دانلود تحقیق کامل درمورد دانستنیهای جغرافیایی فلات ایران

اختصاصی از فی فوو دانلود تحقیق کامل درمورد دانستنیهای جغرافیایی فلات ایران دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

لینک پرداخت و دانلود *پایین مطلب*
فرمت فایل:Word (قابل ویرایش و آماده پرینت)
تعداد صفحه: 26

دانستنیهای جغرافیایی فلات ایران

- محیط طبیعی

1-1 برجستگی راههای دسترسی

ایران فلات مرتفعی است که درعرض جغرافیایی متوسط ( 25 تا 39 درجه عرض جغرافیایی )واقع شدهاست که کوهها در برگرفته اند و با امتداد و پیوستگی قابل توجهی درآن دامن گسترده اند.
جبهه بیرونی پیرامون فلات ایران برخلاف که استیپهای خشک هستند، غالباً مرطوب بوده وحتی درنواحی دریای خزر بسیار پرآب میباشند. این سرزمین پهناور که دارای وسعتی معادل سه برابر کشور فرانسه است، از تأثیرات دریا بسیار دور است و ارتفاع متوسطی از سطح دریا(1000-1500 متر ) و دو فرو رفتگی را در بر میگیرد: دشت کویر درمرکز (ارتفاع 450 متر)،ودشت لوت درشرِ ( ارتفاع 360 متر) که هر دو در زمرة گرمترین بیابانهای کره زمین به شمارمیروند

الف - موانع

فلات ایران، به جز مناطق کوهستانی ارمنستان و افغانستان، در سایر نقاط از هر طرف توسط زمینهای  پست و کم ارتفاع احاطه شده است : مانند بین النهرین درغرب ( ارتفاع 50 + متر)،فرورفتگی خزر ( ارتفاع 28 - متر ) و ترکمنستان ( ارتفاع کمتر از 100 متر ) درشمال، سیستان (ارتفاع 450متر) درشرِ و دشت ساحلی اقیانوس هند و خلیج فارس در جنوب. تنها همین ویژگیی کفایت میکند تا از نظر جغرافیای زیستی توجه بسیار زیادی به ایران مبذول گردد.

موانعی که راههای نفوذ داخل ایران را سد میکند عمدتاً مناطقی است که دارای گذرگاههای غیرقابل عبور است.
درناحیه شمال، رشته کوههای البرز از استپ مغان شروع میشود و بدون انقطاع تا مشهدامتداد مییابد و باعث قطع کامل دریای خزر از فلات(ایران) میگردد. قلة کوهها بسیار مرتفع بوده و نزدیک بـه 3000 متر ارتفاع دارند و آتشفشان خاموش دماوند با 5680 متر مرتفع ترین نقطه این رشته کوه است. رشته کوههای ارمنستان و قره داغ زنجیره فوِ را به سمت شمال غرب گسترش میدهد.
درغرب، رشته کوههای موازی و بسیار مرتفع کردستان و زاگرس، این فلات را از زمینهای پست عراِ جدا میسازد. از طرف دیگر، مرز ایران از نزدیک این بریدگی میگذرد و از نظرزمین شناسی، گیاهشناسی، جانورشناسی و جنبههای دیگر حائز اهمیت فراوان است. مثلاً درزمستان پرندگان بیشماری در مسیر عمودی مهاجرت خود داخل دشت فرود میآیند و تا فصلبهار درآن جا میمانند:
Petrocles orientalis L.
Athene nuctua L.
COorvus Ffrugilegus L.
درجنوب نیز رشته کوههای بلند و پیوستة بختیاری و لارستان و مکران به چشم میخورد. وسرانجام در شرِ، موانع بامپوشت و پلنگ کوه قرار گرفته اند. البته سیستان( زابلستان ) از این مجموعه رشته کوههای تقریباً لاینقطع خارج است.
به همین ترتیب در داخل کشور نیز موانعی وجود دارد: فلات توسط رشته کوههای بلندی به بخشهای کم و بیش دور و نزدیک تقسیم میگردد و دو فرو رفتگی بیابانی کویر مرکزی و کویرلوت از مهمترین موانع داخلی آن است.
دراینجا این نکتة مهم را باید خاطر نشان کرد که بیابان مرکزی دشت کویر به مقدار زیاد به سمت شمال گسترش یافته و به دامنة رشته کوه البرز بین گرمسار و سمنان ( به فاصله صد کیلومتر)میرسدو مانعی برای انتشار بسیاری از گونه های پستانداران مانند:
جرد بزرگ Rhombomys opimus به سمت غرب و جرد تریسترام MerionesTristrami به سمت شرِ ) میباشد. و این یک مانع فیزیکی مهم است.

ب - راههای نفوذ

گذر از جلگه به فلات تنها از چند راه معین امکان پذیر است و به هیچ عنوان راه دیگری وجود ندارد. تنها راه نفوذ از ناحیه شمال غربی به داخل فلات ایران، دره ارس است، این دره تنهاگذرگاهی است که میتوان از طریق نخجوان و استپ مغان از ارمنستان به آذربایجان رفت و به اینترتیب از راه اردبیل به جلگه قدمنهاد.
ازطریق کنارة دریای خزر تنها راههای نفوذ، دره سفید رود و گذرگاههای مرتفعی است که مسیر مهاجرت پرندگان میباشد. از ناحیه شرِ وارد خراسان میشویم و آسانترین راه ورود بهایران نیز این ناحیه است و گذر از مرو به مشهد به راحتی امکان پذیر میباشد.
برعکس این ناحیه غرب کشور کاملاً محصور و غیر قابل عبور است. کردستان دارای گذرگاههای بسیار مرتفع و خطرناک است، با اینحال مناسبترین راه، درة زابکوچک و نیزگذرگاه کرمانشاه میباشد، که آن هم بسیار مرتفع است ( ارتفاع 2100متر). راه نفوذ در لرستان درة کارون است. بالاخره جنوب کشور کاملاً مسدود میباشد و تنها یک راه کوهستانی بوشهر رابه شیراز و اصفهان مرتبط میسازد. همچنین بندرعباس تنها با راههای کوهستانی مرتفع به کرمان متصل میگردد. شرِ نیز بسیار صعب العبور بوده و کوههای بلوچستان و بیابانهایسیستان-بلوچستان موانع مهم این ناحیه را تشکیل میدهند.
به طور خلاصه راههای نفوذ به داخل ایران به این ترتیب است: درة ارس، سرزمین مشهد،گذرگاه کرمانشاه و کارون از راه خوزستان.
همچنین باید خاطر نشان کرد که میتوان بدون این که نیازی به گذشتن از فلات باشد، بااستفاده از راه کنارة ساحلی خلیج فارس از عراِ به پاکستان رفت.

