتاه نقطه عطفی در تاریخ بهداشت حرفهای و طب کار بشمار آمده است
بهداشت حرفهای در جهان
پدیداری دانش بهداشت حرفهای، به عنوان یک تخصص ویژه وجدا از دیگردانش‌ها، به نسبت تازه است، اما مفاهیم مطرح شده دراین دانش از زمان‌های کهن موردتوجه بوده است.
چهارصد سال پیش ازمیلاد مسیح بقراط اثرات زیان آور مواجهه با سرب راشناسایی کرده و در نوشته‌هایش یاد می‌کند. درآن زمان عمدتاً از بردگان جهت مشاغل سخت استفاده می‌گردید وازآنجاکه حکومتها هیچگونه مسئولیتی در برابر بردگان نداشتند، بدیهی است که اقدامات خاصی نیزبرای حل مشکلات آنها صورت نمی‌پذیرفت.[۵]
درنخستین سدهٔ پس ازمیلاد، پلنی(۲۳تن۷۹ب. م) که یک دانشمند رومی بود، از مثانهٔ حیوانات یک ماسک تنفسی ساخت وکاربرد آن را برای کار در معادن پیشنهاد نمود
در سال ۱۴۷۳ میلادی النبوگ Ulrich Ellenbog نخستین نشریه بهداشتی در مورد بیماریهاوآسیب‌های شغلی را انتشار داد. او در این مجموعه در باره بیماریهای شغلی وصدماتی که در میان کارگران طلا شایع است مطالبی را به رشته تحریر در آورده است. درقرن شانزدهم آگریکولا (آگریکولا) و پاراسلوس (پاراسلسوس) در باره بیماریهای شغلی کارگران ذوب آهن، فلزات و بیماریهای معدنچیان و مسمومیت جیوه آثاری به جای گذارده‌اند. کتاب آگریکولا در سال ۱۵۵۶ یکسال بعد از مرگ او و کتاب پاراسلوس در سال ۱۵۶۷ منتشر شد.
رامازینی، نخستین پزشکی است، که به توصیف پیشه‌های گوناگون و بیماریهای ناشی از آنها می‌پردازد. برای نمونه فلج دست‌ها از میان رفتن دندان‌ها، نا شکیبایی و صورت‌های نزار و رنجور سفالگران در برابر سرب را توصیف کرده است.
توماس الیور در کتاب خود که در سال ۱۹۰۸ منتشر کرد به بیماریهای شغلی اشاره نموده است. دکتر توماس لِگ (Thomas moris legge) در کتاب خود به نام جذب و مسمومیت سرب که به کمک دکتر گادبای در سال ۱۹۱۲ منتشر کرد به مضرّات این فلز اشاره می‌نماید.
در سال ۱۹۱۸،آلیس هامیلتون، رشتهٔ بهداشت صنعتی را در دانشگاه هاروارد امریکا پایه‌گذاری کرد. بررسی‌های گستردهٔ او در زمینه سم شناسی، به ویژه مسمومیت با فسفر سفید در صنایع کبریت سازی و مسمومیت سرب، موجب رشد سریع بهداشت حرفهای شد.
بر اساس فعالیتهای گونا گون برای بهبود شرایط محیط کار و نیز، جنبش‌های کارگری، در سال ۱۹۱۹،سازمان بین‌المللی کار (سازمان بین‌المللی کار) بر پا شد. پس از آن، به علت موفقیت‌هایی که امریکا در جنگ جهانی در زمینه تولید تسلیحات نظامی به دست‌آورد، نه تنها صنایع بلکه بهداشت حرفهای در این کشور به سرعت رشد یافت. در آن زمان، شعار تبلیغاتی سازمان خدمات بهداشتی امریکا بر تندرستی کار گر تاکید داشت: "کارگر را سالم نگهدار تا خوب کار کند"
توسعهٔ سریع صنایع وعلوم درقرن بیستم واستفاده بشر ازمواد گوناگون درمصارف صنعتی، ازیک طرف برتعداد و دامنه بیماریهای ناشی ازکارافزود وازطرف دیگر وسیله تحقیق و بررسی برروی جلوگیری ودرمان آنهارابیش ازپیش فراهم نمود. رشد اجتماعات کارگری وتشکیل اتحادیه‌ها، و سندیکاهای کارگری رانیز می‌توان از عوامل موثردربهبودبهداشت محیط‌های کار دانست
وقایع نگاری سلامت شغلی در گذر تاریخ
برخی از رویدادهای مهم سلامت شغلی در کشورهای غربی عبارت هستند ا ز:
۱۸۱۵ میلادی: نخستین قانون ایمنی به وسیلهٔ ادارهٔ معادن در امریکا به تصویب رسیدبر پایه این قانون لازم شد هر معدن دارای دو راه خروج باشد، تا در صورت ریزش و بسته شدن یکی از آنها، راه خروج دیگر باز باشد.
