مساجد جمعه خصوصاً مساجدی که برای شهرهای بزرگ ساخته می شد کمتر اتفاق می افتاد که گنجایش تمام مومنین یعنی مردان مسلمان بالغ آزاد که مقید به نماز جماعت بوده اند را در برداشته باشد و به گونه ای که ممکن نبود که تمام افراد مسلمان در ایام عید فطر و قربان یا به هنگام دعاهای دسته جمعی و عمومی که در موقع شروع بیماریهای مثل طاعون و خشکسالی های طولانی خوانده می شد در یکجا تجمع کنند در این گونه مراسمات مردم در زمینهای وسیعتر و آزادی به نام مصلی که عموماً در کنار شهرها بود برگزار شد بقول ژرژ مارسه مصلی نمازخانه ای در هوای آزاد بود . بنابراین مصلی یعنی محل اجتماع خاص و عام در قطعه زمینی وسیع و آزاد محصور یا غیر محصور که بر حسب وسعت و جمعیت شهر گاهی مورد استفاده قرار می گرفته است و گاهی متروک می شده است .
این قبیل اماکن که به ندرت مورد استفاده قرار می گرفته اند ممکن بوده که پس از مدتی متروک شده و از کاربری اصلی خود را از دست بدهند و هرگز در ردیف بناهای هم تاریخی قرار نگرفته اند همین امر خود توجیه می کند که چرا علیرغم وجود تعداد زیادی از مصلی ها که موئلفین مسلمان در کتابهای خود به آنها اشاره نموده اند تعداد بناهایی که بنام مصلی تا به امروز باقی مانده اند کم و انگشت شمار می باشند و علاوه بر آن بیان می کند که چرا مصلی ها یک نوع سبک خاص از معماری ندارند و مصلی هایی که وجود دارند به اشکالی گوناگون جلوه می نمایند
مصلی مشهد
مصلی مشهد عبارت است از ایوانی بلند که در طرفین آن دو رواق وجود دارد و بر بالای هر رواق گنبدی بنا شده است دی ریز ضمن بحث از مصلی مشهد می گوید که گروه مردم به حالت صف رو به قبله این بنای تاریخی ایستاده و نماز جماعت می خوانند. همچنین دی ریز در اثرش به نام توران که درباره مصلی بخار می نویسد آن را از چهاتی مشابه مصلی مشهد می نامد این بنا مرکب از یک ایوان مرتفع که در انتهای آن در هست که به یک تالار چهار گوش باز می شود و در طرفین این تالار دو رواق وجود دارد که وسعت و ارتفاعشان از تالار اصلی کمتر است این دو رواق هر دو مسقف هستند و چهار طرف آنها کاملا باز و آزاد است یعنی در ندارد و شبیه به تالارهای دو طرف مصلی مشهد میباشد بنابراین بناهای مشهد وطرق از حیث نقشه وطرح کلی ساختمان و از حیث منظره خارجی با مساجد ترکستان تفاوتی ندارد هر دوی آنها مانند مساجد ترکستان تفاوتی ندارد
هر دوی آنها مانند مساجد بخارا بر روی مصلایی ساخته شده اند و باید به طور قطع و یقین مصلاها را به سان اماکن وسیعی در نظر آوریم که اکثر اوقات عاری از هر گونه ساختمان است و لیکن گاهی مزین به بناهای معظمی و اشکال گوناگون میباشد که مشخصات مخصوصی ندارد یعنی ممکن است از یک فضای محصور ساده و حتی فقط از یک دیوار قبله یا از یک مدرسه یا مسجد تشکیل شده باشد در دوطرف ایوان مصلی مشهد دو رواق وجود دارد که هر دو دارای گنبد هستند این دو رواق بی شک در نظر سازنده بنا که در آن هنگام مامور تعمیر مسجد جامع گوهرشاد بوده جهت تقویت استحکام بنای اصلی تکیه گاهی لازم و ضروری تشخیص داده شده لیکن بعدا به احتمال زیاد به محل نماز برای زنان تبدیل گردیده است که دی ریز درباره آن در دایره المعارف اسلامی بحث کرده است.
طاق ایوان مصلی مشهد چون بیش از طاق مصلی طرق در مقابل فشارهای وارد از سنگینی خود مقاومت می کرده است به وضع خوبی باقی مانده است . نمای اصلی آن مزین به تزئیناتی از کاشیکاری معرق دوران شاه سلیمان صفوی است و دو نوار کتیبه دارد که بر روی هر دو تاریخ 1087 ( مطابق با 7-1676 میلادی ) نقش شده است نام کاتب نیز در انتهای کتبیه مستطیل شکل نقش شده است.
بدنه داخلی بنا گچ مالی و در بعضی نقاط گچبری و مقرنس کاری شده است . رنگ آمیزی جز بر روی محراب و کتیبه بزرگی که دور تا دور لبه ایوان نقش شده است دیده نمی شود . این کتیبه نیز با کاشیهای هفت رنگی به صورت خشت ساخته شده است و حاصل کار (محمد حسین) فرزند عنایت الله می باشد.
در داخل دو بدنه محراب در میان گلهای کاشی معرق دو کتیبه کوچک ترنجی وجود دارد که با زمینه زرد است و به روی آنها نوشته شده است: ( عمل حقیر بر منت حاجی شجاعی اصفهانی بنا 1087)
در قسمت پخ لبه دو ایوان تزئیناتی از کاشی هفت رنگ وجود دارد که در قسمت پائین آن در هر طرف اشعاری نوشته شده است این اشعار فارسی است و به خط نستعلیق نوشته شده است .زمینه این اشعار لاجه وردی است و خطوط با کاشی زرد رنگ است:
مصلی
مصلی مشهد
وضع ساختمانی بنا
سبک شناسی بنا مصلی مشهد :
تزئینات بنای تاریخی مصلی:
گزارش عمومی
مرمت استحفاظی و استحکامی
مرمت جامع یا کامل ( طرح جامع مرمتی )
شناخت تاریخی
آسیب شناسی بنا
جداول مرمت بنا
آلبوم تصاویر
شامل 63 صفحه فایل word
دانلود تحقیق بنای تاریخی مصلی پایین خیابان مشهد