پ - تنوع مناظر طبیعی

1 - فلات ایران: این سرزمین استپی خشک و کم حاصل است که برای پربار شدن تنها به آب نیاز دارد. درفصل آب شدن برفها سیلابهای زیادی از کوههاسرازیر میشود و به طرف بیابانهاجاری میگردد و در آن جانیز هدر میرود. غالباً از ماه اردبیهشت تا آبان شاهد روزهایی هستیم که حتی یک قطره باران هم نمیبارد. اینگونه تلاقی فصل تابستان با فصل خشک، چهرة فلات ایران را که 1200 متر از سطح دریا ارتفاع دارد خشکتر از آنچه که هست نشان میدهد.

2 - فلات کردستان : این فلات با داشتن ارتفاع بیشتر ( حدود 2000 متر)، در بخش غربی مرطوبتر است و برعکس در قسمت شرقی بسیار خشک است. به نسبت سایر نقاط کشور،تابستان در این سرزمین کمتر گرم میشود و زمستان آن بسیار سرد تر میباشد. بهار آن دیر رس است ورشد گیاهان بهاره تا پایان نهم تیرماه به طول می انجامد .
درشرِ بیجار، سرزمینی وجود دارد که دارای خصوصیات ویژهاست. این سرزمین آِبولاِ مرشداکینلو است که در فصل آخر کتاب به بررسی آن میپردازیم. بخش مذکورترکیبی است از فلاتهای مرتفع که دره های عمیق و بسیار پر پیچ و خم آن را قطعه قطعه کرده اند وآدمی خواه ناخواه در آن جاگم میشود. این دشتهای آهکی که براثر فرسایش برش خورده اند،در فصل تابستان بسیار خشک هستند و رشد گیاهی بسیار اندکی دارند.
3 - آذربایجان: خصوصیات دو منطقه را داراست، کوه های آن مانند داخل ایران خشک است، در صورتی که دره های آن همانند ارمنستان بقدر کافی آب دارند و محصولات خوبی ارائه میدهند. این استان درفصل بهار بسیار سرسبز است.
4 - کوهها: ایران کوههای بسیار خشکی دارد و پوشش گیاهی آنها بسیار اندک است. حتی درارتفاعات بالایی دامنة جنوبی البرز تنها گیاهان مناطق خشک شامل شمار زیادی از گونه های جنس Dianthus Astragalus ,Gypophyla, و Arctoides و غیره به چشم میخورد.
5 - بیابانها: بیابانها فرورفتگی های نمکزار و بسیار گرمی هستند که رویش گیاهی اندک بهاره آنها، در فصل تابستان به طور کامل از بین میرود. دشت لوت علاوه برآن دارای مناطقی است که تپه های شن روان درآن وجود دارد.
6- حاشیة دریای خزر: دراین سرزمین وفور بارندگی درتمام فصلهای سال زمینة رشد جنگل بسیار بزرگی را فراهم مینماید؛ مناطق پست غالباً باتلاقی است و تاسالهای اخیر مازندران وگیلان کانون تب نوبه (Paludisme)بوده است.
خشک شدن تدریجی دریای خرز همه ساله باعث عقب نشینی خط ساحلی میگردد؛ به عنوان مثال این پدیده در کناره بسیار مسطح بندرگز محسوس میباشد و مقدار سالیانه آن 20 تا30 متر است. سطح کنونی آب دریای خزر 28 - متر است .
7- استپ ترکمن: این استپ محدود به دشت شمال گرگان و امتداد استپ ترکمنستان میباشدکه پست، شنزار، دارای تابستانهای بسیار گرم و دارای رویش گیاهی خاص نمک زارهااست.

- استپ مغان: این استپ با قرار گرفتن در شمالی ترین نقطه آذربایجان، محیطی کاملاًمتفاوت با استپ کوههای اطراف دارد. و سرزمینی است پست (با حداکثر ارتفاع 90 + مترازسطح دریا)، گرم و دارای رطوبت بالا و پوشیده از گیاهان خاص نواحی شور. تمام آبهای آن بهجز دره ارس، لب شور هستند. این استپ ویژگیهای بیشمار آرالی- خزری دارد و محیط طبیعیدور افتاده و تنهایی را تشکیل میدهد و گیاهان آن عمدتاً Artemisia و خار است که ارتفاع آنها در برخی مناطق به 50/1 متر میرسد.
9- منطقة آلپی: دارای شرایط خشک و بیابانی شدید است و گیاهان آن شامل گونه های متعددانواع Astragalus است. در دامنه های آتشفشان دماوند ( 5680 متر ) رویش گیاهی فقط تاارتفاع 4300 متر به چشم میخورد، و نواحی مرتفع تراز دی تا مهر فاقد برف است و قله آندرتمام فصلهای سال یخ زده و پوشیده از برف میباشد.