۱۸۱۵میلادی: هامفری دیوی، نخستین وسیله ایمنی را اختراع کرد. بنا به درخواست انجمن پیشگیری از حوادث در معادن ذغال سنگ و با تلاش فراوان، دیوی توانست چراغ ایمنی را برای معادن ذغال سنگ طراحی کند.
کارگر جوانی که گاری حاوی ذغال سنگ را در معدن حمل می‌کند[۸]در سالهای ۱۸۴۴-۱۸۴۲ قوانینی برای بهبود شرایط کار در بریتانیا به تصویب رسید
۱۸۳۳ میلادی: نخستین قانون صنایع در انگلستان به تصویب رسید. تا پیش از تصویب این قانون، ۱۲ ساعت کار در روز اجباری بود.
۱۸۶۴ میلادی: قانون ایمنی در معادن پنسیلوانیا به تصویب رسید.
۱۸۶۶ میلادی: اداره ملی آتش‌نشانی در امریکا تاسیس شد.
۱۸۶۷ میلادی: نخستین برنامهٔ بازرسی صنایع به وسیلهٔ مسوولان دولتی در ایالت ماساچوست امریکا تدوین شد.
۱۸۹۶ میلادی:انجمن ملی حفاظت در برابر آتش (NFPA) در امریکا تاسیس شد
۱۹۰۶ میلادی: نخستین بررسی منظم از حوادث شغلی منجر به مرگ در پنسیلوانیا انجام شد.
۱۹۱۴: در امریکا، دفتر بهداشت و سلامت در صنایع، به وسیلهٔ اداره خدمات بهداشت همگانی تاسیس شد. این مرکز پس از چندین بار تغییر نام در سال ۱۹۷۰ به نام موسسهٔ ملی ایمنی و بهداشت شغلی (NIOSH) نامگذاری شد.
۱۹۳۱ میلادی: نخستین الگوی علمی دربارهٔ علل بروز حوادث، به وسیلهٔ هانریش ارائه شد.
۱۹۵۶ میلادی: برنامه‌های پیشگیری از حوادث به وسیله اداره بهداشت همگانی امریکا ارائه شد.
۱۹۶۸ میلادی: جانسون، رییس جمهور وقت امریکا لزوم برپایی قوانین دولتی ایمنی و بهداشت را اعلام کرد.
۱۹۷۰: در زمان ریاست جمهوری نیکسون، قانون یاد شده به تصویب رسید، که موجب ایجاد ادارهٔ ایمنی و بهداشت شغلی (OSHA) وموسسهٔ ملی ایمنی و بهداشت شغلی (NIOSH) شد
بهداشت حرفهای در ایران
در مرداد سال ۱۳۲۵ وزارت کار و امور اجتماعی تشکیل و قانون موقت کار را تدوین نمود و در سال ۱۳۳۷ قانون مزبور با اصلاحات و تغییراتی به صورت قانون به تصویب رسید و اجرای وظایف مربوط به بهداشت و ایمنی مندرج در قانون کار وقت به عهده اداره کل بازرسی کار قرار گرفت.
در سال ۱۳۴۶ در حوزه معاونت فنی وزارت بهداشت وقت، اداره بهداشت محیط کار در تشکیلات اداره کلّ بهداشت محیط پیش بینی شد و سپس در سالهای ۱۳۴۷، ۱۳۴۸ و ۱۳۴۹، اداره طب صنعتی در اداره کل خدمات بهداشتی حوزه معاونت فنی وزارت بهداری وقت تاسیس گردید. سپس در سالهای ۱۳۵۰، ۱۳۵۱ و ۱۳۵۲ تا اوایل ۱۳۵۳، اداره بهداشت محیط کار به بهداشت محیط کار و هوا تغییر نام داد و اداره طب صنعتی همچنان به وظایف خود ادامه می‌داد. در اواخر دهه ۱۳۵۰ در حوزه معاونت امور بهداشتی و جمعیت و تنظیم خانوادهوزارت بهداری وقت اداره بهداشت حرفهای در دفتر خدمات بهداشتی ویژه که بعداً به اداره کل خدمات بهداشتی ویژه تغییر نام داد تشکیل گردید.