10- بیشه های پسته: درجنوب و شرِ کشور، منطقه ای کوهستانی وجود دارد که تحت عنوان«جنگلهای پسته » معروف است. مسلماً اصطلاح جنگل برای این نوع پوشش گیاهی مناسب نیست؛زیرا درختان آن بسیار پراکنده هستند وگیاه جنگلی هم در آن به چشم نمیخورد .
11- جنگلها و بوته زار زاگرس: بخش غربی کوههای مرتفع زاگرس دارای ناحیهای پوشیده ازدرختان بیشمار بلوط (Qucrcas brandti ) است که مسکن طبیعی سنجاب ایرانی(Sciurus anomalus ) میباشد

ب - گستردگی پدیدههای آب و هوایی

الف- وضعیت فشارهوا

 ب - گستردگی پدیدههای آب و هوایی

ویژگی خاص کوههای ایران، این کشور را از سرزمینهای دیگر جداکرده است؛ با اینحال در سطح وسیعی تابع تأثیرات خارجی از نظر فشار هواست.
درماه بهمن یک منطقه کم فشار(545 میلیمترجیوه) درهند بوجود میآید که بتدریج تا ماه مرداد گسترش مییابد و در شهریورماه از بین میرود. این زمان، مصادف با فصل باران در جنوب غربی دریای هند است وتعجب آور است که ایران با وجود واقع شدن در جوار این دشت وسیع،حتی یک قطره باران دراین فصل دریافت نمیکند. البته علت آن بادهای تابستانی است که جهت وزش آنها شمال غربی است و جنوب غربی نمیباشد. دلیل پدیدة فوِ احتمالاً خشکی هوا درسند و جهت حرکت تودة هواست.
دردریای عربستان بادهایی که از جانب جنوب غربی می وزند به سمت شرِ منحرف میشوند و هرچه به طرف شمال پیش برویم این انحراف نمایان تر میشود. این بادها، گرایش خود رابه سمت شمال کاملاً از دست میدهند و بدون درنگ به جانب شرِ یا حتی جنوب شرقی متمایل میشوند.
به این ترتیب بادهای باران آور فقط منطقة جنوب غربی عربستان (تا ظفار) را پوشش میدهد و ایران و بلوچستان پاکستان که دراین فصل کاملاً خشک هستند باران دریافت نمی کنند.زیرا توسط بادهای قاره ای که از جانب کردستان و ارمنستان به جنوب می وزند منحرف میشوند .
در شرِ کردستان وزش باد کاملاً محسوس و دائمی است و آن را باد « شمال » یا «سامون»می نامند که با شدت زیاد میوزد و گرد و خاک زیادی ایجاد میکند. درماه ژوئیه، همگام باگسترش منطقه کم فشار در هندوستان این باد نامنظم ترمیگردد و باد کردستان در این فصل گرم شده و برفراز فلاتهای ارمنستان، منطقة کوچک کم فشار مستقر میشود.بادفوِ درکردستان تحت تأثیرپدیده فون (foehn ) مضاعف میشود و به سمت فلات ایران سرازیر میگردد.
درشرِ ایران درمنطقه سیستان،باد در تمام مدت تابستان به طور کاملاً منظم می وزد. این همان بادمشهور 120 روزه است که از پایان ماه مه تا پایان سپتامبر با سرعت 70 تا 125 کیلومتردرساعت میوزد. ( Stratil - Sauer, 1952)

2- در مهرماه درجه حرارت فلاتهای مرتفع آسیای مرکزی به سرعت کاهش می یابد ومنطقه ای پرفشار (776 میلیمتر جیوه ) بوجود میآید که تا اسفند ماه ادامه دارد و مرکز آن مغولستان میباشد.
مرکز ایرانبه سرعت تحت تاثیر این تغییر قرار نمی گیرد، زیرا روزهای آن بشدت گرم است، امّا کردستان که بسیار مرتفعتر است دراین فصل درتمام مدت روز و بخصوص بعداز ظهرهامورد هجوم بادهای بسیار شدید قرار میگیرد که از شمال یا شمال غرب باسرعت 80 کیلومتردرساعت میوزند.
این باد ها 3 تا 4 دفعه در ماه تحت تأثیر منطقه کم فشار دارای منشأ مدیترانه ای با بادهای غربی که مقداری باران همراه دارند موقتاً متوقف میشود.
3- هوای کردستان درماه دسامبر و هوای فلات ایران درماه ژانویه عموماً درحدود صفردرجه سانتیگراد است. حوالی 10 تا 15 دسامبر اولین دانه های برف برزمین میافتند که این بار ازشمال شرقی می وزند، زیرا دراین فصل فشار زیاد جو آسیای مرکزی به صورت فراگیر این منطقه را میگیرد که وزش بادهای شمال شرقی درایران مؤید این مطلب است. بااین وجود، ورزش بادهای مذکور درکردستان چندان محسوس نیست، زیرا ارمنستان که خود تحت تأثیر یک دوره سرد شدن شدید هواست، نوعی آنتی سیکلون محلی بوجود میآورد(770 میلی متر جیوه).
مقارن 15 نوامبر نخستین اثر محسوس این چرخش در بادهای فوِ نمایان میشود که با یکدوره کوتاه سرما و آوردن دانه های برف از ناحیه شمال همراه است.این برف بعضی مواقع حتیدرحاشیة جنوبی دریای خزر به زمین می نشیند.در این ارتباط میتوان به برف سال 1952 و1953 ( نمودار 1) اشاره کرد.

    4- در کردستان تاماههای دی ،بهمن و اسفند برف بر روی زمین باقی میماند و راه هایارتباطی   مسدود   میشود و جاده تهران - بغداد از مسیر کرمانشاه (2100 متر ارتفاع از سطحدریا) و جاده سلطانبولاِ (2300 متراز سطح دریا) بین همدان و قزوین همواره پوشیده از برفاست و عبور و مرور وسایط نقلیه در آن بادشواری صورت میگیرد

ب - ذوب برفهاو بارانهای بهاره

بیشترین قسمت از باران در ایران در بهار میبارد( حدود اوایل فروردین ). این پدیده اهمیت قابل توجهی در زندگی حیوانات، بویژه جوندگان دارد(شکل 2 ).این بارانها معمولا پساز ذوب ناگهانی برفها خصوصاًدر قسمتهای پست فلاتها(1300-1100متر)شروع به باریدنمیکند. خاک که بر اثر آب شدن برفها کاملا سیراب شده، دیگر قادر به جذب آب بیشتر نیست ودر نتیجه باعث جاری شدن سیلاب میگردد.
اهمیت پدیده فوِ را بلافاصله مشاهده میکنیم: در واقع اگر باران کمی زودتر از موعدببارد، چون این بارش همزمان باآب شدن برفهاست؛مقدار آب انباشته شده روی زمین به میزان قابل توجهی افزایش مییابد و باعث می شود اغلب زمینهاغرِ آب شود و تعداد زیادی ازجوندگان نابود گردند. چنین موردی در سال 1954 در کردستان بوقوع پیوست؛ باران اواسط ماه مارس(اواخر اسفند) -یعنی حدود 3 هفته زودتراز موعد معمول- شروع به باریدن کرد و درسرزمین وسیعی که بین قزوین، همدان، کرمانشاه، سنقر و میانه است، باعث نابودی بیش از 910جمعیت جرد ها(Merione) گردید.
معمولا دو یا سه هفته پس از آب شدن برف، فلاتها به باطلاِ تبدیل می شوند و بعضی اوقات عبور از گردنه ها تا ماه مه ( اردیبهشت ماه ) غیر ممکن است.جاده ها تبدیل به چاله های پرآب میشوند و همه چیز تبدیل به گل و لای میگردد. در قسمت های پست، آب شدن برف ویخ به طور ناگهانی صورت میگیرد و در قله ها به طور تدریجی تا اواسط شهریورماه و گاهی اوقات تا آبان ماه به طول می انجامد.
یکبار در23 مهر از دماوند بالا رفتیم و برف واقعی را تنها در ارتفاع 5300 متری مشاهده کردیم. از ارتفاع 4300 متر به بالاتنها توده های برف یخ زده که مورد فرسایش بادی قرارگرفته به چشم می خورد. ایران دارای 20 قله کوه استکه ارتفاع آنها به بیش از 4000 متر میرسد.  

ج- داده های آب و هوایی     

- درجه حرارت

ایران در زمره سرزمینهایی است که بیشترین روزهای آفتابی رادارد.این آفتابزدگی شدیدبا فقدان باران در تابستان تلاقی میکند و باعث افزایش بی آبی می گردد و در شهریور شدتمیگیرد.
درکردستان و آذربایجان تا 26 خرداد آسمان ابری است. آسمان شمال غربی کشور عموماًاز جنوب شرقی پر ابر تر است و در حاشیه دریای خزر، در طول سال بیشترین مقدار ابر درآسمان رشت به چشم می خورد و کوهها به دلیل متوقف شدن ابرها در امتداد دامنه ها(pent)دارای آفتاب کمتری هستند.

- رطوبت نسبی

ایران در زمره سرزمینهایی است که بیشترین روزهای آفتابی رادارد.این آفتابزدگی شدیدبا فقدان باران در تابستان تلاقی میکند و باعث افزایش بی آبی می گردد و در شهریور شدتمیگیرد.
درکردستان و آذربایجان تا 26 خرداد آسمان ابری است. آسمان شمال غربی کشور عموماًاز جنوب شرقی پر ابر تر است و در حاشیه دریای خزر، در طول سال بیشترین مقدار ابر درآسمان رشت به چشم می خورد و کوهها به دلیل متوقف شدن ابرها در امتداد دامنه ها(pent)دارای آفتاب کمتری هستند.3- رطوبت نسبی
رطوبت جوی از ماه فروردین تا مهر به طورمنظم افزایش مییابد و در زمستان به طورمحسوسی بالا میرود و در فصل بهار به حداکثر خود می رسد.این رطوبت از جنوب شرقی به طرف شمال غربی پیش می رود. سرزمینهای غرب کشور، بویژه قسمتهایی که در غرب رشته کوههای کردستان واقع شده اند، بسیار مرطوب هستند. در کرکوک ( شمال عراِ) حداقل درجه رطوبت نسبی به ثبت رسیده 25% است که میزان نسبتاً بالایی می باشد؛ به عکس در شرِ اینرشته کوهها، از حدود کرمانشاه و سقز، منطقه خشک به یکباره آغاز میشود و گیاهان مناطق خشک(Xerophile) پوشش گیاهی آن جارا تشکیل میدهند.
وضعیت سایر نقاط داخلی کشور حتی در ارتفاعات بالا به همین نحو است. با اینحال در قله آتشفشانی سبلان از ارتفاع 3000 متر به بعد منطقه ای مرطوب مانند آنچه در کردستان وجوددارد به چشم می خورد.
از 26 مردادتا آبانماه درصد رطوبت جوی ممکن است کاهش بسیار زیادی داشته باشد.مثلا در منطقه آکینلو(21 مهر ماه، ساعت 14، دمای 25 درجه) میزان رطوبت که معمولا 30%است به 7% کاهش پیدا کرد. در این فصل معمولا بادهای شدیدی می وزد و در فصل پاییز درصدتبخیر قابل توجه است.
در دامنه های دریای خزر اختلاف رطوبت بین فلات و ساحل دریا بسیار محسوس است،مثلا این پدیده در فیروز کوه به محض این که از گذرگاه عبور کنیم قابل رؤیت است. درآذربایجان نیز از حدود اردبیل و مشکین شهر به بعد این افزایش رطوبت محسوس است(20+درصد) حتی در ساحل دریا و فرورفتگی کورا -استپ مغان - رطوبت نسبی به 65 تا85 % می رسد. دره میانی ارس (جلفا) در مرز ارمنستان نیز مرطوب تر از فلات است. در دشت کویر رطوبت نسبی تا 3 % کاهش پیدا می کند

این فقط قسمتی از متن مقاله است . جهت دریافت کل متن مقاله ، لطفا آن را خریداری نمایید

فیلم دانستنیهای ایمنی در جابجایی کارکنان صنعت نفت فلات قاره

اختصاصی از فی فوو فیلم دانستنیهای ایمنی در جابجایی کارکنان صنعت نفت فلات قاره دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

فیلم دانستنیهای ایمنی در جابجایی کارکنان  صنعت نفت فلات قاره

این فیلم در 20 دقیقه موارد ایمنی  مربوط به جابجایی نفرات واشیا از شناور به سکو وبالعکس را تشریح می کند .امید است با دیدن آن  ورعایت نکات ایمنی ذکر شده از حوادث پیشگیری کنیم.