تا قبل از سال ۱۳۶۲ وزارت کار و امور اجتماعی و وزارت بهداشت وقت مشترکاً بر نیروی کار و محیط کار نظارت و مراقبت داشتند. به منظور جلوگیری از دو باره کاری و ارتقاء کیفیت ارائه خدمات برای حفظ و بالا بردن سلامت شاغلین، درسال۱۳۶۲ مسائل بهداشتی محیط کار و کارگر، از وظایف وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی شناخته شد و جهت انجام این وظیفه، اداره کل بهداشت حرفهای تشکیل و مسئولیت حفظ و ارتقاء سلامت نیروهای شاغل کشور در مشاغل گوناگون جامعه را عهده دار گردید. با توجه به تصویب قانون جدید کار توسط مجمع تشخیص مصلحت نظام جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۶۹، به حکم ماده ۸۵ قانون کار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی عهده دار بهداشت و درمان کارگران و وزارت کار و امور اجتماعی مسئول ایمنی کارگران می‌باشد
هدف کلی مهندسی بهداشت حرفهای
نگهداری و بهبود حداکثر سلامت جسمی، روانی و اجتماعی کارکنان مشاغل مختلف از طریق پیشگیری از خطرات تهدید کننده سلامت کارگران، مطالعه شرایط نامناسب محیط کار و اثرات سوء آن بر تندرستی آنان می‌باشد. کارشناسان بهداشت حرفهای که دراین زمینه فعالیت دارند، با شناختی که ازمحیط کار، فرایندهای کاری، خطرات وعوامل زیان‌آور محیط کار، ونیزتاثیراتی که این عوامل بر سلامت شاغلین می‌گذارند، از طریق بررسی، ارزیابی، اندازه‌گیری وکنترل عوامل زیان آورمحیط کار، درصددسالمسازی وبهسازی محیط کاربرمیایند. بنابراین ازاین طریق باعث کنترل بیماری‌ها، عوارض وآسیب‌های شغلی ودرنهایت تامین سلامت شاغلین می‌گردند.
برنامه‌هاوفعالیت‌های بهداشت حرفهای
به منظوردست یابی به هدف فوق دربهداشت حرفهای برنامه‌هایی درنظرگرفته شده است که به طورخلاصه عبارتنداز:
- معاینات پزشکی گوناگو ن برای کلیه کارکنان
- برنامه‌های مربوط به حفاظت فنی و ایمنیکارگران
- برنامه‌های مربوط به بهداشتمحیط کار شامل شناخت وارزیابی عوامل زیان آورمحیط کاروارائهٔ طرح‌های کنترلی وبهسازی محیط کار
- ایجاد امکانات درمانی و اورژانس طب کار
- برنامه‌های مربوط به آموزش برای بهداشت
- برنامه‌های مربوط به تغذیه کارگران
- برنامه‌های مربوط به نوتوانی و توانبخشی حرفهای
مهندسی بهداشت حرفهای نه تنهامسائلی راکه دراثرتماس باعوامل زیان آورمحیط کاربروزمی نمایددرنظرمی گیرد، بلکه سایرمسائل ازقبیل:پیشگیری ازبیماریها، بهداشت عمومی محیط کار، آب آشامیدنی، نظافت عمومی وفردی، دفع حشرات، دفع زباله وفضولات، نهارخوریها، حمام، توالت، دوش ودستشویی، وسایل وحفاظت فردی وجمعی وغیره رانیز درمحیط‌های کاری درمدنظردارد.
عوامل زیان آور محیط کار
ابزار اندازه‌گیری نور،نورسنج
به طورکلی می‌توان گفت که بهداشت حرفهای علمی چند رشته‌ای بوده وترکیبی از علوم پزشکی ومهندسی می‌باشد. یکی ازبرنامه‌های اصلی بهداشت حرفهای، مطالعهٔ شرایط نامناسب محیط کار یابه عبارتی بررسی وارزیابی عوامل زیان آورمحیط کار می‌باشد، که این عوامل خودبه پنج دسته تقسیم می‌شوند:
- عوامل زیان آور فیزیکی محیط کارشامل سروصدا_ گرماورطوبت_ سرما_ ارتعاش_ فشار (کمبودوافزایش فشار)- روشنایی (کمبودوافزایش نور)- اشعهٔ مادون قرمز_ اشعهٔ ماورائ بنفش- اشعه‌های یونیزان- الکتریسیته
- عوامل زیان آورشیمیایی محیط کارمانندگازها، بخارات، دودودمه،گردوغبار،اسیدهاوبازها، فلزات و...
- عوامل زیان آور بیولوژیکی محیط کارشامل: انتقالویروس‌ها،قارچ‌ها،انگل‌ها،باکتری‌ها، ریکتزیاهااز طریق خون و سایر مایعات بدن
- عوامل زیان آورمکانیکی وارگونومیکمحیط کار، شامل: پوزیشن‌های نامناسب بدن حین کار، بلندکردن وحمل باربیش ازحدمجاز، سطوح کارشامل میز، صندلی، ابزارآلات مورد استفاده، تجهیزاتی که مناسب طراحی نشده باشند(عدم تطابق کاربا کاربر)و.....
- عوامل زیان آور روحی وروانی محیط کارمانندروابط کارگرباکارفرما، همکاران و زیردستان،_ استرسهای شغلی ،تشویق‌ها وتنبیه ها_ارتقاء شغلی، رضایت شغلی و...
چنانچه هریک ازعوامل یادشدهٔ فوق ازحدتحمل فیزیولوژیک بدن انسان پیشی گیرد، عوارض وآسیب‌هایی راایجادخواهدنمود. دربهداشت حرفهای عمده کوشش‌ها برشناسایی این عوامل، اندازه‌گیری ودرصورت نیاز کنترل آنها متمرکزاست.
پاورپوینت-ppt- بهداشت حرفه ای چیست- در 80 اسلاید-powerpoint