پایان نامه ی مطالعه تطبیقی نقوش هندسی سفال های فلات مرکزی و شمال غرب. doc

اختصاصی از فی فوو پایان نامه ی مطالعه تطبیقی نقوش هندسی سفال های فلات مرکزی و شمال غرب. doc دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

نوع فایل: word

قابل ویرایش 165 صفحه

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد .M.A

گروه تاریخ هنر ایران باستان

چکیده:

تغییر الگوهای معیشتی در دوره ی نوسنگی با تولید سفال، موضوعی است که موجب تغییرات عمده در روند تکاملی جوامع انسانی بوده است. تولید ظروف سفالی با گنجایش زیاد به مانند خمره ها در بدو تولید سفال بیان کننده ی تغییر نظام های زیستی بر مبنای ذخیره سازی است. بر اساس یافته های باستان شناسی، چنین می نماید که ظروف سفالی ابتدایی فاقد هرگونه تزیین بوده و از کیفیت خوبی برخوردار نبوده اند اما به مرور زمان، با تکامل فن آوری ساخت سفال، نمونه هایی با کیفت خوب تولید شده که با نقوشی نیز تزیین شده اند. نمونه های ابتدایی این تزیینات شامل نقوش هندسی هستند که به نظر می رسد بیشتر تحت تاثیر نمونه های اولیه ی ظروف گلی پخته (سبد های اندود شده با گل) بوده و شامل طرح های جناغی و خطوط افقی و نقش های بسیار ساده ی هندسی هستند. این تحولات، در بازه ی زمانی هزاره ی هفتم تا چهارم با تکامل فنون تولید سفال و استفاده از چرخ های سفال گری کند و تند به جای ساخت سفال با دست، گسترش یافت و به موازات آن نقوش روی سفال نیز متنوع شد. در این رساله با مقایسه ی نقوش هندسی سفال ها در دو منطقه ی جغرافیای فلات مرکزی و شمال غرب ایران سعی در بررسی روابط فرا منطقه ای شده که در پی آن شباهت های نقوش هندسی ساده و عاری از پیچیدگی ها شناسایی شده است.

واژگان کلیدی: سفال، تزیین، نقوش هندسی، فلات مرکزی، شمال غرب

مقدمه:

ایران کشوری با شرایط زیست محیطی متنوع و غنای فرهنگی بسیار است. سابقهی حضور گروه-های انسانی در این سرزمین، با توجه به مدارک موجود، حداقل صدها هزار سال قبل بر می‌گردد. علی رغم سابقهی چندین دهه مطالعات باستان‌شناسی و پژوهش‌های هنری در جای جای این سرزمین، فرهنگ ها و آثار قابل توجه هنری وجود دارند که نیازمند مطالعات وسیعی هستند.

از جمله منابع بسیار ارزشمند در حوزه‌ی مطالعات فرهنگی و هنری می‌توان به آثار سفالی اشاره نمود که طی هزاره‌ها با تأثیر پذیرفتن از تغییرات فن آوری و فرهنگی ساخته شده و روایت کنندهی حضور انسان در این سرزمین هستند. این اثر فرهنگی و هنری با برخوردار بودن از استحکام منحصر به فرد خود در مقابل عوامل فرساینده، تا کنون توانسته است مصنوع بودن خود به وسیله‌ی انسان را به نمایش بگذارد. در این بین تفاوت‌های کارکردی مصنوعات سفالی، شکل‌های متنوع و تزیینات از جمله شاخصه‌هایی هستند که با مطالعه‌ی دقیق آن‌هامی‌توان به روابط فرهنگی و تاریخی در جوامع پیش از تاریخ پی برد. علاوه بر موارد یاد شده، با بررسی شاخصه‌های آثار سفالی، می‌توان برهم کنش فرهنگها را نیز در بسترهای زمانی و مکانی شناسایی کرد.

بر اساس مدارک به دست آمده از کاوش‌های باستان‌شناسی در صد سال اخیر، دو محدوده‌ی جغرافیایی شمال غرب و فلات مرکزی ایران، از هزاره‌ی هفتم تا پایان هزاره چهارم یکی از متنوع‌ترین فرم‌های سفالی و نقوش تزیینی روی سفال را عرضه کرده است که لزوم مطالعهی اثر هنری و فرهنگی را افزایش می‌دهد. در همین راستا در این پایان نامه تلاش شده است نقوش تزیینی روی سفالها در هر دو محدوده‌ی جغرافیایی مورد مطالعه قرار گرفته و سپس با طبقه بندی و مقایسهی نقشهای شمال غرب و فلات مرکزی ایران در بازه‌ی زمانی 7000 تا 4000  قبل از میلاد مسیح، ضمن تهیهی بانک اطلاعاتی نقوش به روابط و تأثیرفرهنگها تاکید نماید. اما به دلیل تنوع قابل ملاحظهی این نقوش، سعی کرده‌ایم تا با تمرکز بر نقوش هندسی به مطالعه‌ی دقیق آن‌ها بپردازیم.

فهرست مطالب:

چکیده

فصل اول: کلیات

1-1 مقدمه

1-2 بیان مسئله

1-3 سوال اصلی تحقیق

1-4 فرضیات

1- اهداف تحقیق

1-6 سوابق تحقیق

1-7 روش تحقیق

فصل دوم:  اقلیم شناسی

2-1 اقلیم شناسی شمال غرب ایران

2-2 اقلیم شناسی فلات مرکزی ایران

فصل سوم: معرفی محوطه های شاخص شمال غرب و فلات مرکزی

3-1-1    محوطه های شاخص شمال غرب ایران

3-1-2    تپه ی حسنلو

3-1-3    تپه ی حاجی فیروز

3-1-4    تپه ی دالما

3-1-5    تپه ی پیزدلی

3-1-6    تپه ی اهرنجان

3-1-7    یانیق تپه

3-2-1    محدوده شمال مرکزی و شمال غرب فلات مرکزی

3-2-2    محوطه های شاخص فلات مرکزی ایران

3-2-3    زاغه

3-2-4    چشمه علی

3-2-5    سنگ چخماق

3-2-6    سیلک

3-2-7    موشه لان تپه ی اسماعیل آباد

3-2-8    قبرستان

3-2-9    حصار

3-2-10  آق تپه

3-2-11  تپه پردیس

فصل چهارم: هنر سفالگری

4-1-1    تاریخچه ی هنر سفال گری

4-1-2    روش‌های ساخت سفال

4-1-3    پرداخت و تزیین سفال

4-2-1    سفال شمال غرب ایران

4-2-2    افق سفالی حاجی فیروز و اهرنجان

4-2-3    دالما

4-2-4    سفال پیزدلی

4-2-5    سفال یانیق تپه

4-2-6    سفال منقوش حاجی فیروز

4-3-1    سفال فلات مرکزی

4-3-2    سفال قرمز منقوش ظریف چشمه علی

4-3-3    سفال آلویی (قبرستان I)

معرفی نقوش هندسی

4-4-1    نقوش نقطه ای

4-4-2    نقوش خطوط متقاطع ساده

4-4-3    نقوش زیگزاگ

4-4-4    نقش خطوط شکسته

4-4-5    نقش خطوط منحنی S مانند

4-4-6    نقش دالبری با زاویه تند

4-4-7    نقش خطوط متقاطع شاخه دار

4-4-8    نقش شانه ای

4-4-9    نقش لوزی

4-4-10  نقش صلیبی

4-4-11  نقش خطوط موجدار

4-4-12  نقش حلقه یا زنجیره

4-4-13  نقش مایه سبدی

4-4-14  نقش مایه نردبانی

4-4-15  نقوش مثلثی 

4-4-16  نقش دالبری آویزان

فصل پنجم: تحلیل نهایی

5-1-1    نتیجه گیری                                                                  

پیوست

منابع نمونه سفال ها

منابع و ماخذ

فهرست تصاویر:

تصویر 1-4. قدح به رنگ نخودی  

تصویر 2-4. خطوط موازی کمربندی و زیگزاگهای هندسی روی سفال

تصویر 3-4. ساغر نخودی رنگ متعلق به دوره سوم سیلک

تصویر 4-4. کاسه نخودی متمایل به قرمز دارای نقش گل و خطوط زیگزاگ

تصویر 5-4. لیوان سفالی با رنگ نخودی دارای خطوط هندسی

تصویر 6-4. کاسه  با رنگ نخودی مایل به سفید، دارای نقوش هندسی

تصویر 7-4.  با نشیمن مخروطی به رنگ نخودی ، دارای نقوش هندسی

تصویر 8-4. کاسه مخروطی شکل نخودی رنگ سفالین با نقوش شطرنجی

تصویر 9-4. میوهخوری پایهدار با رنگ نخودی دارای خطوط و نقوش هندسی

تصویر 10-4. طرح شماتیک نقوش نقطه ای

تصویر 11-4.نمونه سفال با نقوش نقطه ای

تصویر 14-4. طرح شماتیک نقوش متقاطع

تصویر 15-4.نمونه سفال با نقوش متقاطع

تصویر 18-4. طرح شماتیک نقش زیگزاگ

تصویر 19-4.نمونه سفال با نقش زیگزاگ

تصویر 24-4. طرح شماتیک نقش خطوط شکسته

تصویر 25-4.نمونه سفال با نقش خطوط شکسته

تصویر 27-4. طرح شماتیک نقش مایه S یا Z

تصویر 28-4.نمونه سفال با نقش مایه های S یا Z

تصویر 29-4. طرح شماتیک نقش مایه خطوط دالبری با زاویه تند

تصویر 30-4.نمونه سفال با نقش مایه خطوط دالبری با زاویه تند

تصویر 31-4. طرح شماتیک نقش خطوط متقاطع شاخه دار

تصویر 32-4.نمونه سفال با نقش خطوط متقاطع شاخه دار

تصویر 33-4. طرح شماتیک نقوش شانه ای

تصویر 34-4.نمونه سفال با نقوش شانه ای

تصویر 35-4. طرح شماتیک نقش لوزی

تصویر 36-4.نمونه سفال با نقش لوزی

تصویر 37-4. طرح شماتیک نقش صلیبی

تصویر 38-4.نمونه سفال با نقش صلیبی

تصویر 39-4. طرح شماتیک نقش خطوط موجدار

تصویر 40-4.نمونه سفال با نقش خطوط موجدار

تصویر 46-4. طرح شماتیک نقش حلقه یا زنجیره

تصویر 47-4.نمونه سفال با نقش حلقه یا زنجیره

تصویر 49-4. طرح شماتیک نقش مایه سبدی

تصویر 50-4.نمونه سفال با نقش مایه سبدی

تصویر 51-4. طرح شماتیک نقوش نردبانی

تصویر 52-4.نمونه سفال با نقوش نردبانی

تصویر 56-4. طرح شماتیک نقش مثلثی

تصویر 57-4.نمونه سفال با نقش مثلثی

تصویر 67-4. طرح شماتیک نقش دالبری

تصویر 68-4.نمونه سفال با نقش دالبری

فهرست نقشه ها

نقشه 1.  حوضه های فرهنگی شمال غرب و فلات مرکزی ایران

منابع و مأخذ:

منابع  فارسی

1. اسمیت. فیلیپ، 1986، بررسی دوران دیرینه سنگی در ایران، ع.ا. نگهبان مترجم، پنسیلوانیا: دانشگاه پنسیلوانیا.
2. اهلرز. ا، 1372، ایران: مبانی کشور شناسی جغرافیایی، نسخه دوم، جلد اول، م. ت. رهنمایی مترجم، تهران: موسسه ی جغرافیایی و کارتوگرافی سحاب.
3. بدیعی. رحیم ، 1362، جغرافیای مفصل ایران، نسخه اول، جلد 2، تهران: نشر اقبال.
4. بهنام. علی رضا ، 1351، نخستین جامعه های انسانی در سرزمین ایران، هنر و مردم 114.
5. پتروف . 1336، مشخصات جغرافیای طبیعی ایران، گ. گلاب, مترجم، تهران: دانشگاه تهران.
6. توحیدی. فرهاد ، 1378، فن و هنر سفالگری، تهران: سمت.
7. حاکمی. عیسی ، 1338، حفاری در تپه ی موشلان اسماعیل آباد ساوجبلاغ؛ آثار و اشیای جهار هزار سال قبل از میلاد، سالنامه ی کشور ایران , 7-203.
8. ذکاء. یحی، 1357، رقص در ایران، مجله هنر و مردم، 1ـ2, 191ـ192.
9. سیاهپوش. تراب ، 1352، پیرامون آب و هوای باستانی ایران، تهران: انتشارات ابن سینا.
10. طلایی. حسن، 1374، باستان شناسی و هنر ایران در هزاره ی اول ق.م،  نسخه اول، تهران: سمت.
11. طلایی. حسن، 1376، نو یافته های معماری پیش از تاریخ ایران از تپه اسماعیل آباد. مجموعه مقالات کنگره تاریخ معماری و شهر سازی، 5, ص. 607-618. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
12. طلایی. حسن، و آجورلو. بهرام، 1387، درآمدی بر عصر نوسنگی در آذربایجان، مجله ی دانشکده ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران 185-4  , 77-99.
13. طلایی. حسن, و یاری. احمد، بدون تاریخ، تحلیل ساختار و الگوهای طراحی نقوش حیوانی سفال های چشمه علی و سیلکIII در شمال مرکزی ایران، مجله ی دانشکده ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران , 27-46.
14. علیزاده. عباس، 1380، تئوری و عمل در باستان شناسی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
15. علیزاده. کریم، و آذرنوش. م، 1382، بررسی روشمند تپه باروج: روابط فرهنگی دو سوی ارس، مجله ی باستان شناسی و تاریخ 2 .
16. فاضلی نشلی. حسن، 1385، باستان شناسی دشت قزوین از هزاره ی ششم تا هزاره ی اول قبل میلاد، نسخه اول، تهران: دانشگاه تهران.
17. فاضلی نشلی. حسن، کانینگهام. ر, روٍث, ی., گوین, گ., راندی, د., مقصودی, م., و دیگران، 1384، گزارش مقدماتی کاوش محوطه ی باستانی پردیس در سال 1383، پژوهش های باستان شناسی و مطالعات میان رشته ای , 31-44.
18. فرجی. عبدالرضا ، 1366، جغرافیای کامل ایران، جلد اول، تهران: شرکت چاپ و نشر ایران.
19. قوچانی. علی ، 1364، کتیبه های سفال نیشابود، تهران: وزارت ارشاد اسلامی، اداره کل موزه ها: موزه ی رضا عباسی.
20. کارگر. بهمن، 1374، بررسی و گمانه زنی در اهرنجان و قره تپه ی سلماس، پایان نامه ی کارشناسی ارشد، در تهران: دانشکده ی ادبیات و علوم انسانی تهران، گروه باستانشناسی.
21. کامبخش فرد. سیف. الله، 1380، سفال و سفال گری در ایران، از ابتدای نو سنگی تا دوران معاصر، تهران: ققنوس.
22. کبیری نیا. محمد، 1362، کلیات زمین شناسی ایران، تهران: انتشارات کیان..
23. کریمیان. حسن ، 1328، قم را بشناسید،  قم: انتشارات اداره ی فرهنگ شهرستان قم.
24. کوبان. ، 1345، وجه مشخص سفال سیلک III، مجله ی هنر و مردم، 48  , 20-31.
25. کیانی. یوسف، 1379، پیشینه ی سفال وسفال گری درایران، تهران: نسیم دانش.
26. گریشمن. رومان، 1349، ایران از آغاز تا اسلام،  نسخه سوم، م. معین, مترجم، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
27. گریشمن. رومان، 1379، سیلک کاشان، ا. کریمی, مترجم، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
28. مجیدزاده. یوسف، 1366، سنگ لاجورد و جاده ی بزرگ خراسان، مجله ی باستان شناسی و تاریخ , دوم.
29. مجیدزاده. یوسف، 1377، گزارش مقدماتی نخستین فصل حفریات باستان شناختی در محوطه ی ازبکی، شهرستان ساوجبلاغ، مجله ی باستان شناسی و تاریخ اول  , 81.
30. ملک شهمیرزادی. صادق، 1378، باستان شناسی پیش از تاریخ ایران، نسخه اول، تهران: جهاد دانشگاهی.
31. ملک شهمیرزادی. صادق، 1359، تپه زاغه و مسأله "سفال منقوش با رنگ زایل شونده"، مجله ی کند و کاو , 69.
32. ملک شهمیرزادی. صادق، 1371، تصویری از پوشش گیاهی و حیوانی حاشیه ی کویر در 7500 سال پیش، مجموعه مقالات سمینار بررسی مسایل بیابانی و کویر در ایران .
33. ملک شهمیرزادی. صادق، 1374، گاهنگاری فلات مرکزی ایران، دوران نوسنگی تا آغاز شهر نشینی، مجله ی باستان شناسی و تاریخ , دوم.
34. ملک شهمیرزادی. صادق، و نوکنده, ج. 1379، آق تپه. گرگان: سازمان میراث فرهنگی کشور، مدیریت میراث فرهنگی استان گلستان.
35. نگهبان. عزت. الله، 1356، حفاری دشت قزوین، تهران: مارلیک.
36. نگهبان. عزت. الله، 1356، گزارش مقدماتی دو ماهه عملیات حفاری دشت قزوین، منطقه ی سگز آباد، نشریه موسسه و گروه باستانشناسی و تاریخ هنر، ضمیمه ی مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی 1  .
37. نگهبان. عزت. الله، 1376 ، مروری بر پنجاه سال باستان شناسی ایران، تهران: سازمان میراث فرهنگی.
38. هژبری نوبری. علیرضا، و پور فرج. اکبر، 1385، تبیین دوران نوسنگی و کالکولتیک منطقه ی اردبیل بر اساس داده های قوشاتپه شهریری، مجله ی علمی پژوهشی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران 2-180.
39. هول. فرانک، 1381، باستانشناسی غرب ایران، تهران: سمت.
40. واندنبرگ. لویی، 1379، باستان شناسی ایران باستان، نسخه دوم، ع. بهنام, مترجم، تهران: دانشگاه تهران.
41. ویت. مری. و دایسون. رابرت. 1382 ، گاهنگاری ایران از حدود هشت هزار سال تا دو هزار پیش از میلاد، نسخه اول، ر. افهمی, تدوین, ا. پور فرج, و ا. چایچی امیرخیز, مترجم، کرمان: انتشارات نسل باران.
42. یاری. احمد. و طلایی, حسن، 1384، تحلیل ساختاری نقوش سفال نوسنگی شمال غرب ایران، مجله ی دانشکده ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران , 61-77.

Brown, B. 1962  . Excavation at Shahrayar, Iran. Archaeology , 15, 27-31.
Brown, B. 1948 . EXCAVATION IN AZARBAIJAN. London: JOHM MURRAY.
Burney, C. 1958  . eastern Anatolia in the Chalcolithic and Early Bronz Age. Anatolian Studies, 8 , 157-209.
Burney, C. 1964 . Excavation at Yanik Tepe, Azerbaijan, 1962: Third Preliminary Report. Iraq 26 , 54-61.
Burney, C. 1961 . Excavation at Yanik Tepe, North Westwrn Iran. Iraq, 23 , 53-138.
Burney, C. 1962 . Excavation at Yanik TepeAzerbaihan 1961: Second Preliminary Reprt. Iraq, 24 , 49-134.
Burney, C., & Long, D. 1971  . The peoples of the Hills: Ancient Ararat and Caucasus. New York: Praeger.
Doyson, R. H. 1969  . A Decad in Iran. Expedition , 111.
Doyson, R. H. 1991  . The Neolithic Period Through the Bronze Age in Northeastern and North-Central Persia.  E. Yarshater, Ed.   Encyclopaedia Iranica , V, Fascicle 3, 265-275.
Dyson, R. H., & Young, T. J. 1960  . The Solduz Valley, Iran: Pisdeli Tepe. Antiquity , XXXIV, 19-27.
Ghrishman, R. 1938  . Fouille de Sialk pres de Kashan, 1933, 1394, 1937  Vol. I  . Paris.
Hamlin, C. 1975  . Dalma Tepe. Iran , XIII, 111-127.
Henrickson, E. 1983  . A update Chronology of The Early and Middle Chalcolithic of Central Zagros Highlands, Western Iran. Iran , 63-108.
Henrickson, E., & Vitali, V. 1987  . the Dalma Tradition: Prehistoric Inter-Regional Cultural Integration Highland Western Iran. Paleorient , 37-45.
Majidzadeh, Y. 1976  . The Early Prehistoric Culturs of The Central Plateau of Iran. In An Archaeological History of its Development During The Fifth and Forth Millennim B.C.
Malek Shahmirzadi, S. 1977  . Teoe Zagheh: A Six Millennium B.C Village in the Qazvin Plain of the Central Iranian Plateau. Ph.D Dissertation : University of pennsylvania.
Malek Shahmirzadi, S. 1977  . Tepe Zagheh: A Millennium Big Village in the Qazvin Plain of the Central Iranian Plateau. Ph.D. Dissertation : University of Pennsylvania.
Maleki, Y. 1961  . Abstract Art and Animals Motis amaong the Ceramists of The Region of Tehran. Archaeology Viva  1  .
Masuda, S. I. 1976  . Excavation at Teppeh Sang Caxmag. Annual Symposium of Archaeological Research in Iran. Tehran, Iran: Muzeh-e Iran-e Bastan.
Matney, T. 1995  . Reviews and reports. Re-excavating Chashmeh Ali. Expedition , 37, 26-38.
McCown, D. 1942  . The Comparative Stratigrphy of Early Iran. Oriental Instituate of the University of Chicago, studies in oriental civilization  23  .
Shmidt, E. 1937  . Excavation at Tepe Hissar  Damghan    Vol. 1  . Philadelphia: The University Museum, The University of Pensylvania Press.
Shmidt, E. 1931  . Excavation at Tepe Hissar. Musem jurnal Pensylvania University  MJXXIII  .
Shmidt, E. 1934  . The Jiont Expedition to Persia. University Museum Bulletin , 5, 86-87.
Solecki, R. L., & Solecki, R. S. 1973  . Tepe Seavan, a Dalma period Site in Margavar Valley, Azarbaijan, Iran. Bulletin of the Asia institute 3 , 98-117.
Talai, H. 1983  . Pottery Evidence from AhrendjanTepe, A Neollithic Site in Salmas Plain, Azarbaijan, Iran. AMI , Band 16, 7-17.
Talai, H. 1983  . Stratigraphical Sequence and Architectural Remains at Ismailabad The Central Plateau of Iran. Archaeologisch mitteilungen Aus Iran , 59.
Voigt, M. M. 1983  . Hajji Firuz Tepe, Iran: The Neolithic Sattelment; HASSANLU Excavation Reports. Pensylvania: University of Pensylvania.
Voigt, M. M., & Dyson, R. H. 1992  . The Chronology of Iran ca, 8000-2000 B.C Chronology in Old Eorld Achaeology  Third ed.  .  R. W. Ehich, Ed.   Chicago: University of Chicago Press.
Young, C., & Levin, L. 1974  . Excavation of Godin Projet: Second Progress. Royal Ontario Museum Art and Archaeology.